Strateji Geliştirme Dairesi Başkanlığı ORMAN GENEL MÜDÜRLÜĞÜ Uluslar arası Ormancılık Süreci ve Sürdürülebilir Orman Yönetimi Kriter ve Göstergeleri ORMAN GENEL MÜDÜRLÜĞÜ Strateji Geliştirme Dairesi Başkanlığı Şubat 2009

Anakaralar İtibariyle Orman Alanı ve Değişimi Kıta Adı (Anakara) Kara Alanı (1000 ha.) 2000 Yılı Orman Alanı (1000 ha.) 1990-2000, Arası Orman Alanındaki Yıllık Değişim Miktarı (1000 ha.) Afrika 2.978.394 649.866 -5.262 Asya 3.084.746 547.793 -364 Avrupa 2.259.957 1.039.251 881 K. Amerika 2.136.966 549.304 -570 Okyanusya 849.096 197.623 -365 G. Amerika 1.754.741 885.618 -3.711 Dünya 13.063.900 3.869.455 -9.371 Kaynak: FAO, 2005 State of the World’s Forests

Uluslar arası Ormancılık Süreci Dünya Ormanlarının Durumu Son iki asırda % 40 oranında yok olarak 3.87 milyar hektara düşmüştür. 1960 – 1990 Arası çoğu tropikal orman olmak üzere 450 milyon hektar orman alanı kaybedilmiştir. Çevresel bozulmaların endişe verici boyutlara ulaştığı ve uygulanan çevre politikalarının başarısız olduğu 1970’li yıllar Ormancılığı Dünya gündemine taşımıştır. Dünya Ormanlarının Durumu

Uluslar arası Ormancılık Süreci Küresel Isınma 1972 Stockholm Konferansı; Ekonomik Kalkınmanın Çevre boyutu ele alınmış, BM Çevre Programı UNEP kurulmuştur. 1987 BM-Brutland / “Ortak Geleceğimiz” raporu; Kalkınma ve Çevre konusunun dengeli olması(Sürdürülebilir Kalkınma) gerektiği, Tarımsal ve Endüstriyel yayılmacılık baskısı altında ormansızlaşmanın devam ettiğini ortaya koymuş BM ‘yi acil göreve çağırmıştır. NASA

Uluslar arası Ormancılık Süreci 1992 – Rio Zirvesi Birleşmiş Milletler Çevre ve Kalkınma Konferansı (UNCED) Brezilyanın Rio de Janerio kentinde toplanmıştır. Bu konferans Dünya ormancılığını derinden etkileyecek ve köklü yapısal değişikliklere götürecek ve kısaca “Rio Süreci” denilen bir sürecin başlangıcı olmuştur. Konferansın en önemli gündem maddesi Ormancılık olmuştur. RİO Zirvesine gelinirken hedeflenen “Uluslararası Ormancılık Sözleşmesi”nin hazırlanıp imzalanması idi. Ancak gelişmekte olan ülkeler(77’ler) ile, gelişmiş ülkelerin anlaşamaması nedeniyle yalnızca “Çölleşme ile Mücadele Sözleşmesi” ile “Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesi” konusunda mutabakat sağlandı. Rio kararlarının uygulamalarını BM-Sürdürülebilir Kalkınma Komisyonu(CSD) izleyecek ve bulgularını Birleşmiş Milletler Genel Kuruluna raporlayacaktı.

Uluslar arası Ormancılık Süreci Rio Deklarasyonu Ormancılık Prensipleri Gündem 21 Çölleşme İle Mücadele özleşmesi Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesi İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi Konferans Çıktıları

Uluslar arası Ormancılık Süreci 120 Eylem Öne. 170 Eylem Öne. 1972 1992 1987 1995 1997 1998 2000 Eylem Planı 2005 2007 2015 Stocholm Kon. Brutland Komis. RİO IPF IFF UNFF/BM Ormancılık Forumu Hükümetlerarası Ormancılık Forumu IPF I IPF II IPF III IPF IV IFF I IFF II IFF III IFF IV Hükümetlerarası Ormancılık Paneli Rio sonrası süreçin olumlu gitmemesi üzerine BM Sürdürülebilir Kalkınma Komisyonu (CSD)’nin önerisine uyarak Gelişmekte olan(G-77) ile Gelişmiş ülkeler arasındaki uyuşmazlıkları gidermek ve ormancılık ile ilgili kararlar almak üzere 1995 yılında IPF, 1998 de, IPF’in devamı olarak daha geniş katılımlı IFF’i kurmuştur.IFF’in amacı IPF sürecinde üzerinde mutabakat sağlanamayan konularda mutabakatı sağlamaktı. IFF’den sonra süreç UNFF ile devam etmektedir. UNFF 2007-2015 hedefi toplam dört oturumı

