ISL314 ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ VE BİLİMSEL YAZIM 7. HAFTA ISL314 ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ VE BİLİMSEL YAZIM Yrd. Doç Dr. Ozan BÜYÜKYILMAZ ozanbuyukyilmaz@karabuk.edu.tr

7. Hafta Soru Formu Düzenleme

İçerik Soru Formu Soru Çeşitleri Soru Formu Düzenlerken Nelere Dikkat Edilmeli

Giriş Tek bir cevaplayıcının ya da belirli özellikteki birkaç cevaplayıcının bakış açısıyla hazırlanmış sorular, tek bir cevaplayıcının bakış açısıyla uyuşmuyor ve kafa karıştırıyorsa, bu soru iyi hazırlanmamış demektir. Her cevaplayıcıya göre sorular farklı sorulamayacağına göre, soruların titizlikle hazırlanması önemlidir.

Soru Formu İstenilen verilerin elde edilmesi için kullanılacak soruların yer aldığı formdur. Uygun biçimde oluşturulmuş bir soru formu, veri toplamayı ve etkili analiz için cevapları standartlaştırmayı kolaylaştırabilir. Düzgün ifade edilmiş sorular sayesinde denekler, anketörlerin neyi öğrenmeye çalıştığını anlamalarını ve sorulara mümkün olduğunca bilinçli ve doğru cevap vermelerini sağlar.

Soru Formunun Düzenlenmesi Pazarlama ve Kamuoyu Araştırmacıları Derneğine göre ideal anket uzunluğunun 20 dakika olması gerekmektedir ve formun yapısı; çalışmanın amacı, ihtiyaç duyulan sonuçların tipi ve veri toplama metoduna, bağlıdır.

Soru Çeşitleri İyi hazırlanmış bir soru şu özellikleri içermelidir; açık ve anlaşılır olmalı, mümkün olduğunca birkaç sözcük ile çok şey anlatmalı, yanlılığa sebep olmayacak şekilde oluşturulmalı, kullanımı kolay cevaplar üretmeli ve doğruluğu kabul edilebilir bir seviye sağlanmalıdır.

Kapalı Uçlu Sorular (1) Kapalı bir uçlu bir soruda deneklere iki veya daha fazla seçenek sunularak kendi durumlarına en uygun seçeneği seçmeleri istenir. “Devletin akademisyen ücret politikası hakkında düşünceniz nedir? “ Adil 1 – 2 – 3 – 4 – 5 Adil Değil

Kapalı Uçlu Sorular (2) “Sigara içiyor musunuz?” A- Evet B- Hayır “Lütfen cinsiyetinizi belirtiniz?” A- Bayan B- Erkek

Kapalı Uçlu Sorular (3) “Kapkaç olayıyla karşılaşsanız ne yaparsınız?” ❐ Engel olmaya çalışırdım ❐ Umursamazdım ❐ Polise haber verirdim “Hangi bilgisayar destekli denetim tekniklerini kullanmayı biliyorsunuz?” (Uygun olan tüm seçenekleri işaretleyiniz) -- Genelleştirilmiş Denetim Programları -- Entegre Test Tekniği -- Paralel Simülasyon -- Veri Testi -- Diğer …….

Açık Uçlu Sorular (1) Bu tarz sorular yanıtlayanları istedikleri gibi yanıtlayabilecekleri geniş kapsamlı sorulardır. Açık uçlu sorularda yanıtların sayılarla ifade edilmesi oldukça güçtür.

Açık Uçlu Sorular (2) “Ne kadar zamandır internet kullanıyorsunuz?” ……………… “Çocuğunuz okuldan memnun değilse, hangi konularda eleştiri yapmaktadır?” …………….. “Araştırma yöntemleri dersinde, dersin verimliliği için öğrencilere düşen en önemli görev sizce nedir?” ……………...

Eleme Soruları (1) Çoğunlukla araştırmalar sadece belli özelliğe sahip bir grup üzerinde yapılır. İşte yapılan araştırma konusu hakkında bilgi sahibi olmayan ya da bilgi seviyesi yeterli olmayanların belirlenerek elenmesini, yani araştırma dışında tutulmalarını hedefleyen soru türlerine eleme soruları denir.

Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi Eleme Soruları (2) “Kredi kartı kullanıyor musunuz?” A- Evet B- Hayır (Lütfen anketi sonlandırınız) KBUZEM Karabük Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi

Sondajlama Soruları Yanıtlayıcının bir konu hakkındaki ya da verdiği bir cevap hakkındaki görüşlerinin nedenlerini, bu tutumlarının gerekçelerini belirlemek için sorulan sorulardır. “En çok okuduğunuz gazete hangisidir?” [Bu gazeteyi okumanızın en önemli nedeni nedir?]

