Sınıf Yönetimi Nedir?

Son Yıllarda öğretmen yönetici ve velilerin en önemli sorunlarından biri okullarda istenmedik, öğrenme ortamını bozan öğrenci davranışlarının artmasıdır. Öğrencilerin bu davranışları bir yandan eğitimin niteliğini olumsuz yönde etkilerken bir yandan da her geçen gün öğretmenleri yıldırmakta ve bazen çözüm bulamadıkları için çaresiz kalmalarına neden olmaktadır.

Uzun yıllar öğrencilerin sınıf içi olumsuz davranışları, disiplin sorunu olarak ele alınmış ve okul yönetimi ya da öğretmenler bu tür davranışları gösteren öğrencileri korku ve baskı yoluyla yönetmeye çalışmışlardır. Bağırma, üzerine yürüme, itekleme, dayak, vurma, yerme, tehdit etme, alay etme ve azarlama evlerde ve okullarda karşılaşılan olağan durumlardır. Bu tür disiplin uygulamaları istismarcıdır. Okulda düzen sağlarken, çocuğun olumlu doğasına zarar verir. Bunun yanı sıra çocukların duygusal, toplumsal ve eğitsel gelişmelerinin önü kesilir.

Bu yaklaşımın sonucunda, çocuk başarısızlıktan dehşet duyar, korku içinde yaşar, öğrenmeye karşı ilgisini yitirir ve çoğu zaman intikam duygularını yetişkin yaşamına taşır (Humphreys, 1999). Ancak günümüzde baskıcı disiplin eskisi kadar etkili olmamaktadır. Bunun bir çok nedeni vardır: En önemli nedeni günümüzde insan hakları ve demokrasi kavramlarının gelişmesidir. Yapılan araştırmalar, sınıf yönetiminin sadece öğrencilerin olumsuz davranışlarının engellenmesiyle mümkün olmadığını, çok boyutlu bir süreç olduğunu ortaya koymuştur.

Disiplin ve Sınıf Yönetimi Disiplin, öğretmenler, yöneticiler ve öğrenciler tarafından sıkça fakat yanlış kullanılan bir sözcüktür. Bazen “ceza” ile birleştirilir. Örneğin “disiplin cezası” gibi. Bazı durumlarda ise disiplin, baskı kurmak ya da yönetimi ele geçirmek anlamında kullanılır. Örneğin “sınıfta disiplini sağladım” gibi. Benzer biçimde “bu sınıf çok disiplinli” denildiğinde kurallara uyan, uyumlu öğrencilerden oluşan bir sınıf kastedilmektedir. Farklı anlamlarda kullanılsa bile sınıf ortamında disiplin, öğretmenin sınıftaki olumsuz davranışları kontrol etme yollarını ifade eder (Lefrançois, 1995).

Disiplin kavramının altında, çeşitli cezalar, davranış değiştirme programları ve sınıf yönetimi uygulamaları vardır. Diğer bir deyişle disiplin yaklaşımında sınıf ortamını bozan tek etmen olumsuz öğrenci davranışıdır ve sınıfı kontrol etmenin tek yolu olumsuz öğrenci davranışlarını engellemektir. Günümüzde sınıfta sergilenen olumsuz öğrenci davranışlarının tek sorumlusunun öğrenci olmadığı artık eğitimciler tarafından kabul edilmektedir. Bu nedenle modern eğitim anlayışında çocukların olumsuz davranışlarının nedenlerinin araştırılmasına ağırlık verilmekte, bu davranışların öğretimin niteliğini, öğretmen davranışları, öğrencilerin aile yapıları, bulundukları çevrenin özellikleri gibi etmenlerle birlikte incelenmektedir.