Uluslar arası Ormancılık Süreci Bölgesel Süreçler RİO Süreci IPF-IFF-UNFF ile devam ederken Dünyanın diğer bölgelerinde de Rio Kararlarını uygulanması için toplam 9 bölgesel süreç başlamıştır. Uluslararası süreçte : Sürdürülebilirlik, Saydamlık, Etkinlik, Yerellik, Katılımcılık kavramları ön plana çıkmaktadır. PAN-AVRUPA MONTREAL (Kuzey Amerika ) TARAPATO (Amazon İşbirliği) LAPERATİQUE(Orta Amerika ) FAO-UNEP (Kurak Afrika ) FAO-UNEP (Yakın Doğu ) ITTO (Uluslar. Orm. Ürün.) ATO (Africa Orm. Ürün.) DRY ZONE ASİA (Kurak Kuşak Asya)

Sürdürülebilir Orman Yönetimi Uluslar arası Ormancılık Süreci Sürdürülebilir Orman Yönetimi Pan-Avrupa Süreci Helsinki’de ilk olarak “Sürdürülebilir Orman Yönetimini” tanımlamıştır. Bu tanıma göre; Ormanların ve orman alanlarının yerel, ulusal ve küresel düzeylerde, biyolojik çeşitliliğini, prodüktivitesini, kendini yenileme kabiliyetini ve yaşama enerjisini, ekolojik, ekonomik ve sosyal fonksiyonlarını yerine getirebilme potansiyelini şimdi ve gelecekte koruyacak ve diğer ekosistemlere zarar vermeyecek bir şekilde düzenleme ve yararlanma biçimidir. Bu tanım, diğer süreçlerde de çok büyük oranda benimsenmiş ve bir bakıma küresel bir tanım haline gelmiştir. Ekolojik Ekonomik Ormanların 3 Temel Fonksiyonu Sosyal

Sürdürülebilir Orman Yönetimi K&G Uluslar arası Ormancılık Süreci Sürdürülebilir Orman Yönetimi K&G Kriter ve Göstergeler ? Kriter ve Göstergeler; orman durumunu ve sürdürülebilir orman yönetimi için kaydedilen gelişmeyi değerlendiren araçlardır. Her bir kriter sürdürülebilir orman yönetiminin değerlendirebileceği, temel elementleri oluştururlar. Bir bakıma kriterler sürdürülebilirliğin anahtarlarını teşkil ederler. Kısaca, kriterler; Sürdürülebilir Orman Yönetiminin gelişiminin takip edilmesi ve uygulanması için gerekli araçlardır, Kriterler esas itibariyle ülkeden ülkeye, bölgeden bölgeye fazla bir değişiklik göstermemektedir.

Sürdürülebilir Orman Yönetimi K&G Uluslar arası Ormancılık Süreci Sürdürülebilir Orman Yönetimi K&G Kriter ve Göstergeler ? Göstergeler ise her bir kriteri tanımlamak veya ölçmek için kullanılan araçlardır. Göstergeler bölgeden bölgeye, ülkeden ülkeye, uygulama alanından bir diğerine değişiklikler gösterebilir. Burada altı çizilmesi gereken en önemli husus, göstergelerin uygulama düzeyinde belirlenmesi, ölçümlenmesi ve değerlendirilmesi hususudur. Sürdürülebilir orman yönetiminin en kilit noktasını bu teşkil eder. 3 Tür göstergeden bahsedebiliriz. 1-Kantitatif göstergeler Somut değerlerle (sayılarla) ifade edilebilen; “Alan (179 Ha), yaş(5))” 2-Kalitatif göstergeler Soyut değerlerle ifade edilebilen : “Çok iyi, iyi, normal, kötü, çok kötü, az, çok,” 3-Tarif edici göstergeler Cümlelerle ifade edilebilen; “Satışlar dalgalı bir seyir izlemektedir.”

