CANLI VE ENERJİ İLİŞKİSİ Hazırlayan:Canan ER

Canlı ve Enerji İlişkisi Canlı vücudunda gerçekleşen tüm yapım ve yıkım olaylarına METABOLİZMA denir. Bütün olaylar sırasında enerji kullanılır. Canlı vücudunda metabolizma olayları ikiye ayrılır.Anabolizma(Özümleme) Katabolizma(Yadımlama)

Anabolizma ve Katabolizma Anabolizma:Vücutta küçük yapılı maddelerin birleşerek büyük yapılı maddelerin üretilmesine Özümleme denir.Örnek:Aminoasitlerden protein yapılması Katabolizma: Vücutta büyük yapılı maddelerin parçalanarak daha küçük yapılı maddelerin üretilmesine Yadımlama denir.Besinlerin oksijenle yanması örnek verilebilir.

Canlılık Olayları Enerjiyle Gerçekleşir Canlılar canlılığını devam ettirebilmek için metabolik faaliyetler gerçekleştirmeli,yapım-onarım yapmalı,büyüyüp gelişmelidir.Bütün bu faaliyetler için ortak bir ihtiyaç vardır:ENERJİ

Yeryüzündeki tüm canlıların ortak enerji kaynağı güneştir. Bitkiler,mavi-yeşil algler,bazı bakteriler ve öglena tarafından gerçekleştirilen fotosentez sonucu güneş enerjisi kimyasal bağ enerjisine dönüştürülür. Bütün canlılar güneş enerjisinden doğrudan faydalanmazlar.Beslenerek dolaylı yoldan karşılarlar.

Bitkiler fotosentezle güneş enerjisini kimyasal bağ enerjisine dönüştürürler.Fotosentez kloroplastı ya da klorofili bulunan canlılar tarafından gerçekleştirilir. Fotosentez yapabilen canlılara üreticiler(ototrof) denir.Fotosentez yapamayan canlılara da tüketiciler(heterotrof) denir. Acaba evlerde kullandığımız enerji kaynağı da güneş olabilir mi?Kömür,odun vb.

Bitkilerin fotosentez sonucu ürettikleri besinler insanlar ve hayvanlar tarafından alınarak hücrelerin kullanabileceği yeni bir kimyasal enerji şekline dönüştürülür.Dönüştürülen bu enerji ATP(Adenozin trifosfat) denilen molekülün kimyasal bağlarında saklanır.

Canlıların Hücresel Yapıları Çok Atomlu Büyük Moleküller(Organik Maddeler)Oluşturur Besinlerin içerdikleri maddeler yapı ve görevlerine göre organik ve inorganik maddeler olarak ikiye ayrılır. Hücrenin temel yapısında çok atomlu büyük moleküller bulunur. Çok atomlu büyük moleküllere organik moleküller denir. Hücrenin temel yapısında bulunan organik moleküller; karbonhidrat,yağ,protein ve vitaminler olarak gruplanabilir. Cansız varlıkların yapısını oluşturan oksijen, su, karbondioksit, yemek tuzu, kireç taşı gibi maddelere inorganik maddeler denir. Cansız varlıkların yapısında organik madde bulunmaz. Canlı varlıkların yapı birimi olan hücrenin yapısında organik maddelerden başka su ve mineral gibi inorganik maddeler de bulunur.

Soru Aşağıdakilerden hangisinde solunum doğrudan etkili değildir? A)Oksijen alınması B)Enerji elde edilmesinde C)Vücut ısısının sağlanmasında D)Zararlı sıvı atıkların atılmasında

Soru I.Mantar II.Eğrelti otu III.Öglena IV.Terliksi Hayvan(Paramesyum) Yukarıda verilen canlılardan hangileri fotosentez yapamaz? A)I,II B)III,IV C)II,III D)I,IV

Soru Fotosentez sonucunda güneş enerjisi aşağıdaki enerji türlerinden hangisine dönüştürülür? A)Potansiyel enerji B)Kinetik enerji C)Kimyasal enerji D)Isı enerjisi

Soru Fasulye bitkisi fotosentez sonucu oluşturduğu şekeri aşağıdakilerden hangisine dönüştüremez? A)Yağa B)Proteine C)Nişastaya D)Madensel tuza

Karbonhidratlar Karbon,hidrojen ve oksijen atomlarından oluşmuş organik moleküllerdir. Canlı vücudunda enerji verici olarak kullanılırlar. Karbonhidratların yapı taşı glikozdur.

