Konu: Ortaçağlarda Akdeniz Dünyası ve İtalyan Denizci Devletleri KAY 361 Türk İdare Tarihi Ders 3 Konu: Ortaçağlarda Akdeniz Dünyası ve İtalyan Denizci Devletleri Okuma: Ortaylı, 2007: 75-93

KAY 361 VİZE SINAVI 11 KASIM ÇARŞAMBA 13:00-14:25 D13,D14

Batı Roma Sonrası İtalya M.S. 5. Yüzyıl Kavimler göçü İtalya (Batı Roma) çöküş döneminde girdi İmparatorluk kurumları Doğu’da yaşadı M.S. 9. ve 10. Yüzyıl’lar Batı Avrupa’da Roma’nın halefi olduğunu iddia eden Büyük Karl’ın (Carolus Magnus) imparatorluğu Tarım ve ticarette atılımlar Kuzey ve Orta İtalya’nın denizci devletlerinin ortaya çıkışı

Kavimler Göçü: Barbarlar Roma İmparatorluğu’nun idaresi ve kültürünün dışında kalan göçebe, yarı göçebe ve savaşçı kavimler Roma’nın sınırı Tuna nehri Bu kavimlerin bilinen tarihi Roma tarihçiliği ile başlar Alışveriş alanları Din- Roma Kilisesi Dil- Latince Roma Hukuku ve kültürü

Barbarlar Kanbağı (Klanlar) Kavimler Göçü Kan davaları Germenlerde “comitatus”: savaşçı gruplar Feodal düzenin hiyerarşik bağlarının temellerinden biri Kavimler Göçü Hunlar’ın Vizigot ve Ostrogotlar’ı yerinden edip sürmesi MS 378’de İmparator Valens Gotlar’a yenildi İmparatorluğun bölünmeye başlaması MS 493’te Ostrogotlar Roma’yı işgal etti MS 6. YY’da Bizans İtalya’nın önemli bir bölümünü yeniden fethetti Burada Avrupa’nın Batı ve Kuzey’inden farklı bir sosyal, iktisadi ve kültürel yapılanma oluştu

Batı Roma’dan Sonra İtalya Artık siyasi değil, coğrafi ve kültürel bir birlik İtalya’nın işlevleri Doğu Akdeniz uygarlığının (Bizans, İslam...) Batı’ya taşınması Batı Avrupa’nın hammadde kaynağı olması Kilise adına mültezimlik Madenlerin işletilmesi Bu bölgelerin pazara açılması

Feodalizm Germenlerin otoriter savaşçı şeflik düzeninden gelir, bir hizmet bağımlılığı Herkes bir üstüne olduğu kadar astına yani vasalına karşı da yükümlü ve bağımlı Vasallık ve dirlik kurumları Eşitsizlik üzerine kurulu Sosyal hareketlilik çok az Üretim toprağa bağlı, geniş köylü yığınları Bu üretimin rantını yönetici bir sınıf alır

Feodalizm-2 Ulaşım kısıtlı Ticaret değerli lüks mallar üzerine Para ve değerli madenler kıt, dolaşımları sınırlı Ödemeler büyük ölçüde eşya ve ürün ile Kilise Doğu’dakinin aksine ayrı bir kurum Piskoposlar arazi sahibi ve şehir yöneticisi olabiliyor.

Ortaçağ’da Avrupa Batı Avrupa 10. YY’a kadar dünya tarihinin merkezinde değildir Merkez, Akdeniz ve Ortadoğu’da Servet, ticarette değil toprak ve kilisede toplanmıştır Merkeziyetçi iktidar zayıf 10.-13. Asırlar arasında şehirlerdeki tüccar ve zenaatkarlar bağlı oldukları siyasi otoriteden özerkliklerini elde ettiler Ağır vergiler ve gümrükten kurtulma çabası Dış dünya ile bağımsız ilişkiler Önce İtalyan, sonra Hansa şehirleri Kilise, Roma etrafında merkezileşiyordu Latince, yazı dili Eğitim alanında etkin