Sürdürülebilir Orman Yönetimi K&G Uluslar arası Ormancılık Süreci Sürdürülebilir Orman Yönetimi K&G Kriter ve Gösterge setleri dinamik araçlardır. 1- Ormanların bilinen veya bilinmeyen çok yönlü fonksiyonları vardır, hiçbir kriter ve gösterge seti nihai olarak tüm bu fonksiyonları kapsamaz. 2-Ayrıca pek çok gösterge teknik veya ekonomik imkansızlıklardan dolayı ölçülememektedir. Teknolojideki gelişmelere, yeni bilimsel buluşlara bağlı olarak Kriter ve Gösterge setleri değişebilecektir. . Ulusal düzeyde Kriter ve Göstergeler esas olarak izleme ve raporlama aracı olarak geliştirilirler, sürdürülebilirliğin standartları değildirler.

Sürdürülebilir Orman Yönetimi K&G Uluslar arası Ormancılık Süreci Sürdürülebilir Orman Yönetimi K&G Uygulama Birimi K&G Ulusal K&G Bölgesel K&G Küresel K&G Kriter ve Göstergeler, Küresel, Bölgesel, Ulusal, Yerel ve Uygulama birimi düzeyinde belirlenirler

Sürdürülebilir Orman Yönetimi K&G Uluslar arası Ormancılık Süreci Sürdürülebilir Orman Yönetimi K&G Şema, SOY K&G Ekolojik Göstergeler Sosyal Ekonomik S O Y K & G Kriterler

Sürdürülebilir Orman Yönetimi K&G Uluslar arası Ormancılık Süreci Sürdürülebilir Orman Yönetimi K&G Muhatab Kimdir? Çevre ve Orman Bakanlığı OGM, kendi yetki ve sorumluluk alanı ile ilgilidir. OGM Sürdürülebilir Orman Yönetimi Kriter ve Gösterge setinden ne anlamalıyız? OGM ülkemizde ormancılık faaliyetlerinden sorumlu tek birim değildir. Dolayısıyla OGM için Ulusal K&G’den bahsederken esas olarak Ulusal K&G’in bir alt setinden, hatta sadece göstergelerin bir alt grubundan bahsediyoruz. Çünkü kriterler ormancılık faaliyetinin yürütüldüğü her birim için geçerlidirler. Herhangi bir kriter farklı birimleri ilgilendiren göstergelerden oluşabileceği gibi aynı gösterge birden fazla birimin görev alanına girebilir.

Sürdürülebilir Orman Yönetimi K&G Uluslar arası Ormancılık Süreci Sürdürülebilir Orman Yönetimi K&G Ulusal SOY K&G’ den Amaçlanan Nedir? Ulusal Kriter ve Gösterge seti ile Uygulama Seviyesi Kriter ve Gösterge setleri farklı setlerdir. OGM’nin ulusal bazda hazırlamış olduğu K&G seti ile ülke ormanlarımızın genel durumun ortaya konması, izleme ve değerlendirmesinin yapılması, üst düzey politik kararların alınması, makro planlamanın şekillendirilmesi ve bunların uluslararası platformlara raporlanması amaçlanmaktadır.

Sürdürülebilir Orman Yönetimi K&G Uluslar arası Ormancılık Süreci Sürdürülebilir Orman Yönetimi K&G Hangi Bölgesel K&G Seti temel alınmıştır. ? OGM daha geniş bir yelpazeden oluştuğu ve büyük ölçüde Avrupa bölgesi için belirlenen Kriter ve Gösterge seti ile örtüştüğü için, Yakın Doğu Kriter ve Gösterge setini ( 7 kriter 64 gösterge) baz alarak görev alanına giren göstergelerden oluşan bir Ulusal Kriter ve Gösterge seti oluşturma çalışmalarını 1999 yılında test mahiyetinde başlatmıştır. 3 yıl süren test aşamasından sonra elde edilen bulgular 2003 yılında Bursa’da yapılan bir çalıştay’da ele alınmış ve Ulusal Kriter ve Gösterge seti katılımcı yaklaşımla belirlenmiştir. Toplam 6 kriter ve 28 gösterge belirlenmiştir.

Sürdürülebilir Orman Yönetimi K&G Uluslar arası Ormancılık Süreci Sürdürülebilir Orman Yönetimi K&G Ancak Ülkemiz şartlarında mevcut sette yer almayan göstergelerin de belirlenmesi gerekmektedir. Ancak o zaman K&Gseti ulusal özellik kazanacaktır. Aksi takdirde ülkemiz ormanlarının ve sürdürülebilir yönetimi hakkında eksik fikir elde edilecektir. Akabinde Fethiye’de düzenlenen eğitim sonrası, 2004-2005 yılında test mahiyetinde bölgesel düzeyde uygulamaya geçilmiştir. Uygulama 2006 yılında yapılan il düzeyi çalıştayları ile OGM 2006 YILI SOY K&G Raporu yayınlanmıştır.