Sınama(Denetim) Soruları Bu soruların amacı, daha önce sorulmuş olan sorulara verilen cevapların doğruluğunu sınamak, geçerliliği ve güvenilirliğini belirlemektir. Bu tür sorulara cevap alınmamış ya da tutarsız cevaplar alınmışsa o soru kağıdının analiz dışı bırakılması daha uygun olacaktır.

Olgusal Sorular Yanıtlayıcı hakkındaki betimleyici, kişisel, toplumsal ve ekonomik bilgileri, yani kolayca gözlenebilen ve sınanabilen bilgileri öğrenmeye yönelik sorular olgusal sorulardır.

Davranış Soruları (1) Kişilerin davranışlarına,kişisel ve toplumsal etkinliklerine, yani alışkanlıklarına ilişkin sorulardır. Okuma, eğlence gibi bireysel alışkanlık bilgileri bu tür sorularla elde edilir.

Davranış Soruları (2) “Kredi kartı kullanma tercihlerinizde sizi en çok etkileyen özellik hangisidir?” A- ödemelerde kolaylık sağlaması B- nakit ihtiyacı duyduğumda güvence olarak gördüğüm için C- nakit taşıma riskini azalttığı için D- taksit, ödül, prestij vb. faydalarından ötürü

Tutum ve Görüş Soruları (1) Tutum ve görüş soruları yanıtlayıcılara, bir konuya ilişkin beklentilerini, tutumlarını, görüşlerini, hislerini, inançlarını veya algılarını sorar. Farklı durumlarda kişilerin tavırları hakkında bilgi edinerek, toplumun ya da belli bir kesimin eğilimlerini belirlemek için kullanılırlar.

Tutum ve Görüş Soruları (2) “Evlenecek kişilerde, sizce eşler arasındaki maddi durum aşağıdakilerden hangisine uygun olmalı?” ( )1.Zenginlik farkı olmamalı ( )2.Erkek daha zengin olmalı ( )3.Kadın daha zengin olmalı ( )4.Zenginlik farkı önemli değil ( )5.İkisinden biri zengin olmalı ( )6.Toplumda durumları birbirine denk olmalı “Kız çocuklarının evlendirilmesinde başlık parası alınmalı mı?”

Bilgi Soruları (1) Yanıtlayıcıların bir konu hakkındaki bilgi düzeylerini belirlemek için sorulan sorulardır. Bu sorularla, kişilerin bir konu hakkında neyi ne derece bildikleri, bilgilerinin niteliği ve hangi kaynaklardan, ne zaman edindiklerinin ortaya konulması amaçlanır.

Bilgi Soruları (2) “AB’nin Türkiye ekonomisi için taşıdığı anlam nedir?” …………………………….. “Temizlik ürünü çeşidi için hangi markayı tercih ediyorsunuz?” “Türkiye’nin bugün içinde bulunduğu en önemli sorun nedir?”

Bilgi Soruları (3) “En çok okuduğunuz gazete hangisidir?” “Bu gazeteyi okumanızın en önemli nedeni nedir?”

Soru Formu Düzenlerken Nelere Dikkat Edilmeli (1) Çifte ifadeli sorulardan kaçınılması: “Kurumlar Vergisi ve Gelir Vergisi oranlarını nasıl değerlendiriyorsunuz?” Soru sorarken görüşülen kişiye uygun dilin kullanılması: “Şimdiye kadar hangi anti-piretik [ateş düşürücü] ilaçları kullandınız?”

Soru Formu Düzenlerken Nelere Dikkat Edilmeli (2) Dilbilgisi kurallarına uyulmalıdır : “Türkçe 'ye yabancı dillerden giren sözcük ve kelimeleri kullanmayı tercih etmekte misiniz?” Yanıtların örtüşmemesi ya da eksik yanıt olmaması: “Yaşınız nedir?” A- 19’un altında B- 20 – 25 C- 25 ve üzeri

Soru Formu Düzenlerken Nelere Dikkat Edilmeli (3) Sorular, kaynak kişinin verebileceği verileri içermelidir: “Kamu alanındaki gizli işsizliğin sizce devlete maliyeti nedir? “ Kişinin belleğini kullanacağı sorularda da dikkatli olunmalıdır : “Eğitim hayatınız boyunca en çok hangi derste zorlandınız?”