Karolenj İmparatorluğu Frank kralı Klovis ile başlar (481-511) Büyük Karl (Carolus Magnus) 800’de imparatorluk tacını giydi İlhak edilen bölgeleri kontrol edebilecek bir hiyerarşik yapı ve askeri örgütlenme, bürokrasi yoktu Kilise’nin yetişmiş elemanlarının kullanımı Tarımda gelişmeler Demirin kullanımının yaygınlaşması Atla çekilen ağır saban Tarımsal üretimin artışı, nakliyenin gelişimi Çeşitli tarikatlar ormanların tarıma açılmasına ve tarımın islahına önayak oldu Zamanla manastırların artan üretimle zengin olmaları

İtalyan Devletleri Zamana uyum sağlayan bir Klasik Roma örgütlenmesi Feodal düzene pek uymuyor Çok ticaret yapılan, çok paranın dolaştığı, kent yönetimine ticaretin hakim olduğu bir bölge Batı Avrupa’nın tarımsal zenginliğinden yararlanmıştır Batı Avrupa’yı klasik dünyaya bağlama Aracı tüccarlıkla geçinen bir sistem Doğu’dan gelen malı Kuzey’e satarak komisyon alma İngiliz ve Hollandalı tüccarlar bu sistemi çökertmiştir

İtalyan Devletleri-2 Batı Avrupa İtalya’dan İşletme ve ticaret yöntemlerini Bürokrasinin kayıt ve örgütlenme esaslarını Daha gelişmiş bir kültürel yaşamı Bilim yapmayı öğrenmiştir Doğu-Batı sentezi sanıldığı gibi Haçlı Seferleri ile olmamıştır Örneğin Sicilya Krallığı bu sentezin merkezlerinden biridir

İtalyan Denizci Devletleri En önemlileri Amalfi İlk sivrilen, Sicilya’da Pisa Bir süre sonra Floransa tarafından ilhak edildi Cenova Venedik Doğu Akdeniz, Ege ve Karadeniz’de ticaret kolonileri Cenova ve Venedik rekabeti 1204 Latin istilasından ve Osmanlı’nın İstanbul ve Balkanlar’ı fethinden sonra bu rekabeti körüklemesi

Tarihsel Gelişim Bazı devletler özerkliklerini Bizans’tan almışlardır Venedik, bir Bizans şehri olarak 5. ve 6. YY’da başladı 7. Asır’da özerkliğini elde etti Başlangıçta monarşik, sonra oligarşik olmuşlardır Paralı askerlere güvenilememesi, diplomasinin gelişmesine neden oldu Denizaşırı ticaret nedeniyle ilk konsolosluklar kuruldu Bunların raporları günümüz tarihçiliği için çok değerli

Venedik Cumhuriyeti En önemli örnek Paralı zümre hakimiyetinin olduğu oligarşik bir Cumhuriyet 697’de ilk doç seçildi Venedik tüccarı aynı zamanda diplomattı 11. Asra kadar Bizans himayesinde kaldı Bizans donanmasının asayişi sağladığı sularda ticaret yaparak zenginleşti Sonra kendi deniz gücünü sağlamlaştırdı Bizans kültür ve sanatından etkilendi

Venedik Cumhuriyeti-2 12. Asır başında ilk Haçlı seferine yardım etti Lübnan ve Kudüs’te ticari koloniler ve ayrıcalıklar İstanbul’da ticaret yapma ve antrepo kurma hakkı 4. Haçlı seferi sonunda 1204’te Konstantinopolis Latinler tarafından yağmalanınca Venedik yeni imtiyazlar elde etti ve çok güçlendi Batı ve İtalya Bizans’ta sevilmemeye başlandı