Sürdürülebilir Orman Yönetimi K&G Uluslar arası Ormancılık Süreci Sürdürülebilir Orman Yönetimi K&G Sürecin Şematik Yol Haritası Bölgesel SOY K&G test edilmesi 2001-2003 Ulusal SOY K&G geliştirilmesi ve raporlama 2003-2006 Uygulama Birimi Düzeyi SOY K&G geliştirilmesi (Orman İşlet. Müdür.) 2007-2010

Sürdürülebilir Orman Yönetimi K&G Uluslar arası Ormancılık Süreci Sürdürülebilir Orman Yönetimi K&G Uygulama Düzeyi SOY K&G’ den amaçlanan Nedir. ? Sürdürülebilir orman yönetiminin uygulanmasında karşılaşılan sorunları mahallinde katılımcı yaklaşımla ortaya koymak ve bunlara bütün ilgili taraflarla birlikte çözüm yolu aramak, Sürdürülebilirliğin izlenmesi, değerlendirilmesi ve yönetim uygulamalarının geliştirilmesini sağlamaktır. Ormancılık çalışmalarının yerel düzeyde ve işletme bazında tanıtımını yapmak, Kriter ve Gösterge Raporu bir performans denetimi mahiyetinde değildir. Bu raporlara dayalı olarak bölge müdürlüğünün her hangi bir çalışmada başarılı olup olmadığının belirlenmesi söz konusu değildir.

Sürdürülebilir Orman Yönetimi K&G Uluslar arası Ormancılık Süreci Sürdürülebilir Orman Yönetimi K&G Uygulama Düzeyi Neden Orman İşletme Müdürlüğü ? Tüm ormancılık faaliyetlerimiz ve bu faaliyetler ekseninde oluşan ilişkilerin orman işletme müdürlüğünde yoğunlaşması, Yetki ve Sorumluluğun ve kaynak kullanımının daha ziyade İşletme Müdürlüğünde olması, İdari yapı olarak hemen hemen her ilde kuruluşu olması, Bölge Şefliğine inilmesinin pratik ve ekonomik olmaması, Diğer kamu kuruluşlarının temsilcilerinin illerde bulunması, Burada; Bölge müdürlüklerimiz sadece bir koordinasyon, denetleme ve düzenleme birimi olarak işlevlerini sürdürecektir.

Sürdürülebilir Orman Yönetimi K&G Uluslar arası Ormancılık Süreci Sürdürülebilir Orman Yönetimi K&G Göstergelerin belirlenmesinde dikkat edilmesi gereken hususlar: 1 -Göstergenin ilgili kriter hakkında gerçekten fikir verip vermediğidir. Şayet gösterge söz konusu kriter ile ilgili değilse bunun ölçülmesi ve izlenmesinin bir anlamı olmayacaktır. 2 -Göstergenin ölçülüp ölçülemeyeceğidir. Bir gösterge ilgili kriter hakkında önemli fikir verebilir ama şayet bu göstergenin teknolojik, ekonomik veya başka nedenlerle ölçülmesi mümkün değilse, uygun şartların oluşması beklenmelidir. 3 -OGM Ulusal K&G seti uygulama birimlerine altlık teşkil edecektir. Bu sette herhangi bir değişiklik ancak ulusal düzeyde yapılacak bir çalışma ile söz konusu olabilir. Bu nedenle uygulama birimlerinin Ulusal Kriter ve Gösterge Setini kendi yerel şartlarına uygun bir şekilde geliştirmeleri, yani herhangi bir kriteri belirleyen göstergelere uygun buldukları başka göstergeleri katılımcı yöntemlerle eklemeleri mümkündür.

Sürdürülebilir Orman Yönetimi K&G Uluslar arası Ormancılık Süreci Sürdürülebilir Orman Yönetimi K&G 4 - Ölçme ve izleme yöntemleri ve ölçme sıklığı açıkça tartışılmalıdır. Katılımcılardan bazıları ölçmede katkıda bulunmayı teklif edebilir. DSİ su kaynakları ile ilgili olarak veya sivil toplum kuruluşları sosyal parametreler hakkında ölçüm yapmayı teklif edebilirler. O zaman bu parametreler gösterge olarak belirlenir ve ölçme izleme sorumluluğu ilgili kuruluşlara verilir. 5 - Değerlendirmenin müştereken yapılması gereklidir. Bunun için en uygun araç belli zamanlarda düzenlenecek çalıştaylardır. Döngü bu şekilde devam edecek ve her çalıştayda bir yıl evvelki çalışmaların sonucu rapor edilecek, varsa aksamaların veya başarısızlıkların nedeni tartışılacak, söz konusu aksamayı giderecek tedbirlerin alınması için yeni öneriler yapılacak veya kararlar alınacaktır.