Öğrencilerin sınıf ortamında öğrenebilmeleri, okula, derslere karşı olumlu tutum geliştirebilmeleri ve öğretim hedeflerine ulaşarak başarılı olabilmeleri için her şeyden önce olumlu bir sınıf ortamı yaratılması gerekir. Öğretmen bu amaçla, sınıfın yöneticisi ve lideri olarak öğrencileri, öğretim araç ve materyallerini, fiziksel ortamı öğretimin amaçlarına uygun bir biçimde düzenleyerek öğretim hedeflerine ulaşmaya çalışmalıdır. Özetle sınıfın düzeninin korunması ya da öğretime hazır duruma getirilmesi sadece olumsuz öğrenci davranışlarının engellenmesi ya da sınıfta disiplin sağlanması ile sınırlı değildir. Sınıf yönetimi öğretmenin birçok etkinliğini gerektiren kapsamlı ve karmaşık bir süreçtir.

Sınıf Yönetiminin Tanımı Öğretmenin temel görevi öğrencileri hedefler doğrultusunda istendik davranış değişikliği meydana getirmektir. Ancak öğretmen bu temel görevi yerine getirirken, öğrencilere yeni bilgiler sunmanın yanı sıra derslere devam etmeyen öğrencileri belirleme, öğrencilerin sınıf içi etkinliklerini ve ödevlerini kontrol etme, öğretim materyalini düzenleme, sınıftaki çalışma koşullarını geliştirme, öğretimi engelleyici etmenleri ortadan kaldırma gibi görevleri de üstlenir. Tüm bu işlerin beli bir düzen içinde yapılması sınıf yönetimi becerisini gerektirir. Aynı zamanda sınıf yönetimi öğretmenlik mesleğinin ayrılmaz bir parçası olduğu ifade edilebilir.

Tüm bu işlerin beli bir düzen içinde yapılması sınıf yönetimi becerisini gerektirir. Aynı zamanda sınıf yönetimi öğretmenlik mesleğinin ayrılmaz bir parçası olduğu ifade edilebilir. Önceleri geleneksel yöntemler sınıf yönetimi için yeterli olurken, günümüzde sınıf düzeninin sağlanması ve etkili bir sınıf yönetimi için psikoloji, yönetim, öğrenme ve öğretme alanlarında yapılan çalışmaların eğitim ortamına uyarlanması ve yeni yöntemler geliştirilmesi gerekli hale gelmiştir. Bu sebeple sınıf yönetimi ayrı bir çalışma alanı olarak gelişmiştir.

Sınıf yönetimi çok boyutlu bir süreç olduğu için eğitimciler tarafından farklı şekillerde tanımlanmıştır. Sınıf yönetimi; -Sınıf yaşamının bir orkestra gibi yönetilmesidir.Eğitim programlarının hazırlanması, kaynak ve ders görevlerinin organizasyonu, çevrenin düzenlenmesi, öğrencilerin gelişiminin izlenmesi,ve olası sorunların önlenmesidir (Lemlech, 1988). - Olumlu ve verimli öğrenme ortamı sağlamak amacıyla kullanılan tekniklerdir (Woolfolk, 1995). - Öğretmen ve öğrencilerin çalışma engellerinin en aza indirilmesi, öğretim zamanının uygun kullanılması, etkinliklere öğrencilerin katılımının sağlanmasıdır (Başar, 1996). - Sınıftaki kaynakların, insanların ve zamanın yönetilmesidir (Haigh, 1990). - Öğretme ve öğrenmenin meydana geldiği bir çevre yaratmak ve bu çevreyi korumak için gerekli işlemler ve önermelerdir (Duke, 1987).

Bu tanımlardan hareketle sınıf yönetimi, sınıfta hedefler doğrultusunda öğretim ve öğrenmenin meydana gelmesi için, öğretmenin öğrenme çevresi ve öğrenci davranışlarını düzenlemesi, kontrol etmesi ve değiştirilmesiyle ilgili teknik ve etkinlikler bütünü olarak tanımlanabilir. Özetle, sınıf yönetimi öğretimin etkili ve verimli olması için gerekli koşulların oluşturulmasını sağlayan tüm etkinlik ve düzenlemelerdir.