İtalyan Denizci Devletlerinde Yönetim Oligarşi Seçim ve yönetim hakları zengin tüccar ailelerinin elinde Yöneticiler bu ailelere danışarak karar alırdı Sınıfsal geçişkenlik pek yok “Podesta”/ “Doç” denen bir yönetici Tüccar ve lonca temsilcileri zamanla Venedik Senatosu’nu oluşturdu Altı mahallenin her birinde bir konsey Denizaşırı kolonilerde o yöreden veya atanmış bir yönetici ve koloni meclisi Anaşehir ve kolonilerde düzgün bir bürokrasi ve adaletli bir yönetim, kolonilerde kötü yönetim, baskı ve yolsuzluk

Yönetim Kavşak noktadaki şehirler pazar yeriydi İyi bir yol ve posta sistemi Tüccarların olduğu yerlerde bu devletlerin temsilcileri ve mahkemeleri de vardı İlk devlet bankalarının kuruluşu Faizle kredi dağıtımı Sorunlar Artan nüfus ve yetersiz altyapı Açlık, pislik, salgın hastalık ve suçta artış Şehirlerin beslenmesi sorun oldu

Loncalar ve Zenaat Hayatı Sıkı bir devlet denetimi Çalışan sayısı, terfiler, hammadde ve üretimin kalitesi Yünlü ve ipekli dokumalar, cam sanayii, barutçuluk, gemi yapımı işlerinde çalışanlar seyahat edemezlerdi Lonca erbabı, yönetici, tüccar, asker ve diplomata göre daha düşük statüde Üretim ve ticaret ağını ören tüccar ise en makbul kişidir Eğitimli bir sınıf Kuzey Avrupa’dan İtalya’ya iş idaresi öğrenmeye gelinirdi

Ticaret ve Ekonomik Yapı Yollar emniyetsiz olduğundan ticaret toplu halde yapılır Ticareti devlet organize eder Seferleri aristokrat yönetici grubun üyeleri yönetir Vergi geliri az, asıl gelirler gümrük, tuz tekeli, civar köyler ve denizaşırı kolonilerin vergisinden gelir Geniş sermayeli, çok ortaklı şirket değil, aile şirketi tipi egemen 13.YY’dan itibaren Floransa florini ve Venedik dükası her yerde geçerli paralar İtalyanca Akdeniz’de Lingua Franca Güney Almanya’daki Hansa şehirleri ile rekabet

Sosyal Yapı Kölelik ve harem kurumları var Yabancılar gözlem altında ve ayrı mahallelerde yaşıyordu Yahudiler gibi gruplar sosyal haklardan mahrumdu

HANSA BİRLİĞİNİN ÖNEMLİ ŞEHİRLERİ

Hansa Şehirleri ve Novgorod 13. ve 14. Asırlarda Alman İmparatorluğu’nda tarım ve ticaretin zenginlik yaratması ile kurulan ticari ve siyasi bir şehirler birliği Kuzey Avrupa’nın İtalya’nın etkisinden kurtulup ona rakip olması Kültürel etkileşim Feodal düzen çözülürken başladı; merkezi devlet ve milli ekonomik sistemler oluşunca Hansa Birliği de dağıldı

Hansa Şehirleri ve Novgorod-2 Oligarşik bir yönetim Zengin tüccarlar şehir meclislerine hakim oldu Hansa Birliği Meclisi oluştu İngiltere, Baltık Bölgesi, Danimarka ve Rusya’da ticari imtiyazlı bölgeler Ticari anlaşmalar ve çıkar birliği ile kolonileştirme Slav-Germen çatışması

Hansa Şehirleri ve Novgorod-3 İtalyan şehirlerinin aksine lüks eşya, kumaş ve baharattan çok balmumu, kürk, tuz, balık ve kıymetli ağaç gibi malların ticareti Askeri donanma ve ordu yönünden zayıftı Nüfusları azdı ve çevredeki bölge üzerinde bir hakimiyet kuramadılar

Konu: 12. ve 13. Yüzyılda Anadolu KAY 361 Türk İdare Tarihi Ders 4 Konu: 12. ve 13. Yüzyılda Anadolu Selçuklu Devleti Okuma: Ortaylı, 2007, sf. 95-110.

