EĞİTİM YÖNETİMİNE GİRİŞ Prof.Dr. Mustafa ERGÜN Afyon Kocatepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Öğretim Üyesi EĞİTİM YÖNETİMİNE GİRİŞ [Genel olarak Yönetimin tarihi, Yönetim teorileri: F.Tylor, H.Fayol, M.Weber]

BİLİMSEL YÖNETİM DÖNEMİ BİRİNCİ DÖNEM BİLİMSEL ÖNCESİ DÖNEM (1880’DEN ÖNCE) İKİNCİ DÖNEM BİLİMSEL YÖNETİM DÖNEMİ (1880-1930) ÜÇÜNCÜ DÖNEM MODERN YÖNETİM DÖNEMİ (1930’DAN SONRA)

Yönetim bilimi 18. yüzyıl endüstri hareketiyle önem kazanmıştır. Yönetim faaliyetinin tarihi insanlık tarihi kadar eskidir. Bireylerin bir arada yaşamaya başlamalarıyla birlikte yönetim faaliyetine gerek duyulmuştur. Yönetim bilimi 18. yüzyıl endüstri hareketiyle önem kazanmıştır.

Mısır piramitleri yapılırken nasıl bir yönetim uygulanmış olabilir? Hindistan’da kast sistemi nasıl oluşmuştur? Loncalar (bugünkü esnaf ve sanatkar birlikleri) nasıl kurulmuştur? (Ahilik teşkilatı) Roma İmparatorluğu büyük toprakları nasıl yönetiyordu? Katolik Kilisesinin yönetim örgütü nasıldır?

Bilimsel yönetim teori ve yaklaşımları: a. Klasik (Geleneksel) Teori, b. Davranışsal (Neo Klasik) Teori, c. Sistem Yaklaşımı, ç. Durumsallık Yaklaşımı, d. Modern Sonrası ve Çağdaş Yaklaşımlar Olarak Kurumsallık Yaklaşımı, e. Kaynak Bağımlılığı Yaklaşımı, f. Organizasyonel Strateji Yaklaşımı ve Ekoloji Yaklaşımı

Taylor, 1911’de yayınlanan Bilimsel Yönetimin İlkeleri (The Principles of Scientific Management) kitabı ile düşündüğü yönetim ve organizasyon anlayışının esaslarını açıklamıştır.

TAYLORİZM Bir işin bölümlere ayrıştırılması ve çalışanların o alanda uzmanlaşması. Belirli bir işten bir kişinin sorumlu tutulması Bir işi düşünme, tasarım, uygulama ve denetleme aşamalarının ayrı kişiler ya da üniteler tarafından yapılması. Organizasyonda tüm yetki ve sorumlulukların merkezde ve yöneticilerde toplanması. Personelin bilimsel ilkeler doğrultusunda eğitiminin sağlanması. Organizasyonda hiyerarşik bir yapı oluşturulması. İşe uygun personelin bilimsel yöntemlerle seçilmesi.

Taylor’a eleştiriler: Taylor, çalışanları bir makine gibi gören “Yönetim Mühendisi”dir. Taylor, insan kaynağına değer vermeyen ve sadece üretimi ve sonucu düşünen bir kişidir. Üretim sürecindeki görev ve fonksiyonların birbirinden kesin çizgilerle ayrılması ve bu şekilde organizasyonda işbölümü ve uzmanlaşma sağlanarak etkinliğe ulaşılabileceği tam doğru değildir. Taylor, ücreti tek motivasyon kaynağı olarak gören bir kişidir. Taylor’un özellikle “işin bireyselleştirilmesi” ve bu şekilde etkinliğe ulaşılacağı görüşü ciddi bir şekilde eleştirilmektedir. Bunun yerine yönetim felsefesinde giderek grup çalışmasının önemi üzerinde durulmaktadır.

Taylorizm felsefesinde, organizasyonda sistem ve donanım düzenlendikten sonra, insanın öngörülen doğrultuda hareket edeceği varsayılmaktadır.

Taylor, küçük organizasyonlarda bilimsel yönetimin ilkelerini ortaya koyarken, Henri Fayol daha büyük ve kompleks organizasyon yapılarında yönetimin nasıl olması gerektiği ile ilgilenmiştir. Fayol yönetimde; planlama, organize etme, koordinasyon ve kontrol fonksiyonlarının önemi üzerinde durmuştur.

Henri Fayol’un insana bakış açısı: İnsan, genel olarak tembeldir. İnsan, genel olarak yönetmek değil, yönetilmek ister. İnsan, iş yapmaktan ve sorumluluk almaktan genellikle kaçınma eğilimindedir. Bu nedenle organizasyonda sıkı kontrol yapılmasında yarar vardır. İnsanın iş yapmasını sağlamak için kontrol sistemi kadar ceza sisteminin de varlığı gereklidir.

