ÇÖLLEŞMENİN SOSYO-EKONOMİK NEDENLERİ SONUÇLARI VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ Prof ÇÖLLEŞMENİN SOSYO-EKONOMİK NEDENLERİ SONUÇLARI VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ Prof.Dr.Özden GÖRÜCÜ Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Orman Fakültesi Orman ve Su İşleri Bakanlığı Çölleşme ve Erozyonla Mücadele Genel Müdürlüğü Çölleşme ile Mücadele Eğitimi 4-6 Nisan 2012 Antalya

EKONOMİ NİÇİN GERİLER VEYA DARALIR ? Yoksulluk Siyasi istikrarsızlık Ormanların tahrip olması Aşırı ve plansız hayvan otlatımı Yanlış sulama teknikleri Toprağın verimliliğinin azalması Aşırı nüfus artışı Teknoloji edinmede ve kullanımında zayıflık

Biyolojik çeşitliliğin azalması Orman yangınları Erozyon Taşkın ve sel ÇÖLLEŞMENİN NEDENLERİ Ekonomik Sosyal Biyolojik Çevresel Biyolojik çeşitliliğin azalması Orman yangınları Erozyon Taşkın ve sel Yoksul kesimin tamamen doğal kaynaklara bağımlılığı, Göç ve Gıda güvenliği tehditi

Gelir Tasarruf Yatırım Sermaye Makroekonomide Milli Gelir Dengesi (Görücü,2012) Gelir Tasarruf Yatırım Sermaye

ÇÖLLEŞME ve YOKSULLUK Kısır Döngüsü (Görücü,2012) Düşük Gelir Düşük Tasarruf Yetersiz Sermaye Birikimi İşsizlik Yetersiz Yatırım Doğal Kaynakların Aşırı ve Yanlış Kullanımı (ÇÖLLEŞME) Aşırı Nüfus Artışı YOKSULLUK

Çölleşmenin Biyofizik Nedenleri Aşırı ve düzensiz otlatma Tarıma uygun olmayan arazilerde tarımsal faaliyet Kurak ve yarıkurak alanlardaki bitki örtüsünün yok edilmesi Kurak bölgelerde tarımda yanlış ve aşırı sulama sonucu oluşan tuzlanma

Çölleşmenin Biyofizik Sonuçları Rüzgar ve yağmur ile yıkanan toprağın bitki besin maddesi içeriği azalır. Toprak üstü bitkisel formasyon nitelik ve nicelik olarak zayıflar,bitki türleri kaybolur. Kıtlık oluşur. Gıda üretiminde kayıplar oluşur,nüfus artışı ile beraber açlık tehlikesi baş gösterir. Sel,taşkın,kalitesiz su,kum fırtınaları ve kirlilik oluşarak,insan yaşam kalitesi olumsuz etkilenir.

SOSYO-EKONOMİK AÇIDAN ÇÖLLEŞME NEDİR? İnsanların sebep olduğu bir problemdir. Toprak verimliliğinin azalmasıdır. İç ve dış göçleri tetikleyen güçlü bir argümandır. Kırsaldan sosyal kaçışın temel nedenidir. Kırsaldaki üretim ve istihdam kaybıdır. Kent ve kırdaki gayri safi milli hasıla azalmasıdır. Yoksulluğun içini dolduran; sosyal,ekonomik ve kültürel fakirlik oluşumudur.

Çölleşmenin Dünya’daki Sosyo-Ekonomik Boyutları 250 milyon kişi çölleşmeden doğrudan etkilenmektedir. 1.2 milyar insanın gıda güvenliğini tehdit etmektedir. 4 milyar hektar alan çölleşme tehdidi altındadır(Gezegenimiz 12 milyar hektardır.). 1997-2020 arasında 60 milyon Afrikalının Sahra’dan Avrupa’ya göç etmesi beklenmektedir.

ÇİN’de Son 50 Yılın Çölleşme Bilançosu 700.000 hektar tarım alanı çölleşmiştir. 2,5 milyon hektar mera tahrip olmuştur. 6,5 milyon hektar ormanlık alan yok olmuştur. Ekonomik yıllık kayıp 6,5 milyar $ dolayındadır. 24.000 köy,1.400 km. tren yolu,30.000 km. karayolu ve 50.000 km. kanal ve su yolu kronik çölleşme tehdidi altındadır.

