YEREL YÖNETİMLERDE ÇEVRE YÖNETİMİ VE YENİ BELEDİYE YASASININ GETİRDİKLERİ

İstanbul'da sel felaketi: 31 ölü Dün Trakya'yı esir alan ve 7 cana mal olan felaket bugün İstanbul'u vurdu. Marmara Bölgesi, 17 Ağustos depreminden beri ilk kez bu boyutta bir felaket yaşıyor. Pameks Tekstil Fabrikası'na servisle gelen 7 kadın çalışan bir anda sele kapıldı. İkitelli TIR parkında uyuyan 6 şoför uykularında can verdi. İkitelli ve Halkalı'da 8 ceset bulundu. Dün de Çatalca ve Silivri'de 3 kişi hayatını kaybetmişti. İki günde 31 can alan felaket havalimanına ulaşımı felç etti. 9 kişi ise kayıp...

Samsun’da sel felaketi: 11 ölü Yaz ortasında Samsun’u vuran sağanak yağış, felakete neden oldu. Dere yatağına yapılan TOKİ konutlarında 11 kişi hayatını kaybetti. Kirazlık’ta 2 çocuk ve 1 kadının cesedi bulundu. Kayıp 2 kişi aranıyor.

Çevre Sorunları İstanbul “Ayamama Felaketi”, «Canik Sel Olayı» vb.nin acı biçimde gösterdiği gibi çevre sorunları, artık yaşamımızda istisna olmaktan çıkmış, gündelik yaşamın bir parçası haline gelmiştir.

Çevre Sorunları ve Yerel Yönetimler Çevre sorunları, özellikle kentlerde yerel yönetimleri yakından ilgilendirmektedir. Kentlerde çevre sorunlarından söz ediliyorsa, bu konuda öncelikle belediyelerin üzerinde yoğunlaşmak gerekir.

Çevre sorunları ile yerel yönetimler arası ilişkiyi doğuran en önemli gerekçe, bu tür sorunların yerel nitelikli oluşudur.

Özellikle kentlerde artan sorunlarla birlikte, belediyelerin, planlama hizmetleri, yerel kamu hizmetleri, çevre yönetimi ile beldenin sağlıklı ve düzenli gelişmesi gibi işlevleri, sorumlulukları artmıştır

Çevre Politikaları ve Belediyeler Artan bu tür sorumluluklar karşısında belediyelerin tutarlı bir çevre politikası ve buna izin veren yasal mevzuatın olması gerekir.

Çevre Politikası: Bir belediyenin çevre konusundaki tercih ve hedeflerinin belirlenmesidir. Çevre politikalarının amacı: Sağlıklı bir çevre sağlamak, çevre değerlerini korumak-geliştirmek, bu uygulamaların külfetini adaletli dağıtmak

Etkin Bir Çevre Politikası Kentin çevresel bakımdan planlanması Kentsel çevre hizmetlerini gecikmeden sunmak Sağlıklı bir çevre için kentsel faaliyetleri düzenlemek ve kurallar koymak Yönetimi çevre hizmetlerine uygun olarak geliştirmek İşleyen bir çevre yönetim sistemi kurmak Yeterli finansman oluşturmak

Çevre Politikasının Araçları Hukuki Araçlar İdari Araçlar Sosyal Araçlar Ekonomik ve Mali Araçlar

Çevre Yönetimi Nedir? Çevreyi tahrip edici etkileri olabilecek insan etkinliklerini düzenlemeye ve yönlendirmeye dönük karar alma ve uygulama sürecidir. Çevre yönetimi, mikro ölçekte yaklaşımlar içermesi nedeniyle, özellikle belediyeler bakımından önemlidir.

Çevre Yönetiminin Araçları Çevre yönetimi, önleyici, onarıcı ve geliştirici nitelikli olmak üzere, üç tür araçtan oluşur.

Çevre yönetiminin amaçlarına ulaşmak için bireylere yönelik eğitim ve bilinçlendirme faaliyetleri de önem taşır. Bu konuda belediye ve sivil toplum örgütleri arasında etkileşim olmalıdır.

Yerel Çevre Mevzuatı Belediye Kan., Belediye Ceza Kan., Umumi Hıfzısıhha Kan., Çevre Kan., Özel Çevre Kurumu Başkanlığı Hak. Kar., Büyükşehir Belediye Kan., İmar Kan., Belediyelerin İşyeri Açma ve Çalışma R.D. Kan. ile Kıyı Kan.