Sınıf Yönetiminin Amaçları Sınıf yönetiminin temel amacı olumlu, verimli öğrenme çevresi oluşturarak, öğrencilerin öğretim hedeflerine ulaşmalarını sağlamaktır. Bu amaca ulaşmak için etkili sınıf yönetimi zamanın etkili kullanılmasını, sınıf yaşamının düzenli bir biçimde yürütülmesini ve öğrencilerin kendi kendilerini yönetmelerini amaçlar. Zamanın etkili şekilde kullanılmasını sağlamak Okullarda ders süresi 45-50 dakika arasındadır. Bu süre öğrencilerin dikkat sürelerin göz önünde bulundurularak belirlenmiştir. Öğretimin etkinliği ders süresinin uzunluğundan çok, bu sürenin öğretmen tarafından kullanılma biçimine göre değişir. Öğrenci öğrenme işi ile ilgili ne kadar çok zaman harcarsa ve ne kadar az akademik olmayan işlerle uğraşırsa o kadar çok öğrenir (Cruickshank ve diğerleri, 1995). Bu sebeple sınıf yönetimi ile zamanın kullanımı arasında yakın ilişki vardır. İyi yönetilen bir sınıfta öğretime ayrılan zaman daha uzundur.

1. Planlı zaman: Öğretmen ders planı hazırlarken değişik konular ve etkinlikler için belli zaman planlar 2. Tahsis edilen zaman: Öğretmenin belli bir konu, iş ya da etkinlik için uygulamada ayırdığı zaman. 3. Meşgul olunan zaman: Öğrencinin etkinlik ya da ders görevine ayırdığı zaman. 4. Akademik öğrenme zamanı: Öğrencinin iş ya da etkinlikte meşgul olduğu ve işi başardığı zaman. Planlı zamandan akademik öğrenme zamanına doğru süre giderek azalmaktadır.

Sınıf yaşamının düzenli şekilde yürütülmesini sağlamak Bunu sağlayan unsurlar ders planları, sınıf kuralları ve işlemleridir. Bunlar sayesinde öğretmen sınıfta olumsuz davranışlar ortaya çıkmadan sınıfın bir düzen içinde işlevini yerine getirmesini sağlayabilir. Öğretim yaşamının düzenli olduğu sınıflarda, öğrenciler kendilerini güvende hisseder, öğretime ayrılan süre artar ve öğrenciler daha başarılı olur. Öğrencilerin kendi kendilerini yönetme becerilerini geliştirmek Bu beceriyi geliştirmek için özellikle ilköğretim kademesinde öğretmenin zaman ve emek harcaması gerekir. Bu amaçla öğrencilere sınıf yönetiminde sorumluluk verilmesi, kuralların ve işlemlerin belirlenmesinde katılımlarının sağlanması bu becerilerin gelişmesine katkıda bulunabilir.

Etkili Sınıf Yönetimi için Gerekli Bilgi ve Beceriler Sınıf yönetimi kapsamlı bir süreçtir. Bu süreçte öğretmenlerin başarılı olabilmesi için bazı bilgi ve becerilere sahip olması gerekir. 1. Öğrencilerin davranışlarını etkileyen etmenleri bilmelidir. Öğrencilerin kişilik özellikleri, aile yapıları, yakın toplumsal çevreleri, gelişim özellikleri, ihtiyaçları birbirinden farklıdır. Tüm bu özellikler öğrencilerin sınıf içindeki davranış biçimlerini etkiler. Öğrencilerin davranışlarına anlam verebilmek için öğretmenin öğrencilerin davranışlarını etkileyen etmenleri ve bunların davranışlar üzerindeki etkisini bilmesi gerekir. Öğrencilerin kişilik özelliklerine, içinde yaşadığı toplumsal çevreye ve ihtiyaçlarına uygun olarak hazırlanan öğretim etkinliklerine öğrenciler istekle katılır ve ders dışı faaliyetlerde bulunmazlar.