Çölleşme ve Tarım Alanları Etkileşimi 2025 yılına kadar tüm dünyada tarım alanları azalacak; Afrika’da 2/3 Asya’da 1/3 Güney Amerika’da 1/5 Dünya’da tarımda kullanılan 5,2 milyar hektar arazinin %70’i çölleşme tehdidi altındadır(UNEP). Önümüzdeki 30 yılda nüfus artışına bağlı olarak gıda üretiminin %75 oranında artması gerekiyor(FAO).

Çölleşme ve Su İlişkisi Dünya’da 1990 yılında kişi başına su tüketimi 1.300 m3. 2025 yılında 650 m3’e düşecektir. Dünya’da her yıl 12 milyon kişi su kıtlığı ve kirli içme suyu nedeniyle ölmektedir. Dünya içme suyu arzı 2/3 oranında azalmıştır.

Çölleşmenin Dünya’da Neden Olduğu Ekonomik Kayıpların Fırsat Değeri Çölleşmenin neden olduğu yıllık gelir kaybı 42 milyar $(UNEP) Afrika’nın yıllık gelir kaybı 9 milyar $ Asya’nın yıllık gelir kaybı 21 milyar $ Amerika’nın yıllık gelir kaybı 5 milyar $ Avrupa’nın yıllık gelir kaybı 1 milyar $ Çölleşmeyle mücadelenin yıllık maliyeti sadece 2,4 milyar $ Çölleşmeyle kırdan kente göç artıyor ve kent nüfusu şişiyor. Sosyal istikrar ve kültürel kimlik giderek zayıflıyor,geleneklere bağlılık zarar görüyor,sosyal çeşitlilik azalıyor(Yörük kültürü,Kafkas yaşamı)

Çölleşme ve Yoksulluk Fenomeni Çölleşme; yoksulluğun hem nedeni,hem de sonucudur. Yoksulluk; geçimi toprağa dayalı kişiyi arazisini gıda,enerji,ev ve gelir kaynağı olarak istismar etmeye zorlamaktadır. Geçmişte çölleşmeyle mağdur olmuş kişiler; çölleşmeye sebebiyet verenler olarak suçlanmış,toprağı neden istismar ettikleri,onları buna iten gerçek nedenler hiç sorgulanmamıştır. İnsanları toprağı istismar etmeye,toprağı sonuna kadar kullanmaya iten şey; yoksulluktur. Kırdan kente göçün temel nedeni;kırsaldaki çölleşme ve kuraklıktır.

Yatırımlarda KIRSAL-KENTSEL Tercihi İkilemi Kırsal kesimin ihmal edilip şehirlerin önemsenmesi kırsal kesimdeki gelirin düşmesine ve işsizliğin artmasına yol açıyor. Böylece kalkınma yavaşlıyor. Gıda güvenliği azalıyor,yoksul kesim geçim için doğal çevreye yüklendikçe de çölleşme ve yoksulluk paralel olarak artıyor.

DOĞAL DENGE VE İNSANİ DEĞER YARGILARI Doğada değişim-hareket ve dengesizlik vardır; Kararlı Denge(negatif geri besleme)(step,çöl,bataklık oluşumu,ormansızlaşma) Kararsız Denge(pozitif geri besleme)(kentleşme,sanayileşme) Doğaya insanı kattığımızda denge ve dengesizlik kavramlarının içeriği değişmektedir. Çevre sorunlarının dile getirilmesi gereken özellikleri; İnsana göre olması İnsan tarafından oluşturulmasıdır

DOĞAL DENGE MEKANİZMALARI Çevre sorunları negatif geri besleme mekanizmalarının(kararlı denge) insan tarafından bozulmasının ürünüdür. Örneğin meraların aşırı otlatma nedeniyle kendini yenileyememesi Çölleşme ve erozyon insan eliyle bozulan kararlı denge mekanizmalarının sonuçlarıdır. Toplumumuzda meralara ve ormanlara ilişkin değerlerimiz(tutum ve tercihlerimiz) “kısa dönemli çıkar” ve “doğrudan çıkar” sağlamak üzerine kurulmuştur.

İnsanın doğadaki süreç ve sonuçlara kendi çıkarı açısından bakması kararlı denge mekanizmalarını bozarak varolan sistemleri ortadan kaldırmaktadır, dolayısıyla çevre sorunlarının çözümü de insan ve toplum merkezli olmak zorundadır.