Çevre Politikaları ve 5393 sayılı Belediye Yasası 5393 sayılı Belediye Yasası, çevre sorunları konusunda belediyelere doğrudan yetki ve görevler verir: Bunlar; 14. md, 15. md., 18. md., 38. md., 73. md., 76. md., 77. md., 79. md., 80. md. ve 81.md.’de yer alırlar.

Yasanın Genel Niteliği 5393 sayılı Belediye yasasının etkin bir çevre politikası oluşturmak isteyen belediyelere yeterli ve çağdaş olanaklar sunduğu söylenebilir.

Belediyenin görev ve sorumlulukları MADDE 14.- Belediye, mahallî müşterek nitelikte olmak şartıyla; a) İmar, su ve kanalizasyon, ulaşım gibi kentsel alt yapı; coğrafî ve kent bilgi sistemleri; çevre ve çevre sağlığı, temizlik ve katı atık; zabıta, itfaiye, acil yardım, kurtarma ve ambulans; şehir içi trafik; defin ve mezarlıklar; ağaçlandırma, park ve yeşil alanlar; konut; .... geliştirilmesi hizmetlerini yapar veya yaptırır....

Madde 14. b) ...Devlete ait her derecedeki okul binalarının inşaatı ile bakım ve onarımını yapabilir veya yaptırabilir, her türlü araç, gereç ve malzeme ihtiyaçlarını karşılayabilir; sağlıkla ilgili her türlü tesisi açabilir ve işletebilir; kültür ve tabiat varlıkları ile tarihî dokunun ve kent tarihi bakımından önem taşıyan mekânların ve işlevlerinin korunmasını sağlayabilir; bu amaçla bakım ve onarımını yapabilir, korunması mümkün olmayanları aslına uygun olarak yeniden inşa edebilir....

Belediyenin yetkileri ve imtiyazları (Md.15) d) Özel kanunları gereğince belediyeye ait vergi, resim, harç, katkı ve katılma paylarının tarh, tahakkuk ve tahsilini yapmak; vergi, resim ve harç dışındaki özel hukuk hükümlerine göre tahsili gereken doğal gaz, su, atık su ve hizmet karşılığı alacakların tahsilini yapmak veya yaptırmak. e) Müktesep haklar saklı kalmak üzere; içme, kullanma ve endüstri suyu sağlamak; atık su ve yağmur suyunun uzaklaştırılmasını sağlamak; bunlar için gerekli tesisleri kurmak, kurdurmak, işletmek ve işlettirmek; kaynak sularını işletmek veya işlettirmek.

Belediyenin yetkileri ve imtiyazları (Md.15) f) Toplu taşıma yapmak; bu amaçla otobüs, deniz ve su ulaşım araçları, tünel, raylı sistem dâhil her türlü toplu taşıma sistemlerini kurmak, kurdurmak, işletmek ve işlettirmek. g) Katı atıkların toplanması, taşınması, ayrıştırılması, geri kazanımı, ortadan kaldırılması ve depolanması ile ilgili bütün hizmetleri yapmak ve yaptırmak. j) Toptancı ve perakendeci hâlleri, otobüs terminali, fuar alanı, mezbaha, ilgili mevzuata göre yat limanı ve iskele kurmak, kurdurmak, işletmek, işlettirmek veya bu yerlerin gerçek ve tüzel kişilerce açılmasına izin vermek.

Belediyenin yetkileri ve imtiyazları (Md.15) l) Gayrisıhhî müesseseler ile umuma açık istirahat ve eğlence yerlerini ruhsatlandırmak ve denetlemek. m) Beldede ekonomi ve ticaretin geliştirilmesi ve kayıt altına alınması amacıyla izinsiz satış yapan seyyar satıcıları faaliyetten men etmek, izinsiz satış yapan seyyar satıcıların faaliyetten men edilmesi sonucu, cezası ödenmeyerek iki gün içinde geri alınmayan gıda maddelerini gıda bankalarına, cezası ödenmeyerek otuz gün içinde geri alınmayan gıda dışı malları yoksullara vermek. n) Reklam panoları ve tanıtıcı tabelalar konusunda standartlar getirmek.