Soru Formu Düzenlerken Nelere Dikkat Edilmeli (4) Sorular tüm cevaplayıcılar tarafından aynı şekilde anlaşılmalıdır : “Sosyal güvenlik koşullarınızı değerlendirir misiniz?” Sorular karmaşık olmamalıdır : “1000 TL’lik ekstre borcunuzun 900 TL’sini son ödeme tarihinde ödemeniz durumunda 1000 TL’ye hesap kesim tarihinden ödeme yaptığınız güne kadar geçen süre için faiz işletildiğini, kalan 100 TL’ye ise kalan günler için faiz işletildiğini biliyor muydunuz?”

Soru Formu Düzenlerken Nelere Dikkat Edilmeli (5) Yanıt kategorilerinin, görüşülen kişinin düşüncesinin tam olarak alınamamasına ya da kaçamak yanıt vermesine yol açabilecek şekilde eksik bırakılmaması: “Bu ders size soru formu düzenleme konusunda yeterli bilgi sağladı mı?” A- Evet sağladı B- Hayır sağlamadı [Biraz sağladı]

Soru Formu Düzenlerken Nelere Dikkat Edilmeli (6) Yanıt kategorilerinin mümkün olduğunca açık ve spesifik olması: “Bir haftada ne sıklıkta gıda alışverişi yaparsınız?” Çok sık [Her gün] Sık [Haftada 5 – 6 kere] Ara sıra [Haftada 3 – 4 kere] Seyrek [Haftada 1 – 2 kere] Hiç [……kere]

Soru Formu Düzenlerken Nelere Dikkat Edilmeli (7) Görüşülen kişiyi etki altında bırakacak/ yönlendirecek nitelikte sorular sorulmaması: “ABC ürününde beğenmediğiniz yönler nelerdir?” [ABC ürününde hoşlanmadığınız herhangi bir yön var mı?] “Sizce hükümet mevcut problemleri çözebilmek için elinden gelen her şeyi yapıyor mu?” “Çocuğunuzun eğitiminde dayağa başvurmuyorsunuz, değil mi?”

Soru Formu Düzenlerken Nelere Dikkat Edilmeli (8) Aynı soruda birden fazla olumsuz yanıt olmamalı : “KBÜ’de yaz okulu sisteminin gelmemesini desteklemiyor musunuz?” A- Evet B- Hayır

Soruların Sırası Soruların birbirini etkilemesi, Soru formunda soruların sırası belirlenirken dikkat edilmesi gereken başlıca noktalar: Soruların birbirini etkilemesi, Yanıtlayıcıda gerilim problemi

Soruların Birbirini Etkilemesi Serpiştirme Tekniği: Eğer birbirini etkilememiş cevaplar isteniyorsa, etkileşmeleri mümkün olanları birbirinden uzak tutacak şekilde soruları soru kâğıdının bütünü içinde serpiştirme gerekir. Huni Tekniği: Soruların birbirini etkilemesini önlemek için, soruların en genelden başlamak suretiyle derece derece en özele doğru gidilerek düzenlenmesi söz konusudur.

Yanıtlayıcıda Gerilim Problemi (1) Bir soru kağıdında kaçınılması gereken sakıncalardan biri de yanıtlayıcıyı rahatsız edebilecek sorular nedeniyle soruların cevaplanmaması yada gerçek düşüncelerin ifade edilmemesi sorunudur.

Yanıtlayıcıda Gerilim Problemi (2) “Alkol veya uyuşturucu yüzünden biten bir ilişkiniz oldu mu?” “Arkadaşlarınızdan biri size hiç uyuşturucu vermeyi teklif etti mi?” “Hangi dine mensupsunuz? “Hiç dolandırıcılık yaptınız mı?”

Kaynakça Altunışık, Remzi, Recai Coşkun, Serkan Bayraktaroğlu ve Engin Yıldırım (2005); Araştırma Yöntemleri, 4. Baskı, Sakarya Kitabevi, Sakarya. Anonim, www.stratejikfokus.com/images/doc/Soruformu.pdf, (Erişim Tarihi: 01.04.2009). Balcı, Ali (2004); Sosyal Bilimlerde Araştırma, 4.Baskı, Pegem Yayıncılık, Ankara. Bir, Ali Atıf (2006); “Soru Formu Düzenleme”, www.aof.anadolu.edu.tr /kitap/IOLTP/2294/unite06.pdf, (Erişim Tarihi: 01.04.2009). Karagöz, Yalçın ve Süleyman Ekici (2005); “Sosyal Bilimlerde Yapılan Uygulamalı Araştırmalarda Kullanılan İstatistiksel Teknikler ve Ölçekler”, C.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cilt 5, Sayı 1, s. 25-43.

Teşekkür Ederim Sağlıklı ve mutlu bir hafta geçirmeniz temennisiyle, iyi çalışmalar dilerim…