ÇÖLLEŞMEYLE MÜCADELEDE SÜRDÜRÜLEBİLİR GEÇİM (Görücü,2002)

ULUSLAR ARASI SÖZLEŞMELER (RİO SÖZLEŞMELERİ) İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesi Çölleşme ile Mücadele Sözleşmesi

BİRLEŞMİŞ MİLLETLER ÇÖLLEŞMEYLE MÜCADELE SÖZLEŞMESİ Çölleşme bir kalkınma sorunudur. Sürdürülebilir kalkınma için çölleşmenin toplumsal ve ekonomik etkilerini hafifletmek gereklidir. Çölleşme ve çölleşmeyle mücadele toplumsal bir sorundur. Çölleşme eylem planına göre;risk altındaki bölgelerde toprağın üretkenliğini arttırmak ve insanların yaşam kalitesini yükseltmek ana hedeftir.

Dünya Çölleşme Haritası ve NASA Verilerine Göre Anadolu çölleşme tehlikesi derecesi yüksek ve çok yüksek sınıfa sokulmaktadır. Türkiye 2040 yılında büyük oranda çölleşme ile karşı karşıya kalacaktır. Türkiye’de her yıl 1 milyon kişi kırdan kente göç etmektedir.

Birleşmiş Milletler 1994 yılında aldığı bir kararla 17 Haziran tarihini “Dünya Çölleşme ile Mücadele Günü” ilan etmiştir.

SAHEL BÖLGESİNDE ÇÖLLEŞME Senegal, Moritanya, Mali Burkina-Faso, Nijer, Nijerya, Çad, Sudan ve Eritre Su nedeniyle 1950’li yıllarda insanlar buraya yerleşti.

SAHEL BÖLGESİNDE ÇÖLLEŞME Aşırı ve düzensiz otlatma yapıldı. Aşırı otlatma sonucu, çok yıllık yem bitkileri sahayı terk etti,yerini tek yıllık mera bitkileri aldı. Tek yıllık bitkilerin otlatılması sonucu,toprak sertleşti,üst toprak yıkandı,sertleşen toprakta bitki kökleri gelişemedi. Saha çölleşti,yağış azaldı,kum-silt topraklar rüzgarla 60 km. güneye kadar taşındı. Bu arada yerel halk, zaten zayıflayan bitki örtüsünü açmaya devam etti.

SAHEL BÖLGESİNDEKİ ÇÖLLEŞMENİN KISA VE UZUN VADELİ ETKİLERİ Toprak bitki besin maddeleri açısından zayıfladı ve kullanılamaz oldu. Aşırı otlatma bitki örtüsünü tahrip etti ve erozyona yol açtı. Arazi tuzlandı ve ürün yetiştirilemez oldu. İnsanlar açlıktan öldü. Büyük baş hayvanlar açlıktan öldü. Toprak tamamen kullanılamaz oldu.

ÖNERİLER Tarım alanlarını genişletmek yerine,tarımsal verimliliği arttırmak gerekiyor. Gıda güvenliği,her bireyin temel bir insani hak olan gıdaya erişimini sağlayarak bölgesel toplulukların hak ve menfaatlerini korumayı amaç edinmelidir. Gıda güvenliğinin sağlanması;sürdürülebilir tarıma,ekonomik kalkınmaya ve sürdürülebilir gıda üretiminin sağlanmasına geçmek demektir. Kırsal ekonomik kalkınma ile yoksulluğun azaltılmasına yoğunlaşılmalıdır. Çölleşme ve kuraklığa karşı uyumlu sanayileşme teşvik edilmelidir(ecofriendly industry). Tarım dışı gelir getirici fırsatların yaratılması gerekir.

ÖNERİLER Kırsal endüstri geliştirilmelidir. Gıda üretiminin çeşitlenmesi ve geliştirilmesi gerekir. Kırsalda tıbbi bitki tedarik mekanizmalarından yararlanılmalıdır. Yaban hayatı yönetim stratejileri geliştirilmelidir. Meralar ve planlı otlatma geliştirilmelidir. Kırsalda mesleki eğitim çalışmalarına ağırlık verilmelidir. Teknoloji tabanlı bazı yenilikler kırsalda uygulanmalıdır. Kırsal sektörler için ekonomik yapılanmaları teşvik eden politikalar geliştirilmelidir.

BİTİRİRKEN:SON SÖZ İnsanı mutlu,ekonomisi güçlü ve umutla geleceğe bakan Türkiye ve Dünya için; topraklarımızı ve kaynaklarımızı daha verimli ve üretken yönetelim.

Teşekkürler…