Belediyenin yetkileri ve imtiyazları (Md.15) o) Gayrisıhhî işyerlerini, eğlence yerlerini, halk sağlığına ve çevreye etkisi olan diğer işyerlerini kentin belirli yerlerinde toplamak; hafriyat toprağı ve moloz döküm alanlarını; sıvılaştırılmış petrol gazı (LPG) depolama sahalarını; inşaat malzemeleri, odun, kömür ve hurda depolama alanları ve satış yerlerini belirlemek; bu alan ve yerler ile taşımalarda çevre kirliliği oluşmaması için gereken tedbirleri almak. p) Kara, deniz, su ve demiryolu üzerinde işletilen her türlü servis ve toplu taşıma araçları ile taksi sayılarını, bilet ücret ve tarifelerini, zaman ve güzergâhlarını belirlemek; durak yerleri ile karayolu, yol, cadde, sokak, meydan ve benzeri yerler üzerinde araç park yerlerini tespit etmek ve işletmek, işlettirmek veya kiraya vermek; kanunların belediyelere verdiği trafik düzenlemesinin gerektirdiği bütün işleri yürütmek.

Belediye Meclisinin görev ve yetkileri (Md.18) c) Belediyenin imar plânlarını görüşmek ve onaylamak, büyükşehir ve il belediyelerinde il çevre düzeni plânını kabul etmek. k) Meclis başkanlık divanını ve encümen üyeleri ile ihtisas komisyonları üyelerini seçmek. n) Meydan, cadde, sokak, park, tesis ve benzerlerine ad vermek; mahalle kurulması, kaldırılması, birleştirilmesi, adlarıyla sınırlarının tespiti ve değiştirilmesine karar vermek; beldeyi tanıtıcı amblem, flama ve benzerlerini kabul etmek. t) Mücavir alanlara belediye hizmetlerinin götürülmesine karar vermek. u) İmar plânlarına uygun şekilde hazırlanmış belediye imar programlarını görüşerek kabul etmek

İhtisas komisyonları (Md.24) MADDE 24.- Belediye meclisi, üyeleri arasından en az üç en fazla beş kişiden oluşan ihtisas komisyonları kurabilir. İhtisas komisyonları, her siyasî parti grubunun ve bağımsız üyelerin meclisteki üye sayısının meclis üye tam sayısına oranlanması suretiyle oluşturulur. İl ve ilçe belediyeleri ile nüfusu 10.000'in üzerindeki belediyelerde plân ve bütçe ile imar komisyonlarının kurulması zorunludur. Mahalle muhtarları ve ildeki kamu kuruluşlarının amirleri ile ildeki kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları, üniversiteler, sendikalar ve gündemdeki konularla ilgili sivil toplum örgütlerinin temsilcileri, oy hakkı olmaksızın kendi görev ve faaliyet alanlarına giren konuların görüşüldüğü ihtisas komisyonu toplantılarına katılabilir ve görüş bildirebilir. Komisyon çalışmalarında uzman kişilerden yararlanılabilir.

Encümenin görev ve yetkileri (md.34) e) Kanunlarda öngörülen cezaları vermek. h) Umuma açık yerlerin açılış ve kapanış saatlerini belirlemek.

Belediye başkanının görev ve yetkileri (md.37) a) Belediye teşkilâtının en üst amiri olarak belediye teşkilâtını sevk ve idare etmek, belediyenin hak ve menfaatlerini korumak. m) Belde halkının huzur, esenlik, sağlık ve mutluluğu için gereken önlemleri almak. n) Bütçede yoksul ve muhtaçlar için ayrılan ödeneği kullanmak, özürlülere yönelik hizmetleri yürütmek ve özürlüler merkezini oluşturmak. p) Kanunlarla belediyeye verilen ve belediye meclisi veya belediye encümeni kararını gerektirmeyen görevleri yapmak ve yetkileri kullanmak.

Norm kadro ve personel istihdamı (md.49) Belediye ve bağlı kuruluşlarında, norm kadroya uygun olarak çevre, sağlık, veterinerlik, teknik, hukuk, ekonomi, bilişim ve iletişim, plânlama, araştırma ve geliştirme, eğitim ve danışmanlık alanlarında avukat, mimar, mühendis, şehir ve bölge plâncısı, çözümleyici ve programcı, tabip, uzman tabip, ebe, hemşire, veteriner, kimyager, teknisyen ve tekniker gibi uzman ve teknik personel yıllık sözleşme ile çalıştırılabilir....

Zabıtanın görev ve yetkileri (md.51) Belediye zabıtası, beldede esenlik, huzur, sağlık ve düzenin sağlanmasıyla görevli olup bu amaçla, belediye meclisi tarafından alınan ve belediye zabıtası tarafından yerine getirilmesi gereken emir ve yasaklarla bunlara uymayanlar hakkında mevzuatta öngörülen ceza ve diğer yaptırımları uygular. Görevini yaparken zabıtaya karşı gelenler, kolluk kuvvetlerine karşı gelenler gibi cezalandırılır. Zabıta hizmetleri kesintisiz olarak yürütülür.

