AKILLI SİSTEMLER VE UYGULAMALARI Prof. Dr. Tülay Yıldırım tulay@yildiz.edu.tr

AKILLI SİSTEMLER VE UYGULAMALARI İçerik Akıllı sistemler Zeka ve Öğrenme Akıllı Sistemler ve Uygulamaları Gelecek !!! Sorular ??? AKILLI SİSTEMLER VE UYGULAMALARI

Akıllı bir sistem nedir ? Yapmak istediğim her şeyi yapan & istemediğim hiçbir şeyi yapmayan İnsan-benzeri muhakeme Başarısızlıktan kendini toparlayan Hatalarından öğrenen Çevresine adapte olan Davranışların uygunluğu hakkında kararlar alabilen bir sistemdir. AKILLI SİSTEMLER VE UYGULAMALARI

AKILLI SİSTEMLER VE UYGULAMALARI

AKILLI SİSTEMLER VE UYGULAMALARI Sibernetik AKILLI SİSTEMLER VE UYGULAMALARI

AKILLI SİSTEMLER VE UYGULAMALARI Biyolojik sistemleri anlama (insan, hayvan) Akıllı sistemlerin prensipleri İnsan eliyle yapılan faydalı uygulamalar AKILLI SİSTEMLER VE UYGULAMALARI

Akıllı Sistemler nelerdir? Lojik Anlama Bilimi İnsan gibi düşünen sistemler Rasyonel düşünen sistemler İnsan gibi davranan sistemler Rasyonel davranan sistemler Rasyonel davranma: Doğru şeyi yapma, verilen uygun bilgiyle beklenen hedefe ulaşma, her zaman düşünme gerektirmez (refleks) Turing Testi Etmenler AKILLI SİSTEMLER VE UYGULAMALARI

Turing İmitasyon Oyunu: Faz 1 AKILLI SİSTEMLER VE UYGULAMALARI

Turing İmitasyon Oyunu: Faz 2 AKILLI SİSTEMLER VE UYGULAMALARI

Loebner Prize competition Turing Test Turing testini geçmek için ne gerekir? Doğal dil işleme Bilgi temsili Makine öğrenmesi Otomatikleştirilmiş muhakeme Loebner Prize competition 1991- Dr. Hugh Loebner. $100,000 ödül AKILLI SİSTEMLER VE UYGULAMALARI

AKILLI SİSTEMLER VE UYGULAMALARI Zeka ? Lojik muhakeme Adaptiflik Yaratıcılık Yeteneklerin öğrenilmesi Etkileşim Davranış farklılıkları Satranç oynama AKILLI SİSTEMLER VE UYGULAMALARI

AKILLI SİSTEMLER VE UYGULAMALARI Zeka ? Süreç planlama Seçicilik Soyutlama ve genelleştirme yeteneği Kritik düşünüş Hayal etme Bilgi oluşturma Duygular Vs. AKILLI SİSTEMLER VE UYGULAMALARI

AKILLI SİSTEMLER VE UYGULAMALARI Eğiticili Öğrenme AKILLI SİSTEMLER VE UYGULAMALARI

AKILLI SİSTEMLER VE UYGULAMALARI Eğiticisiz Öğrenme AKILLI SİSTEMLER VE UYGULAMALARI

Akıllı sistemlerin objektifleri İnsanoğlunun günlük rutinleri: görme, dil işleme, sağduyulu muhakeme, öğrenme, robotik. Yapay rutinler: oyunlar, matematik, lojik, programlama. Uzman sistemler AKILLI SİSTEMLER VE UYGULAMALARI

Klasik Yapay Zeka - Başarılar Arama motorları Yazı işleme sistemleri Veri madenciliği Araç-gereçler (bulaşık ve çamaşır makineleri, buzdolapları, kameralar, vs.) Arabalar (yakıt enjeksiyonu, navigasyon sistemleri) Doğal dil sistemleri (bilgi sistemleri, çeviri destek sistemleri) Kontrol sistemleri (asansörler, metrolar) Vs. AKILLI SİSTEMLER VE UYGULAMALARI

Klasik Yapay Zeka - Başarısızlıklar Kalabalıkta bir yüz tanıma Gerçek dünyada görme/algılama Nesnelerin idare edilmesi Duyusal-motor koordinasyon Yürüme, hareket etme Sağduyu Konuşma (günlük doğal dil) AKILLI SİSTEMLER VE UYGULAMALARI

Araştırıcı ve kullanıcılar Matematikçiler Bilgisayar bilimciler Mühendisler Ve diğerleri........ AKILLI SİSTEMLER VE UYGULAMALARI