Sürdürülebilir Orman Yönetimi K&G Uluslar arası Ormancılık Süreci Sürdürülebilir Orman Yönetimi K&G SOY ve Katılımcılık Sürdürülebilir Orman Yönetiminde Kriter ve Göstergelerin Uygulanması ne derece kilit öneme sahipse, kriter ve göstergelerin uygulanmasında da katılımcılık o derece öneme sahiptir. Dünyanın pek çok ülkesinde olduğu gibi ülkemizde de bu konuda çok mesafe kayıt edilememiştir. Birleşmiş Milletler raporlarına göre sürdürülebilir orman yönetiminde beklenen başarının gerçekleşmemesinde en önemli faktör, katılımcılık konusunun yeterince önemsenmemiş olmasıdır. Otoritelere göre de bunun temel nedenleri; Katılımcılığa inancın olmayışı, Katılımcılık için yeterli yasal düzenlemelerin bulunmayışı, Kullanılan yöntemler, merkezi yönetim alışkanlıkları, şeffaflıktan kaçınma gibi hususlardır. Bu yüzden sorunlar çözümsüzlüğünü devam ettirmektedir.

Sürdürülebilir Orman Yönetimi K&G Uluslar arası Ormancılık Süreci Sürdürülebilir Orman Yönetimi K&G Katılımcılık neden önemlidir? Herhangi bir yerde, herhangi bir konuda, bir faaliyette bulunulduğunda, şayet o yerde bu faaliyetten şu veya bu şekilde etkilenen kişi ve kurumların mutabakatı sağlanırsa, faaliyet sorunsuz bir şekilde başarıya ulaşır. Bu mutabakat anlaşmazlık çözümlerini de içerir, aynı zamanda söz konusu faaliyeti yürüten idarenin kapasitesi istenen sonuca ulaşmasını sağlayacak ölçüde gönüllü katkılarla güçlenebilir. Katılımcıların sorumluluklara ortak olması, taraflar ve sektörler arası işbirliğini güçlendirir, taraflar arasında güven ortamı oluşur. Mahallinde yaratılan bu sinerji ile merkezi yönetimlerin iş yükü azalır ve kaynakların daha etkin kullanılması sağlanır.

Sürdürülebilir Orman Yönetimi K&G Uluslar arası Ormancılık Süreci Sürdürülebilir Orman Yönetimi K&G Katılımcılığın temel gerekleri nelerdir? Şeffaflık en önemli unsurdur. Katılımcılığa konu olan faaliyetlerle ilgili her türlü bilgi ulaşılabilir, paylaşılabilir ve anlaşılabilir olmalıdır. Bilgi doğru, eksiksiz ve güncel olmalıdır; Katılımcılığın etkin olması için yönetim modeli uygun olmalıdır. Önemli olan bu merkezi yapılar içinde yetkileri mümkün olduğunca uygulama birimi düzeyine yaymak ve merkezi olması gereken stratejik konuma yaklaştırmaktır. Bu modelde merkez talimat odaklı bir karar mekanizması değil, kaynak paylaşımında dengeyi sağlayan ve denetim işlevlerine havi bir yönetim mekanizmasıdır. Mevzuat katılımcılığın sınırlarını belirler. Katılımcılığın mevzuatı tamamlayıcı nitelikte olduğu kabul edilmektedir. Katılımcılık gönüllülük esasına dayalıdır, hiçbir kişi veya taraf katılım için zorlanamaz.

Sürdürülebilir Orman Yönetimi K&G Uluslar arası Ormancılık Süreci Sürdürülebilir Orman Yönetimi K&G Nihai hedef Nedir? SOY Kriter ve Göstergelerinin Ulusal ve Uygulama Birimi Düzeyinde uygulanmasıdır. Yani; Ulusal ve Uygulama Birimi düzeyi Sürdürülebilir Orman Yönetimi Kriter ve Gösterge geliştirilmesi, ölçümlenmesi, izlenmesi, değerlendirilmesi ve raporlanması hususudur. Sürdürülebilir orman yönetiminin en kilit noktasını Uygulama Birimi Düzeyi K&G seti teşkil etmektedir. Başarılı bir çalıştay olması dileği ile Teşekkür Eder SAYGILAR SUNARIM