Türklerin Tarih Sahnesine Çıkışı İslamiyet öncesi Türk kavimleri Orta Asya ve Maveraünnehir (Amuderya/Seyhun ve Siriderya/Ceyhun nehirleri arası), Kafkasya, Volga boyları ve Yakındoğu’da etkili Türkler, 10. Asır’dan itibaren İslamiyet’i kabul etmeye başlayıp, Ortadoğu tarihinde önemli bir güç haline gelmişlerdir “İslam’ın kılıcı” olma misyonu

Selçuklular Öncesi İslam Dünyası 9. Asır sonunda Müslümanlar Akdeniz’i hakimiyetleri altına almışlardı Aynı dönemde Bizans yeniden güçlenip fetihlere girişmişti Sicilya’da İslam ve Bizans’ın kaynaştığı kültürel bir ortam kurulmuştu İslam fetihleri 10. Asır’da durakladı ve Abbasiler’le iktidar parçalanması dönemine girdi Endülüs (Emevi Halifeliği), Kuzey Afrika, Suriye ve Mısır’da yerel hanedanlar bağımsızlıklarını ilan ettiler 945’te Şii Buveyhiler Bağdat’taki Abbasi halifesini velayetleri altına aldılar

Selçuklular Öncesi İslam Dünyası Hıristiyan dünyasında toparlanma 9. ve 10.Asır’da Bizans yeniden güçlendi Girit, Kıbrıs ve Suriye’de fetihler Normanlar, Güney İtalya ve Sicilya’yı Araplardan aldı Haçlılar Kudüs ve Filistin’e kadar gitti 1099’da Kudüs düştü Endülüs’te Hıristiyan fetihleri İslam dininin yayılması durdu Kuzey ve Doğu Avrupa’nın putperest kavimleri arasında Hıristiyanlık yayıldı Bizans da Slavlar üzerinde etkili oldu ve güç kazandı

Selçukluların Tarih Sahnesine Girişi Türklerin siyaset sahnesine çıkmasıyla İslam tarihinde yeni bir atılım dönemi başladı İlk Türk İslam Devleti Gazneliler değil Hükümdar, komutan ve ordu Türk ama halk ve idare farklı etnik yapıda İlk Türk İslam Devleti Karahanlılar Maveraünnehir ve bugünkü Türkistan’da Oğuz-Uygur hakimiyeti Göçebeliğe dayanan siyasi konfederasyonlar Başkent, çadır-ordugah bir şehir Yüksek bir örgütlenme düzeyi ve hareket yeteneği

Selçukluların Tarih Sahnesine Girişi Oğuzlar’ın Maveraünnehir’den devlet olarak çıkmaları Selçuk Bey ve torunları Tuğrul ve Çağrı beylerin İslam dinini (Sünni kolunu) kabul etmeleri ile İslam Devleti’nde meşruiyet kazanmışlardır Selçuklular ilk olarak Karahanlı Devleti’nin kapıkulu askeriydiler 1040’da Gazneli Sultan Mahmud’un oğlu Sultan Mesud’u Dandanakan’da yenerek İran hakimiyetini elde ettiler 1055’de Tuğrul Bey İran fethini tamamlayıp Bağdat’a girdi Abbasi halifesinin koruyucusu oldu 1071’de Doğu Anadolu’da (Malazgirt) Bizans’ı yendiler Mısır’daki Şii Fatimiler’in Suriye’deki nüfuzunu kırdılar

Selçukluların Tarih Sahnesine Girişi İran Büyük Selçukluları halifeliği almadan imamet (yöneticilik) görevini alan sultanlar Meşruiyeti hilafet çerçevesinde tartışılmayan yeni bir kurum: sultanlık İlk defa Arap olmayan bir imparatorluk Arap hükümdarlarının köle olarak kullandığı Türk unsuru, bu dünyanın hakimi olmuştur

