Temel Ekonomi Kavramı Talep, Arz ve Denge Toplam, Ortalama ve Marjinal Analizler En İyi Noktayı (Optimum) Bulma Şimdiki Değer, İndirgeme & Net Şimdiki Değer Risk ve Beklenen Değer Olasılık Dağılımları Standart Sapma & Varyasyon Katsayısı Normal Dağılımlar ve Standart Birim Risk & Getiri Arasındaki İlişki

Talep Eğrileri FİYAT/Q Bir talep eğrisi, diğer etkenler sabit tutularak (ceteris paribus), tüketicilerin herhangi fiyat seviyesinde satın almak istediği talep edilen ürünün miktarını gösterir. $5 20 Miktar / Zaman Birimi

Q = f( P, Ps, Pc, I, N, Pe) Sam + Diane = Piyasa Piyasa talep eğrisi bireylerin talep eğrilerinin yatay toplamına eşittir. Talep fonksiyonu talebe etki eden bütün değişkenleri içerir. 4 3 7 Q = f( P, Ps, Pc, I, N, Pe) - + - ? + + P, Ürünün fiyatı PS , İkame ürünün fiyatı PC , Tamamlayıcı ürünün fiyatı I, Gelir N, Nüfus Pe , Ürünün beklenen gelecekteki fiyatı 4

Talep Ögeleri i. Fiyat, P ii. İkame ürünün fiyatı, Ps iii. Tamamlayıcı ürünün fiyatı, Pc iv. Gelir, I v. Reklam , A vi. Rakip firma reklamları, Ac vii. Nüfus sayısı, N viii. Beklenen fiyatı, Pe xi. Zaman Periyodu, Ta x. Vergiler ya da teşvik,T/S Talebi etkileyebilecek değişkenlerin listesi farklı endüstriler ve ürünler için değişir. Soldaki değişkenler en anlamlı etkiye sahip olanlardır.

Arz Eğrisi FİYAT /Q Bir firmanın arz eğrisi, diğer değişkenleri sabit tutarak, firmalar tarafından herhangi fiyat noktasında arz edilen ürünlerin miktarını gösterir. Miktar / Zaman Birimi

Q = g( P, PI, RC, Tech,T/S) Acme Inc. + Universal Ltd. = Piyasa Piyasa arz eğrisi firmaların arz eğrilerinin yatay toplamına eşittir. Arz Fonksiyonu arzı etkileyen bütün değişkenleri içerir. 4 3 7 Q = g( P, PI, RC, Tech,T/S) + - - + ?

Determinants of Supply i. Fiyat, P ii. Girdi fiyatı, PI , bazen w (ücretler) ve r (sermaye maliyeti) olarak da gösterilebilir iii. Mevzuat ve uyum maaliyetleri, RC iv. (Ürünün) Beklenen gelecekteki fiyatı, PE v. Teknolojik gelişmeler, Tech vi. Vergiler ya da Teşvikler, T/S Not: Arz eğrisini herhangi bir yönde hareket ettiren her etken farklı endüstri ve ürünler için değişiklik gösterir.

Arz ve Talebin Dinamikleri Eğer belirli bir fiyatta talep edilen ürün miktarı arz edilen ürün miktarından fazla ise fiyat artma eğilimi gösterir. Talep edilen ürün miktarı ile arz edilen ürün miktarı arasındaki fark ne kadar büyükse o kadar fiyatların değişme eğilimi vardır. Talep edilen ürün ile arz edilen ürün belirli bir fiyatta birbirine eşit olduğu zaman fiyatlar değişme eğilimi göstermez.