İtfaiye (md.52) ...itfaiye teşkilâtında hizmet gereklerine göre oluşturulacak birimler, İçişleri Bakanlığı tarafından çıkarılacak yönetmelikle düzenlenir. Belediye bu yönetmeliğe aykırı olmamak üzere ek düzenlemeler yapabilir. İtfaiye hizmetleri kesintisiz olarak yürütülür.

Acil durum plânlaması (md.53) Belediye; yangın, sanayi kazaları, deprem ve diğer doğal afetlerden korunmak veya bunların zararlarını azaltmak amacıyla beldenin özelliklerini de dikkate alarak gerekli afet ve acil durum plânlarını yapar, ekip ve donanımı hazırlar. Acil durum plânlarının hazırlanmasında varsa il ölçeğindeki diğer acil durum plânlarıyla da koordinasyon sağlanır ve ilgili bakanlık, kamu kuruluşları, meslek teşekkülleriyle üniversitelerin ve diğer mahallî idarelerin görüşleri alınır.

Acil durum plânlaması (md.53) Plânlar doğrultusunda halkın eğitimi için gerekli önlemler alınarak ikinci fıkrada sayılan idareler, kurumlar ve örgütlerle ortak programlar yapılabilir. Belediye, belediye sınırları dışında yangın ve doğal afetler meydana gelmesi durumunda, bu bölgelere gerekli yardım ve destek sağlayabilir.

Hizmetlerde aksama (md.57) Belediye hizmetlerinin ciddi bir biçimde aksatıldığının ve bu durumun halkın sağlık, huzur ve esenliğini hayati derecede olumsuz etkilediğinin İçişleri Bakanlığının talebi üzerine yetkili sulh hukuk hâkimi tarafından belirlenmesi durumunda İçişleri Bakanı, hizmetlerde meydana gelecek aksamanın giderilmesini, hizmetin özelliğine göre makul bir süre vererek belediye başkanından ister. Aksama giderilemezse, söz konusu hizmetin yerine getirilmesini o ilin valisinden ister. Bu durumda vali, aksaklığı öncelikle belediyenin araç, gereç, personel ve diğer kaynaklarıyla giderir. Mümkün olmadığı takdirde diğer kamu kurum ve kuruluşlarının imkânlarını da kullanabilir. Ortaya çıkacak maliyet vali tarafından İller Bankasına bildirilir ve İller Bankasınca o belediyenin müteakip ay genel bütçe vergi gelirleri tahsilâtı toplamı üzerinden belediyeye ayrılan paydan valilik emrine gönderilir.

Belediyenin giderleri (md.60) a) Belediye binaları, tesisleri ile araç ve malzemelerinin temini, yapımı, bakımı ve onarımı için yapılan giderler. c) Her türlü alt yapı, yapım, onarım ve bakım giderleri. e) Belediye zabıta ve itfaiye hizmetleri ile diğer görev ve hizmetlerin yürütülmesi için yapılacak giderler. g) Mezarlıkların tesisi, korunması ve bakımına ilişkin giderler. i) Dar gelirli, yoksul, muhtaç ve kimsesizler ile özürlülere yapılacak sosyal hizmet ve yardımlar. n) Sosyo-kültürel, sanatsal ve bilimsel etkinlikler için yapılan giderler. o) Belediye hizmetleriyle ilgili olarak yapılan kamuoyu yoklaması ve araştırması giderleri. s) İmar düzenleme giderleri. t) Her türlü proje giderleri.

Arsa ve konut üretimi (md. 69) Belediye; düzenli kentleşmeyi sağlamak, beldenin konut, sanayi ve ticaret alanı ihtiyacını karşılamak amacıyla belediye ve mücavir alan sınırları içinde, özel kanunlarına göre korunması gerekli yerler ile tarım arazileri hariç imarlı ve alt yapılı arsalar üretmek; konut, toplu konut yapmak, satmak, kiralamak ve bu amaçlarla arazi satın almak, kamulaştırma yapmak, bu arsaları trampa etmek, bu konuda ilgili diğer kamu kurum ve kuruluşları ve bankalarla iş birliği yapmak ve gerektiğinde onlarla ortak projeler gerçekleştirmek yetkisine sahiptir. Belediye, bu amaçla bütçesinden gerekli parayı ayırmak suretiyle işletme tesis edebilir.

Kentsel dönüşüm ve gelişim alanı (md. 73) Belediye, kentin gelişimine uygun olarak eskiyen kent kısımlarını yeniden inşa ve restore etmek; konut alanları, sanayi ve ticaret alanları, teknoloji parkları ve sosyal donatılar oluşturmak, deprem riskine karşı tedbirler almak veya kentin tarihî ve kültürel dokusunu korumak amacıyla kentsel dönüşüm ve gelişim projeleri uygulayabilir.