Selçuklu İkta Sistemi İkta, Selçuklu’lardan çok önce İslam devletlerinde ortaya çıkan bir vergileme ve vazife (maaş) sistemidir İkta sahibi, ya bazı gelir ve vergileri toplar, ya da yaptığı iş gereği bazı vergilerden muaftır Selçuklu ikta’sında sadece askeri değil, idari kadrolar da bu sisteme dahildir Sadece asayiş, savunma ve din konusunda görev yapan devlet görevlilerine değil, kanaat önderlerine de verilir

Selçuklular’ da Dil ve Din Diller Bürokrasi ve edebiyat dili Farsça Günlük hayatta, sözlü edebiyatta ve orduda Türkçe Medrese, yargı ve hukukta Arapça Dinler Türkler, Şamanizm’den başka Budizm, Maniheizm ve Ortadoğu’dan çıkan tüm tektanrılı dinlerden etkilenmişlerdir Hıristiyan ve Yahudiler, zımmi statüsünde yaşıyorlardı

Selçuklular’da Bürokrasi İşlevsel olarak bölünmüş büyük memurlar İçinden eyalet amirlerinin seçildiği yüksek memurlara “amid”, Ulaşım ve haberleşme işlerine “barid”, Maliyeye “müstavfi” bakar Asayiş amiri, polis şefi (Emir-i Dad) Başvezir ve divan sistemi

Anadolu (Rum) Selçukluları İran’daki Büyük Selçuklu Devleti’nin Anadolu’daki uzantısı Tam bir vasallık ilişkisi yok Anadolu’nun etnik, kültürel ve ekonomik bir değişim geçirmesi Ülkede Hellenlerle birlikte çeşitli etnik grupların (Ermeniler, Süryaniler, Gürcüler, Kaldeliler, Yahudiler, Kürtler ve Araplar) bulunması Türkçe’nin ortak dil olabilmesini; Din ve mezhep birliği olmaması da İslam’ın yayılmasını kolaylaştırmıştır İran, Arap ve Türkmen akınları ülkeyi zayıflatmıştır İç karışıklık ve savaşlar, idari otorite ve düzeni özlenir hale getirmiştir

Anadolu (Rum) Selçukluları Anadolu’nun Türkçe’nin ve Türk’lüğün hakim olduğu bir alan olması zamanla olmuştur 11. Asır’dan beri yoğun bir Oğuz Türkmen aşiretleri göçü Göçebe hayattan yerleşikliğe geçerek yeni bir sentez 1071 Malazgirt zaferi ile Roma Kilisesi ilk kez Türkler’e karşı bir ittifak misyonu yüklendi Haçlı Orduları bazen sadece yıpratıldı ve bazen de kılıçtan geçirildi Bizans, Selçuklular ve Haçlılar arasında ittifak ve savaş kombinasyonları

Anadolu (Rum) Selçukluları Selçuklu Sultanı, Türkmen beylerine fethettikleri yerlerin hakimiyet fermanını veriyordu 1176 Myriokefalon Savaşı Bizans karşısındaki nihai zafer Parlak devirleri 13. Asır başı ile 1243 Kösedağ Savaşı arası İtalyanlar aracılığı ile ticaret Göçebelerin toprağa yerleştirilmesi

Selçuklu Toprak Sistemi Arazi çeşitleri Vergileri hükümdara giden “has”lar Gelirleri idareci ve askerlere maaş olan veya işleyenin vergiden muaf olduğu “ikta” sistemi toprakları Eski sahiplerine “mülk” olarak bırakılan miras ve alım satıma konu olabilen topraklar Genelde şehirler ve çevresinde Vakıf statüsündeki topraklar Köylü öşürünü mal olarak vakıf yönetimine verir

Selçuklu Ordusu Geleneksel imparatorluğun başlıca görevi orduyu donatmak ve beslemek; asayişi sağlamaktır Yaya ve süvarilerden oluşan bir kapıkulu ordusu Harp esirleri ve satın alınan kölelerden Merkezde, üç ayda bir maaş İkta sahibi askerler bölgesel önderlere tabii idi Bu hiyerarşinin en başında da melik-ül-ümera (beylerbeyi gibi) vardı