Karbonhidrat çeşitleri Nişasta:Bitkilerde besinin depolanmasını sağlayan karbonhidrat çeşididir.Bir besinin içinde nişasta bulunup bulunmadığı iyot çözeltisi yada tentürdiyotla anlaşılır.

Selüloz:Bitkilerde hücre çeperini oluşturur Selüloz:Bitkilerde hücre çeperini oluşturur.İnsanlar selülozu sindiremez yanlızca otçul beslenen canlılar ve bakteriler ve funguslar(mikroskobik mantarlar) selüloz sindirimi yapabilir.

Glikojen:Hayvanlarda glikozun depo edilme şeklidir Glikojen:Hayvanlarda glikozun depo edilme şeklidir.Glikojen karaciğer ve kaslarda depo edilir. Karbonhidratlar tahıllar,tahıl ürünleri,baklagiller,makarna,patates,ekmek,süt,bal vb. besinlerde bulunur.

Soru Bitki ve hayvan hücrelerini inceleyen bir öğrenci nişasta,selüloz ve glikojenin hangi hücrelerde bulunduğunu tespit eder? Nişasta Selüloz Glikojen A)Hayvan Bitki Hayvan B)Hayvan Hayvan Bitki C)Bitki Bitki Hayvan D)Bitki Hayvan Bitki

YAĞLAR Yağların yapısında karbon,oksijen ve hidrojen elemetleri bulunur.Lipid olarakta adlandırılır. Yağlar vücutta hücre zarı ve bazı hormonların yapısında bulunur;deri altında ve iç organların yüzeyini örterek darbelere ve soğuğa karşı vücudu korur.

Vücut ihtiyacından fazla alınan besinler yağa dönüştürülerek depolanır Vücut ihtiyacından fazla alınan besinler yağa dönüştürülerek depolanır.Bu da şişmanlığa neden olur. Bitkisel yağlar oda sıcaklığında sıvı hayvansal yağlar katı halde bulunur. Yağ içeren besinler nelerdir?

Pamuk,ceviz,fındık,zeytin soya vb.besinler yağ içerir. Yağlar yağ asidi ve gliserolden oluşmuştur. Sindirim Gliserol Yağ asidi Yağ molekülü

BİLİYOR MUSUNUZ? Kış uykusuna yatan hayvanlar vücutlarında depo edilmiş yağı yakarak uzun bir kışı besin almadan geçirebilirler.Ayılar,yarasalar,yılan,kırlangıç gibi hayvanlar buna örnektir.

PROTEİNLER Canlının en önemli organik molekülüdür.Proteinler aminoasit denilen yapı taşlarının birleşmesiyle oluşur. Proteinler Amino asitler

Vücudumuzda 20 amino asitten 12 tanesi üretilirken 8 tanesini besinlerle dışarıdan almamız gerekir.Besinlerle aldığımız bu amino asitlere zorunlu amino asit denir. Proteinlerin yapısında karbon,hidrojen,oksijen,azot,kükürt ve fosfor bulunur. Her canlının canlılığını sürdürebilmesi için mutlaka proteine ihtiyacı vardır.

Kuru baklagiller,tahıl,kuruyemiş,et,balık,süt,yumurtanın yapısında protein vardır.