Akıllı sistem yazılım kategorileri Tüm yazılım Bilgi tabanlı sistemler Kural tabanlı sistemler Uzman sistemler İşlemsel Zeka YSA Bayes teoremi, Kesinlik teorisi, Bulanık Mantık Evrimsel alg. Benzetimli Tavlama Nesneler, çerçeveler, etmenler AKILLI SİSTEMLER VE UYGULAMALARI

Diğer Akıllı Sistemler Dağılmış zeka AKILLI SİSTEMLER VE UYGULAMALARI

AKILLI SİSTEMLERİN UYGULAMALARI AKILLI SİSTEMLER VE UYGULAMALARI

Adaptif sistemlerin uygulamaları Uzman sistemler (örn. medikal teşhis) Veri madenciliği (örn. arama motorları) İşlemsel dilbilim Oyunlar AKILLI SİSTEMLER VE UYGULAMALARI

AKILLI SİSTEMLER VE UYGULAMALARI Diğer uygulamalar Paralel hesaplama: Hücresel modellerin gelişimi Moleküler biyoloji: moleküler gelişim, yararlı moleküllerin tasarımı, protein tasarımı Bilgisayar güvenliği: Bilgisayarlar için bağışıklık sistemleri Akıllı etmenler (agents) ve robotik – Internet!! Bilimsel modelleme: evrim, ekolojiler, ekonomiler, böcek toplulukları, bağışıklık sistemleri, organizasyonlar AKILLI SİSTEMLER VE UYGULAMALARI

AKILLI SİSTEMLER VE UYGULAMALARI Uygulamalar : Kontrol Ağır endüstri (Matsushita, Siemens, Stora-Enso) Ev aletleri (Canon, Sony, Goldstar, Siemens) Otomobiller (Nissan, Mitsubishi, Daimler-Chrysler, BMW, Volkswagen) Uzay araçları (NASA) AKILLI SİSTEMLER VE UYGULAMALARI

Uygulamalar : Akıllı Sensörler Uçak motorları için güvenilirliği yüksek motor kontrolu Barkod kontrolü Kağıt kalite tahmini Ph kontrolü Ham petrol damıtımının kontrol ve optimizasyonu AKILLI SİSTEMLER VE UYGULAMALARI

Uygulamalar : Güç Sistemleri Ekonomik Yük Dağılımı, Optimizasyon ve Kayıp Azaltılması Arıza Tespiti ve Önceden Haber Verme Yük Frekans Kontrolu Güvenlik ve İyileştirme Yük Tahmini Reaktif Güç ve Gerilim Kontrolu Güç sistemlerinin işletilmesi ve planlanması AKILLI SİSTEMLER VE UYGULAMALARI

Uygulamalar : Güç Sistemleri Yük akış analizi Durum tahmini (güvenlik analizi için) Güç santrallerinin analizi Güç sistem analizi Elektrik makinalarının kontrol ve analizi Kapasitör anahtarlama Harmonik kaynağını izleme Güç sistem elemanlarının arıza tespiti AKILLI SİSTEMLER VE UYGULAMALARI

Uygulamalar : Askeri alanlar Keşif Hedef bilgileri toplama Otomatik hedef tanıma Ateş kontrolü Yön bulma Güdümleme AKILLI SİSTEMLER VE UYGULAMALARI

AKILLI SİSTEMLER VE UYGULAMALARI Uygulamalar : Tıp AKILLI SİSTEMLER VE UYGULAMALARI

AKILLI SİSTEMLER VE UYGULAMALARI Uygulamalar : Tıp Bir Çok Kanser Teşhisinde, Karaciger Rahatsızlıklarında Teşhisinde, Hepatit Hastalığının Teşhisinde, Diabet Hastalığı Teşhisinde Tiroid Hastalığı Teşhisinde Kalp ve Damar Hastalıkları Teşhisinde Kalp Krizlerinin Tahmininde Kas ve Kemik Hastalıklarının Teşhisinde Solunum Hastalıklarının Teşhisinde Fetus Gelişiminin Takibinde, Tıbbi Resim İşlemede AKILLI SİSTEMLER VE UYGULAMALARI

AKILLI SİSTEMLER VE UYGULAMALARI Uygulamalar : Tıp Duyu Organlarının Analizinde Yapay Organ Tasarımında, DNA, Gen, Kromozom ve Hücre Analizinde ve Dizilişlerinin Tahmininde Protein Yapılarının Tahmininde Bakterilerin Sınıflandırılmasında Biyolojik Sinyallarin Analiz ve İşlenmesinde Tomografi Görüntülerinin Analizinde MRI, EKG, EEG, Ultrason, Radyografi ve mamografi analizlerinde Transplant Zamanlarının Optimizasyonunda, Üroloji Uygulamalarında, Karidovasküler Sistemlerin tasarımında, AKILLI SİSTEMLER VE UYGULAMALARI