2. Öğretmen sınıf içinde olumlu öğrenci-öğrenci ve öğretmen-öğrenci ilişkisi yaratabilmelidir. Öğretimin temelini öğrencilerin kendi aralarında ve öğretmen ile öğrenciler arasındaki etkileşim ve iletişim oluşturur. İletişim engellerinin olduğu bir ortamda öğretimin gerçekleşmesini mümkün değildir. Öğretmen duygu ve düşüncelerini açık ve olumlu bir havada ifade edebilmeli, öğrencilerden gelen iletileri önyargısız olarak anlayabilmelidir.

3. Öğretmen sınıfta öğrenciler için etkili bir sınıf ortamı yaratmayı bilmelidir. a. Öğrencilerin güdülenmesi, b. sınıfın fiziksel koşulları, c. sınıf kuralları ile işlemleri, d. öğretim yöntemi becerileridir. 4. Öğretmen davranış değiştirme yöntem ve tekniklerini bilmelidir. Sınıf yönetimini ve dolayısıyla öğretimi güçleştiren en önemli etmenlerden biri sınıfta olumsuz davranışlar sergileyen öğrencilerdir. Sınıf ortamındaki gürültü, öğrencilerin dersi takip etmesini engeller ve öğretim etkinliklerinin kesintiye uğramasına sebep olur. Bu sebeple öğretmenin bu tip davranışlara anında müdahale etmesi ve öğrencilerin b tür davranışlarını değiştirecek yöntem teknikleri kullanabilmesi gerekir.

Sınıf Yönetimi ve Öğretim Sınıf yönetimi ile öğretim iki yönlü ilişki içindedir. Etkili sınıf yönetimi öğretimin niteliğini arttırırken, etkili öğretim de sınıf yönetimini kolaylaştırır. Mesleğinde başarılı öğretmenler sınıfta disiplin sorunu yaşamazlar. Etkili yönetilen bir sınıfta öğrencilerin güvende olma gibi temel ihtiyaçları karşılanır, sevgi ve saygıya dayalı öğrenci-öğrenci ve öğretmen-öğrenci ilişkisi kurulur, olumlu öğretim ortamı düzenlenir ve olumsuz öğrenci davranışları yayılmadan ve öğretimi engellemeden zamanında durdurulur. Öğretimin niteliğinin yüksek olduğu sınıflarda da öğrencilerin öğrenme ihtiyaçları karşılandığı için sınıf yönetimi kolay olur. Etki sınıf yönetimi uygulanan ve nitelikli öğretim yapılan sınıflarda ise hedeflere daha kolay ulaşılır.

Sınıf Yönetiminde Başlıca Yaklaşımlar Sınıf yönetiminde teorik ve uygulamalı olarak farklı yaklaşımlar bulunmaktadır. Bu yaklaşımlar; a. Rehberlik yaklaşımı b. Davranışçı yaklaşım c. Etkili öğretmenlik yaklaşımı d. Eklektik yaklaşımdır (Yaklaşımların bütünleştirilmesi)

Rehberlik (Danışmanlık) Yaklaşımı Bu yaklaşımda öğrencilerin olumsuz davranışlarının düzeltilmesinde öğretmen öğrenciye psikolojik rehberlik yapar. Bu amaçla öğretmenler kısa bir eğitimin ardından , sınıf ortamında istenmeyen davranışta bulunan öğrencilerin sorununu anlamaya çalışır, onlara kendilerini anlamaları konusunda, yetişkinlerle işbirliği yapma ve üretici olmaları konusunda yardımcı olurlar.

Rehberlik yaklaşımında öğretmen-aile işbirliği önemli rol oynar. Öğrencilerin istenmeyen davranışlarını düzeltmek için öğretmen aile işbirliği yaparak sorunun nedenlerini araştırarak, çözüm yolları bulmaya çalışır.