Selçuklu’da Vergiler Ana vergi “öşür” Malların pazara naklinde alınan resimler Sınırlardaki göçebe ve köylüler askeri hizmetlerinden dolayı vergiden bağışık Hıristiyan köylülerden baş vergisi (cizye) Aşiretlerden “muharrerat” adında yıllık bir vergi alınırdı

Selçuklu’da Merkez Örgütü Büyük Selçuklu idare sisteminin bir benzeri Bürokratlar İran’dan gelme İran, Osmanlı ve Bizans saraylarında bulunan memurlarla aynı işlevler, benzer görevliler Sultan tüm Müslümanlar’ın olduğu kadar gayrimüslimlerin de lideri Saltanat, hükümdar ailesinin ortak malı Kanlı taht kavgaları

Selçuklu’da Merkez Örgütü Divan (ofisler) sistemi Maliye, arazi ve ikta kayıtları, levazım, resmi yazışmalar, idari işler hakkında divanlar Başvezir ve vezirler sistemi Başvezir aynı zamanda hükümdar vekili ve ordunun kumandanı Kadı-ül-Kudat Kadıların tayin ve terfii ile görevli Hizmetlerin çoğu (sağlık, su, kanalizasyon, imaret, eğitim...) vakıflar tarafından veriliyordu

Selçuklu’da Eyalet Örgütü Hanedana mensup prensler ön planda Yanlarında atabegler bulunurdu Her vilayetin kadısı ve mali görevlisi vardı Vilayetlerin idari ve askeri işleri “emir sipahsalar” denen, beylerbeyi benzeri bir görevliye bırakılmıştı İlhanlı istilası sonunda Anadolu Selçukluları’nın eyalet örgütü beylikler haline geldi

Anadolu Beylikleri Dönemi 1243 Kösedağ Savaşı’ndan sonra Anadolu, İran’daki İlhanlı Moğol Devleti’nin yönetimine girdi Özellikle Batı’da Menteşoğulları, Aydınoğulları, Germiyan ve Osmanoğulları bağımsız hareket etme olanağı buldular İtalyan denizci devletleri ile ticari ve kültürel ilişkilerini geliştirdiler Türklerin Akdeniz medeniyeti ve dünyası ile bütünleşmesi ve benzeşmesi başladı Denizcilik ile tanışma ve deniz kuvvetlerinin kurulması

Anadolu Beylikleri Dönemi Bürokratik kadroların Selçuklu’lardan kalması yönetim geleneğinde devamlılık sağlamıştır Yetişen ilmi ve idari kadrolar, Osmanlı Devleti bürokrasisinin temellerinden birini oluşturdu Karamanlılar başta olmak üzere devlet dilinin Türkçe olması Beylikler döneminde Anadolu’nun altyapısı iyileştirildi

Osmanlı Öncesi Balkanlar ve Doğu Avrupa 7. ve 10. Asırlar arası Bizans Rönesansı 11. Asır’dan itibaren Bizans’ta gerileme Bulgarlar 9. Asır’dan itibaren Hıristiyanlığı kabul eden, Balkanlar’a hakim olan Bulgar Çarlığı (1.) Slav/ Kiril alfabesinin kullanılmaya başlanması Bulgar Ortodoks Kilisesi’nin kurulması Feodal beylerin (Boyarlar) nüfuzunun kırılması ve merkezi devletin güçlenmesi 1. Bulgar Çarlığı 1018’de Bizans tarafından yıkıldı 1185’te Bulgar Çarlığı tekrar kuruldu (2.) 13. Asır sonunda ayaklanmalar yaşadı, zayıfladı ve bölündü

Osmanlı Öncesi Balkanlar ve Doğu Avrupa Stefan Duşan zamanındaki güçlü Sırbistan, 14. Asır sonunda parçalandı ve beyliklere bölündü 14. Asır’da genişleyen ve güçlenen bir Rusya Osmanlı fetihleri öncesi Balkanlar ve Doğu Avrupa bölünmüş ve huzursuz