Fayol yönetimi “... ileriyi görmek, örgütlemek ve kumanda etmek, koordinasyon sağlamak ve kontrol etmek” şeklinde tanımlamıştır. Ancak “... yönetimde hiçbir şey mutlak değildir. Yönetim bir ölçü ve kıyas meselesidir..., benzer şartlarda bile olsa aynı ilke nadiren aynı şekilde uygulanır. Bu nedenle ilkeler esnek olmalı ve ihtiyaca adapte edilmelidir” demiştir.

Fayel’in yönetime ilişkin 14 ilkesi: (a) İşbölümü (b) Yönetim birliği (c) Merkezcilik (ç) Yetki ve sorumluluk (d) Hiyerarşi ilkesi (e) Kumanda birliği (f) Disiplin (g) Asil ve eşit muamele (ğ) Maaş ve ücretler (h) Genel çıkarların kişisel çıkarlara üstünlüğü (ı) Düzen (i) Personelin devamlılığı (j) İnisiyatif (k) Birlik ve beraberlik

Fayol’e göre bir organizasyondaki faaliyetler altı grupta toplanabilir: (a) Teknik faaliyetler (b) Ticari faaliyetler Finansal faaliyetler (ç) Emniyet faaliyetleri (d) Muhasebe faaliyetleri (e) Yönetim faaliyetleri: Yönetim faaliyetlerini planlama, organizasyon, emir verme, koordinasyon ve denetim olmak üzere beşe ayırmıştır.

Fayol, yönetime beş önemli iş vermektedir: (a) Öngörme ve planlama, (b) Örgütleme, (c) Emir-komuta, haberleşme ve yürütme, (ç) Koordinasyon, (d) Faaliyet sonuçlarını denetleme ve değerlendirme.

Fayol’a göre, yöneticilerin nitelikleri: (1) Fiziksel nitelikler: Sağlık, enerji. (2) Zihinsel nitelikler: Anlama ve öğrenme yeteneği, uyum sağlama, karar verme. (3) Manevi nitelikler: Sorumluluk kabul etme, isteği, insiyatif, sadakat, irade. (4) Genel eğitim: Kendi özel bilgisi dışında genel kültüre sahip olma. (5) Özel bilgi: Gördüğü işle ve fonksiyonla ilgili bilgiler, teknik, ticari finansal, yönetsel, vb. (6) Tecrübe: Yapılan belirli işten dolayı kazanılan bilgi.

Fayol ve yandaşları (Lyndall F. Urwick, James D Fayol ve yandaşları (Lyndall F. Urwick, James D. Money, Luther Gulick) insanın üstün yetenek ve becerileri ile yaratıcılığını görmek şöyle dursun, yönetimi onun tabiatına aykırı biçimde tanımlamıştırlar ve insanı duygusuz bir araç ya da robot gibi algılamış ve değerlendirmişlerdir.

Klasik teorinin üçüncü yaklaşımı olan bürokrasi, 1900’lerin başlarında Alman sosyoloğu Max Weber tarafından geliştirilmiştir.

Weber büyük işletmelerin yönetimi için ideal organizasyon biçimi olarak bürokrasi üzerinde durmuştur. Bürokrasiden yarar sağlayabilmek için organizasyonda: (1) İşler ileri derecede uzmanlaşmaya dayanmalı, (2) İşle ilgili kararlar ve faaliyetler biçimsel olarak saptanmış ilke ve yöntemlerle (yazılı kurallar) sürdürülmeli (3) Organizasyonda çalışan personeli görevini, biçimsel olarak ve gayri şahsi bir şekilde yapmalı, (4) Çalışanlar teknik yeteneklerine göre çalıştırılmalı, performanslarına göre yükseltilmelidir.

Max Weber’e göre yönetsel yetke güçleri (hakimiyet) üçe ayrılır: (1) Babadan oğula geçen, doğuştan kazanılan ve kişisel olan geleneksel yetkedir. (Geleneksel hakimiyet) (2) Kahramanlık, kutsallık, büyücülük ve benzer üstün kişisel beceri ve niteliklere dayanan karizmatik yetkedir. (Karizmatik hakimiyet) (3) Demokratik, akılcı ve yasal düzenlemelerin olduğu toplumlarda görülen meşru yetkedir. Yönetim gücünü elinde bulunduranlar da bu kurallara uyarak toplum tarafından seçimle iş başına getirilmektedirler. (Demokratik hakimiyet)

Bir organizasyon yaklaşımı olarak bürokrasi Weber’den sonra Robert Merton, Philip Selznick, Peter Blau, Alvin Gouldner gibi yazarlar tarafından ayrıntılı olarak incelenmiş ve daha da geliştirilmiştir.