Ülkemizde eğitim fakültelerinde YÖK kurulu tarafından hazırlanan programda rehberlik dersi zorunlu ders olarak kabul edilmiştir. Öğretmenlerin az sayıdaki dersle rehberlik yapabilmeleri güçtür. Bu sebeple çoğu öğretmen kendi tecrübelerinden hareketle öğrencilere yardımcı olmaya çalışırlar.

Diğer yandan eğitimde psikolojik rehberlik hizmetleri ayrı bir uzmanlık alanı olarak gelişmiş ve okullarda rehberlik servisleri açılmıştır. Fakat rehberlik servisi sınıfta düzeni bozan çocukların gönderildiği yer olarak kullanılmaktadır. Öğrencilerde davranış değişikliği meydana getirmede yetersiz kalmaktadır.

Davranışçı Yaklaşım Bu yaklaşım sınıf ortamında olumsuz öğrenci davranışlarının davranışçı yöntemlerle değiştirilmesini temel almaktadır. Davranışçı yaklaşımda olumsuz öğrenci davranışları, pekiştirme, model olma ve ceza gibi tekniklerle değiştirilmeye çalışılır. Bu yöntem ülkemizde en fazla başvurulan yaklaşımdır.

Diğer yandan, bu konudaki kurumsal ve uygulamalı bilgileri yetersiz olduğu için genellikle olumsuz davranışların değiştirilmesinde ceza yöntemi kullanılmaktadır. Sonuçta öğrenciler okula karşı olumsuz tutum geliştirmektedirler. Oysa davranışçı yaklaşım yöntem ve teknikleri etkili bir biçimde kullanılırsa özellikle okul öncesi ve ilköğretim çağı öğrencilerinin olumsuz davranışlarını düzeltmek mümkündür.

Etkili Öğretmenlik Yaklaşımı Bu yaklaşımda “öğrencilerin olumsuz davranışları nasıl önlenir?” sorusu öne çıkmaktadır. Medly(1979) etkili öğretmenlik ile ilgili beş özellik tanımlamıştır. Bunlar; 1. İstendik kişilik özelliklerin sahip, 2. Etkili yöntemler kullanan, 3. İyi sınıf atmosferi yaratan, 4. Konusunda yeterli 5. Profesyonel karar vericidir. Bu yaklaşımda, öğretmenler etkili öğretmenlik davranışları sergilerlerse sınıflarında disiplin problemi yaşamamaktadırlar.

Yaklaşımların Bütünleştirilmesi Her yaklaşımın kendine göre bazı avantaj ve dezavantajları olduğu gibi, yaklaşımların kullanıldığı ve etkili olduğu durumlar vardır. Bu nedenle duruma göre en etkili yaklaşımın kullanılması gerekmektedir.

Öğretmenler için sınıf yönetiminin önemi Yapılan araştırmalar özellikle göreve yeni başlayan öğretmenlerin sınıf yönetimi konusunda güçlük çektiklerini göstermektedir. Sınıf yönetiminde başarısız olan öğretmenler, öğrencileri kontrol altında tutmaya ve onları öğrenmeye yönlendirmede başarısız olurlar.

Etkili sınıf yönetimi gerçekleşmeyen sınıflarda meydana gelen olumsuz hava hem öğrencileri, hem de öğretmenleri etkiler. Öğretmen de yaptığı işten tatmin olmaz. Bu tip sınıf ortamlarında öğrencilerin bazıları dersi kaynattıkları için kısa vadede mutlu olabilirler. Ancak uzun vadede bilgi ve beceri kazanamadıkları için zararlı çıkarlar.

Uyumlu ve çalışkan öğrenciler ise diğer öğrencilerden rahatsız olabilir ve öğrenciler arasında çatışma çıkabilir. Özetle etkili sınıf yönetimiyle olumlu sınıf ortamı yaratma öğretme-öğrenme sürecinin ilk ve önemli adımıdır. Bu sebeple öğretmenlerin sınıf yönetimi becerilerini geliştirmelerine önem verilmelidir.