Soru I.Karbon II.Fosfor III.Hidrojen IV.Azot V.Oksijen Yukarıda verilen elementlerden hangisi karbonhidrat,yağ ve proteinler için ortaktır? A)I,II,III B)II,III,IV C)I,IV,V D)I,III,V

Enerji verici besinlerin hücrede kullanım sırası Karbonhidratlar Yağlar Proteinler Enerji verim kapasitelerine göre sıralanması Yağ Protein Karbonhidratlar

Soru Hücrede gerçekleşen yapım ve yıkım olaylarının tümüne ne ad verilir? A)Fotosentez B)Solunum C)Metabolizma D)Fermantasyon

Soru Aşağıda verilenlerden hangisi canlı tarafından üretilmez? A)Tuz B)Protein C)Karbonhidrat D)Yağ

Soru Aşağıdakilerden hangisi güneş enerjisinden doğrudan yaralanmaz? A)Mantar B)Bakteri C)Öglena D)Kara yosunu

Soru I.Ayçiçeği II.Zeytin III.Pamuk Yukarıdaki besinlerde en fazla bulunan organik bileşik aşağıdakilerden hangisidir? A)Karbonhidrat B)Protein C)Yağ D)Vitamin

VİTAMİNLER Vitaminler vücudumuzun hastalıklara karşı direncini artıran organik bileşiklerdir.Ayrıca düzenleyici olarak da görev yaparlar. Vitaminler yağda ve suda eriyebildikleri için sindirilmeden kana geçerler.

Yağda eriyen vitaminler:A,D,E,K vitaminleridir Yağda eriyen vitaminler:A,D,E,K vitaminleridir.Bu vitaminler karaciğer de depo edilirler. Suda eriyen vitaminler:B ve C vitaminleridir.Bunlar depo edilmezler fazlası idrarla dışarı atılır.

Besin Grupları Sebze A vitamini,B vitamini,Mineraller,Karbonhidrat Meyve A vitamini,B vitamini,C vitamini,Mineraller, Karbonhidrat Sebze A vitamini,B vitamini,Mineraller,Karbonhidrat Tahıl Karbonhidrat,B vitamini,Demir Et,Yumurta, Balık Baklagiller Protein,demir ve diğer mineraller B vitamini Süt ve Süt ürünleri Protein,B vitamini,D vitamini Kalsiyum

SORU Aşağıda vitaminlerin bazıları gruplandırılmıştır.Bu gruplandırmaya göre,aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? A)I,Yağda eriyen bir vitamindir B)II,Sindirilmeden kana geçer C)I,depo edilir,II depo edilmez D)I,enerji verir,II düzenleyicidir. I II B,C Vita mini A,D Vitamini

SU Canlıların yapısının 2\3 ünü oluşturur.Terleme ve boşaltımla dışarıya attığımız suyu karşılamak için günde 2-3 litre su almalıyız. Sindirim enzimlerinin görevini yapabilmesi için suya ihtiyacımız vardır.

Sindirilen besinlerin emilip kana geçmesi su yardımıyla olur. Kan plazmasının büyük çoğunluğu sudan oluşur. Atık maddelerin büyük çoğunluğu su kullanılarak böbrekler tarafından dışarı atılır. Terleme yardımıyla dışarı atılan su vücudun ısı dengesini sağlamaya yardım eder.

Mineraller Tabiattan,besinler içerisinden hazır alınır.Kalsiyum kemiğin yapısına katılır.Düzenleyici olarak görev yaparlar. Kasların kasılması,sinirlerde uyartıların taşınması,enzimlerin çalışmasında,kanın yoğunluğunun ayarlanmasında kullanılır.

Süt,yumurta,balık,karaciğer, meyveler mineral bakımından zengin besinlerdir.

Soru Bir besin maddesi ne kadar çok yağ içerirse o kadar fazla enerji verir.Ne kadar su içerirse o kadar az enerji verir.Yandaki grafikte eşit miktardaki çeşitli besinlerin enerji değerini göstermektedir. Buna göre en fazla yağ içeren besinle en fazla su içeren besin hangisinde verilmiştir? Enerji(Kalori) K L M N O P R T Besin A)N-R B)L-K C) T-O D)M-P

Dengeli Beslenme İnsanların ihtiyaç duydukları besinleri düzenli ve yeterli bir şekilde almasına dengeli beslenme denir. Bireyin günlük olarak alması gereken besin miktarı ve türü hesaplanırken;yaşı,cinsiyeti,yaptığı iş,sağlık durumu ve mevsim şartları göz önünde bulundurulur.