AKILLI SİSTEMLER VE UYGULAMALARI Uygulamalar : Tıp Ameliyat bıçağında el titremesini kompanze etme AKILLI SİSTEMLER VE UYGULAMALARI

AKILLI SİSTEMLER VE UYGULAMALARI Uygulamalar : Robotik Joseph F. Engelberger AKILLI SİSTEMLER VE UYGULAMALARI

AKILLI SİSTEMLER VE UYGULAMALARI Uygulamalar : Robotik Sony - Eğlence robotu QRIO & AIBO RoboCup AKILLI SİSTEMLER VE UYGULAMALARI

AKILLI SİSTEMLER VE UYGULAMALARI Uygulamalar : Robotik AKILLI SİSTEMLER VE UYGULAMALARI

AKILLI SİSTEMLER VE UYGULAMALARI Uygulamalar : Robotik Milano’da kurabiye pişiriyorlar Volkanlardan örnek topluyorlar Artık Ford’da arabaları boyuyorlar Paris’te metroyu kullanıyorlar ya da İrlanda’da bombaları bulma konusunda uzman olarak görev alıyorlar. Ve daha binlerce sayısız görevi üstleniyorlar. AKILLI SİSTEMLER VE UYGULAMALARI

AKILLI SİSTEMLER VE UYGULAMALARI Uygulamalar : Finans İpotek başvurularında bulanık skorlama, krediye uygunluğun değerlendirilmesi, risk profili analizi, sigorta sahtekarlığı tesbiti, nakit kaynak optimizasyonu, borsa analizi, hisse senedi tahmini, ticaret gözetimi, yatırımcı sınıflama. AKILLI SİSTEMLER VE UYGULAMALARI

Uygulamalar : İş dünyası kaynak değerlendirme, müşteri hedefleme, Adres eşleştirme, çizelgeleme, AR-GE optimizasyonu projeler, Bilgi-tabanlı tahmin, bulanık veri analizi Hastane kalma süresi tahmini, TV reklam kuşaklarının değerlendirilmesi, bulanık küme analizi, satış tahminleri, Çok-kriterli optimizasyon AKILLI SİSTEMLER VE UYGULAMALARI

AKILLI SİSTEMLER VE UYGULAMALARI Uygulamalar : Diğer İstatistik Sosyal bilimler Davranışsal bilimler Biyoloji Vs. AKILLI SİSTEMLER VE UYGULAMALARI

AKILLI SİSTEMLER VE UYGULAMALARI Akıllı Evler Smart ?? Intelligent ?? AKILLI SİSTEMLER VE UYGULAMALARI

AKILLI SİSTEMLER VE UYGULAMALARI Akıllı Evler Öğrenebilen, yaşam tarzları hakkında bilgi toplayıp buna göre ayarlamalar yapabilen evlerdir. Otomatik olarak elektronik eşyaların kontrol edilebildiği Klimayı ve TV’yi eve gelmeden açabilmek için uzaktan kumandası olan Bilgisayarınızdaki filmleri TV’de izlemenizi sağlayan AKILLI SİSTEMLER VE UYGULAMALARI

“Akıllı Evler”de neler var ??? Harekete Duyarlı Işıklar, Akıllı Perdeler Akıllı Kameralar Su Taşkını ve Duman Sensörleri Sesli ve Görüntülü Telesekreter Home Theater Akıllı Kumanda Internetten bilgi takibi (borsa, haber, hava durumu vs.) Televizyondan Kontrol Cep Telefonu ile Kontrol (GPRS) İnternet Üzerinden Kontrol Bilgisayar İle Kontrol Kişiye özel renk seçimleri, ayarlar ve sesleri kullanarak profil oluşturma Yeni Nesil Güvenlik Teknolojileri AKILLI SİSTEMLER VE UYGULAMALARI

AKILLI SİSTEMLER VE UYGULAMALARI Akıllı Evler Kontrol edilebilir Programlanabilir “Zeki” evler AKILLI SİSTEMLER VE UYGULAMALARI

Akıllı sistemlerin geleceği Algılama, planlama ve öğrenme konusunda öğrenmeye devam ediyoruz. Yöntemleri/pradigmaları karşılaştırmak çok zor. Yapay zeka ve alışılmış metodlar birlikte kullanılmalıdır. AKILLI SİSTEMLER VE UYGULAMALARI

AKILLI SİSTEMLER VE UYGULAMALARI SORULAR ??? AKILLI SİSTEMLER VE UYGULAMALARI