Denge: Değişmeme Eğilimi S P Arz ve talep kesişir Eğer talep ve arz fazlası yoksa denge fiyatında (Pe) değişme eğilimi görülmez. Taralı alan istenilen ve ulaşılabilen alan Pe D Q

Denge Fiyat Hareketleri Bu yıl gelirde bir artış olduğunu ve ürünlerin “iyi ürün” olduğunu varsayalım. Talep veya arz yön değiştirir mi? Peki ücretler artarsa ne olur? P S P1 E1 D Q

Comparative Statics & the supply-demand model Talebin D’ eksenine doğru yönelir Fiyatların artacağını bekleriz Aynı zamanda ürün miktarının da artacağını bekleriz S E2 E1 D’ D Q

Ne kadar üretmeli ? profit Global MAX Ürün ve kâr grafiği Olası Kural: Kâr sıfır olana kadar ürünleri büyütelim Lokal ve global maksimum problemi Local MAX A quantity B 3

Ortalama Kâr= Kâr () / Q Başlangıç noktasının eğimi Karşı / Komşu Kâr / Q = Ortalama Kâr Ortalama Kârı maksimize etmek toplam kârı maksimize etmez ! MAX C B Kâr Ürün Q 4

Marjinal Kâr = /Q Q1 başabaş noktası (Sıfır Kâr) Maksimum marjinal kâr Q2 ‘deki bükülme noktasında ortaya çıkar Maksimum ortalama kâr Q3 noktasında görülür Maksimum toplam kâr Q4 noktasında (marjinal kârın sıfır olduğu nokta) görülür SoÜretimin en iyi olduğu nokta, marjinal kârın 0 olduğu noktadır max Kâr Q4 Q3 Q2 Q1 Q Ortalama Kâr Marjinal Kâr Q 5

Şimdiki Değer Şimdiki değer, gelecekte alınan paranın değerinin günümüzdeki değerinden daha az olduğunu kabul eder. Gelecekteki para ile şimdiki parayı karşılaştırmak için gelecekteki paranın şimdiki değer faiz faktörü ile hesaplanması gerekir: * PVIF=1/(1+i), i: para almını bir periyot geciktirmenin faiz bedeli n periyotta alınan para için indirgeme faktörü PVIFn =[1/(1+i)]n

Net Şimdiki Değer (NŞD) Birçok işletme uzun vadeli kararlar alır. Ana para bütçelemesi, ürün çeşitliliği, vb. Amaç: Şimdiki değerin kârını maksimize etmek NŞD = Gelecek getirilerin ŞD’inden ilk girdinin çıkarılması NŞD = Σt=0 NCFt / ( 1 + rt )t NNAt : t zamanında net nakit akışı NŞD Kuralı: Pozitif net şimdiki değer elde edilebilecek bütün projeleri yap. Bunu yaparken, yönetici hissedarın varlığını da maksimize etmiş olur. İyi projeler genellikle şu eğilimdedir: Gelecekteki yüksek getirili nakit akışı Düşük ilk girdi Düşük iskonto oranı

Pozitif NŞD Kaynakları Markalaşma tercihleri Hisse dağılımı üzerinde sahiplik kontrolü Ürün ve teknikler üzerinde patent kontrolü Doğal kaynaklar üzerinde münhasır mülkiyeti Yeni firmaların üretim faktörlerini elde etme zorluğu Finans kaynaklarına üstün erişim Yüksek ölçek ekonomileri: - Sermaye-yoğun işlemler, veya - Yüksek başlangıç maliyetleri

Risk Alınan çoğu karar bir kumar (risk) içerir Olasılık ve sonuçlarlar bilinebilir veya bilinemeyebilir. Olası sonuçlar ve olasılıklar bilindiğinde riskten bahsedebiliriz. Örnek: rulet veya zar Genellikle olasılıkları biliriz Genellikle ödemeleri biliriz

Risk Kavramı Olasılıklar bilindiğinde, olasılık dağılımını kullanarak riski analiz edebiliriz. Her bir doğa durumu için bir ihtimal atanmalı ve tamamlayıcı olmalı, Σpi = 1 Doğa Durumları Strateji Resesyon Ekonomik Gelişme p = .30 p = .70 İşt. büyütmek - 40 100 Büyütmemek - 10 50

Sonuç Matrisi Sonuç Matrisi her bir verileni ve stratejiyi gösterir. Beklenen (Tahmini) Değer = r = Σ ri pi r = Σ ri pi = (-40)(.30) + (100)(.70) = 58 büyürse r = Σ ri pi = (-10)(.30) + (50)(.70) = 32 büyümezse Standart Sapma = = =  (ri - r ) 2. pi