Aşırı yağlı ve karbonhidratlı beslenme şişmanlığa neden olur. Katı yağlar vücuda çok fazla alınmamalıdır.Daha çok zeytinyağı tercih edilmelidir. Yetersiz protein ya da vitamin almak çeşitli hastalıklara yakalanmaya neden olabilir.

SAĞLIK ÜZERİNE ETKİLERİ VİTAMİN BULUNDUĞU BESİNLER ÖNLEDİĞİ HASTALIKLAR SAĞLIK ÜZERİNE ETKİLERİ A Süt,yumurta, yeşil sebzeler,balık yağı Çeşitli göz hastalıkları Büyümeye yardımcı olur B Meyve ve sebzeler, tahıllar,et,süt ve yumurta Beriberi,pellegra, dudakların çatlaması Cilt sağlığını ve sinir sistemini çalışmasını sağlar. C Limon, portakal, kuşburnu, yeşil bitkiler İskorbit Tırnak ve diş etlerinin sağlıklı olmasını sağlar,yorgunluğu önler. D Yumurta, süt ,tereyağı, balık yağı Raşitizim ve kemik erimesi Kemik ve dişlerin gelişimini sağlar E Tahıllar, et , süt, yeşil bitkiler Gelişme ve üreme ile ilgili bozukluklar Karaciğer, kalp, damar hastalıklarıyla kısırlığı önler K Balık, et, süt,yeşil yapraklı sebzeler Kanın pıhtılaşmasını sağlar

Besinler vücuttaki görevlerine göre üç çeşittir.

Soru Aşağıdakilerden hangisi yapı taşları aynı olan iki organik bileşik verilmiştir? A)Nişasta-Selüloz B)Glikojen-Vitamin C)Yağ-Protein D)Tuz-Su

Soru I.Protein II.Karbon hidrat III.Yağ IV.Vitamin Yukarıda verilen organik bileşiklerden hangisinin enerji değeri en fazladır? A)I B)II C)III D)IV

Soru Aşağıdakilerden hangisi yağda eriyen vitaminlerden değildir? A)B B)A C)D D)E

Soru Aşağıda verilen organik bileşikler ve yapı taşları eşleştirmelerinden hangisi yanlıştır? A)Protein-Aminoasit B)Karbon hidrat-Glikoz C)Yağ-Yağ asidi D)Vitamin-Gliserol

Soru Aşağıdakilerden hangisi inorganik bileşik değildir? A)Su B)Protein C)Tuz D)Mineral

Soru Büyüme ve gelişme çağındaki bir çocuk için en önemli besin grubu aşağıdakilerden hangisidir? A)Makarna,patates,ekmek B)Yeşil biber,ıspanak,bezelye C)Süt,balık yumurta D)Fasulye,mercimek,bulgur

Soru X Kemik ve dişlerin yapısına katılır. Y Oksijen taşınmasında rol oynar. Z Tiroit bezinin çalışmasında görev alır. Yukarıda görevleri belirtilen mineraller aşağıdakilerin hangisinde doğru verilmiştir? X Y Z A)Kalsiyum Demir İyot B)Magnezyum Fosfat Sodyum C)Demir Magnezyum Kalsiyum D)İyot Sodyum Demir

Soru I.Hareket etme II.Vücut ısısını ayarlama III.Uyartıların iletilmesi Yukarıdakilerin hangisinde ATP enerjisi kullanılır? A)Yalnız I B)I,II C)II,III D)I,II,III

Besinlerin İşlenmesi ve Saklanması Dengeli beslenmede alınan besin türleri ve beslenme kadar,besinlerin sağlıklı ve taze olmasına da dikkat edilmelidir. Sebze ve meyveler günlük olarak tüketilmelidir. Ambalajlı gıdaların son kullanma tarihlerine dikkat ederek alınmalıdır. Yiyecekler bol suyla güzelce yıkanmalıdır.

Besinler dondurularak,kurutularak,havası alınmış ortamda,tuzlanarak ya da şekerlenerek saklanabilir.