5393 Sayılı Yasayı önemli Kılan Özellikler Yasa, çevre sorunları konusunda sürdürülebilir gelişme ilkelerine paralel düzenlemeler içermektedir. Çevre sorunlarının önlenmesi ve giderilmesinde belediye-sivil toplum örgütleri etkileşimine de olanak tanımaktadır.

Kent Konseyi (md.76) Kent konseyi, kent yaşamında; kent vizyonunun ve hemşehrilik bilincinin geliştirilmesi, kentin hak ve hukukunun korunması, sürdürülebilir kalkınma, çevreye duyarlılık, sosyal yardımlaşma ve dayanışma, saydamlık, hesap sorma ve hesap verme, katılım ve yerinden yönetim ilkelerini hayata geçirmeye çalışır.

Kent Konseyi (md.76) Belediyeler kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarının, sendikaların, noterlerin, varsa üniversitelerin, ilgili sivil toplum örgütlerinin, siyasî partilerin, kamu kurum ve kuruluşlarının ve mahalle muhtarlarının temsilcileri ile diğer ilgililerin katılımıyla oluşan kent konseyinin faaliyetlerinin etkili ve verimli yürütülmesi konusunda yardım ve destek sağlar. Kent konseyinde oluşturulan görüşler belediye meclisinin ilk toplantısında gündeme alınarak değerlendirilir. Kent konseyinin çalışma usûl ve esasları İçişleri Bakanlığınca hazırlanacak yönetmelikle belirlenir.

Belediye hizmetlerine gönüllü katılım (md.77) Belediye; sağlık, eğitim, spor, çevre, sosyal hizmet ve yardım, kütüphane, park, trafik ve kültür hizmetleriyle yaşlılara, kadın ve çocuklara, özürlülere, yoksul ve düşkünlere yönelik hizmetlerin yapılmasında beldede dayanışma ve katılımı sağlamak, hizmetlerde etkinlik, tasarruf ve verimliliği artırmak amacıyla gönüllü kişilerin katılımına yönelik programlar uygular.

SONUÇ I Etkili bir çevre politikası ve çevre yönetimi için yasal mevzuat, tek başına yeterli olamaz. Yöneticilerin ve halkın istekli, gönüllü ve izleyici olması gerekir.

Şehirlerarası özel otobüs terminali işletmesi ve akaryakıt istasyonları (md. 80) Belediye sınırları ve mücavir alanları içinde, kara yolu ile yolcu taşıma hakkına sahip gerçek ve tüzel kişilerin şehirlerarası otobüs terminali kurmalarına ve işletmeleri ile her türlü akaryakıt ile sıvılaştırılmış petrol gazı (LPG) ve sıvılaştırılmış doğal gaz (LNG) istasyonlarına nazım imar ve uygulama imar plânına uygun olmak kaydıyla belediye tarafından izin verilebilir.

SONUÇ II 5393 Sayılı yasa, çevre sorunları konusunda çağdaş yaklaşımlara paralel düzenlemeler içermektedir. Yasa, istendiği takdirde yerel düzeyde etkili bir çevre politikası ve çevre yönetimine olanak sağlamaktadır.

Hukuki Araçların İşlevleri Beldenin düzenli-sağlıklı gelişmesini sağlamak, koruyucu sağlık hizmetleri sunmak, planlı kentleşmeyi sağlamak, yapılaşmayı denetlemek, kanalizasyon yapmak, su kaynaklarını, kıyıları korumak, atıkları toplamak ve imha etmek, halka refah sağlayıcı çalışmalar yapmak, toplu taşıma yapmak ve trafiği düzenlemek

İdari Araçların İşlevleri Çevre Kaynaklarının Kullanıcısı Olma İşlevi Çevre Kaynaklarını Kullandırmaya İlişkin İzin ve Denetim İşlevi Çevreyi Koruma İşlevi Çevre Kaynaklarının Yeniden Üretilmesi Yerel Kaynakları Geliştirme İşlevi Çevre Yönetimini Halkla Birlikte Yürütme İşlevi

Sosyal Araçların İşlevleri Belediye işlerine ve idaresine katılma Kadın, çocuk ve eğitim kurumlarında başlayan bilgilendirme, eğitim ve yönlendirme faaliyetleri Sivil toplum örgütleri, görsel ve yazılı basın kaynaklarının toplumu çevre konusunda bilinçlendirmesi