Standart Sapmayı Bulma Örneği büyüme= Karekök{ (-40 - 58)2(.3) + (100-58)2(.7)} = SQRT{(-98)2(.3)+(42)2 (.7)} = SQRT{ 4116} = 64.16 büyümeme= Karekök{(-10 - 32)2 (.3)+(50 - 32)2 (.7)} = Karekök{(-42)2 (.3)+(18)2 (.7) } = SQRT{ 756 } = 27.50 Bu örnekte, projeyi büyütmenin hem standart sapması (64.16) hem de beklenen geliri (58) daha fazla. 15

Varyasyon katsayıları ya da Göreceli Risk Varyasyon Katsayıları (V.K) = / r. V.K beklenen gelirin dolar başına riskinin ölçümüdür. Şimdiki değer hesaplamasındaki iskonto değeri yatırımların risk klasına bağlıdır Benzer yatırımlar Şirket tahvilleri, veya hazine bonosu Genel yerel hisseler, veya yabancı hisseler 16

Farklı büyüklükte projeler: Varyasyon katsayısı farklı büyüklükteki projeleri kıyaslamak için kıyaslamak için iyi bir ölçektir. Örneğin, büyüklük iki katına çıksa da varyasyon katsayısı değişmez. İki Olasılık Örneği A: Olasılık X } R = 15 .5 10 }  = Karekök{(10-15)2(.5)+(20-15)2(.5)] .5 20 } = Karekök{25} = 5 C.V. = 5 / 15 = .333 B: Olasılık X } R = 30 .5 20 }  = Karekök{(20-30)2 ((.5)+(40-30)2(.5)] .5 40 } = Karekök{100} = 10 C.V. = 10 / 30 = .333 17

UVSY’de Ters Giden Ne Oldu? Uzun Vadeli Sermaye Yönetimi bazı kıdemli finans uzmanları tarafından yönetilen bir ‘Tedbir Fon’u oldu (1993-1998) UVSY vadeli tahviller gibi faiz oranları ve türevleri arasındaki küçük fiyatlandırmaya baktı. %45 gelir sağlamalarına rağmen bunun sebebi arbitraj faaliyet tipi yüksek riskler olabilir. 1998 yılında Rusya’nın ödeme taahhadü varsayılan kamu borcunun risk seviyesini değiştirdi ve UVSY 2 trilyon dolar kaybetti.

Normal Dağılım ve z-Değeri z, ortalamadan uzaklaşan standart sapma sayısıdır. z = (r - r )/σ %68.26 : 1 standart sapma %95.44 : 2 standart sapma %99.74 : 3 standart sapma Problem: Ortalaması $1,000 ve standart sapması $500 olan bir gelir. Paranın hepsini kaybetme ihtimali nedir? _

Gerçekleştirilmiş Getiri Oranları veRisk (1926-2002) Menkul Değerler Aritmetik Ortalama Standart Sapma Büyük firma hisseleri 12.7% 20.2% Küçük firma hisseleri 17.3% 33.2% Uzun vadeli şirket tahvilleri 6.1% 8.6% Uzun vadeli devlet tahvili 5.7% 9.4% Orta vadeli devlet tahvili 5.5% ABD hazine bonosu 3.9% 3.2% Enflasyon 3.1% 4.4%

Risk & Getiri Piyasalar risk ve getiri arasında bir ödünleşme olduğunu gösterir. Herkes yüksek getiri sever Çoğu riski riski kaçılması gereken birşey olarak görür Bu yüzden, piyasa bir yatırımcının bir riski kabul edebilmesi için bir prim belirler. Gereken Getiri = Risksiz Getiri + Risk Primi Tabloda, ABD hazine bonosu risksiz getiriyi ifade eder: 3.9%. Örneğin, eğer büyük firma hisseleri 12.7% getirisi sağlarsa, bu yatırım için gerekli olan risk primi 8.8% olur. 12.7% = 3.9% + 8.8% Başka varlıklar için risk primleri. Bonolar için düşük risk primi, küçük firma hisseleri için daha yüksek risk primleri bulunur.