Entelektüel Sermayenin Raporlanmasında Projeler ve Kılavuzlar: Karşılaştırmalı Bir Çalışma Prof. Dr. İdil Kaya

Entelektüel Sermaye Kurumsal rekabet üstünlüğü ve büyümeyi sağlayan en önemli unsurlar  görünmez nitelikte (EFFAS, 2008). Bunlardan bazıları: Yönetim ve çalışanların becerileri, AR-GE, Yazılım, Markalar, patentler, süreçler, Müşteriler ve tedarikçilerle ilişkiler. 2

Entelektüel Sermayenin Ölçülmesi ve Raporlanması 1990’larda OECD konferansları  Maddi Olmayan Varlıkların Raporlanması İsveçli Sigorta ve Finansal Hizmet Şirketi Scandia’nın 1994 Faaliyet Raporu, Dengeli Kart (Kaplan ve Norton, 1996), Teknoloji Brokeri (Brooking, 1996), Maddi Olmayan Varlıklar Monitörü (Seveiby, 1997), Entelektel Sermaye (Stewart, 1997), (Edvinsson ve Malone, 1997) ve Skandia Navigator. 3

Entelektüel sermaye raporlarının geliştirip yaygınlaştırılmasını hedefleyen başlıca projeler : MERITUM Projesi, Danimarka Bilim, Teknoloji ve İnovasyon Bakanlığı Entelektüel Sermaye Tabloları Projesi, Incas, RICARDA ve RICARDIS gibi Avrupa Birliği projeleri, OECD Projesi, ve Bilgi teknolojileri üreten firmalara yönelik olarak Kuzey Avrupa ülkelerinde gerçekleştirilen Nordika projesidir. Bu projelerin özelliği, entelektüel sermayenin yönetilmesi ölçülmesi ve raporlamasında işletmelere yol gösterecek raporlar ve kılavuzlar yayınlamış olmalarıdır. 4

MERITUM, (Measuring Intangibles To Understand and Improve Innovation Management) “İnovasyon Yönetimini Anlamak ve Geliştirmek için Maddi Olmayan Unsurların Ölçülmesi” başlıklı bir Avrupa projesidir. Avrupa Birliği tarafından finanse edilen bu projede Danimarka, Fransa, Finlandiya, İspanya, İsveç’ten araştırmacılar görev almıştır. Projenin Amacı: Entelektüel sermayenin ölçülmesi ve raporlanmasında rehber ilkeleri oluşturmak Bilimsel araştırma yönü ağır basan bir çalışma olduğu söylenebilir. 5

MERITUM’da Entelektüel Sermaye Raporlaması Firmanın Vizyonu Değer Yaratma Stratejik Hedefler Maddi Olmayan Kritik Unsurlar Kaynaklar ve FaaliyetlerMaddi Olmayan Kaynaklar Maddi Olmayan Faaliyetler İnsan SermayesiKaynakFaaliyet Yapısal SermayeKaynakFaaliyet İlişkisel SermayeKaynakFaaliyet Göstergeler SistemiGÖSTERGELER 6

Örnek Göstergeler Yöneticilerin aldığı beceri artırma toplam saatlerinin beceri artırma toplam saatlerine oranı Anahtar konumdaki çalışan başına beceri artırma maliyeti Yetkinlik geliştirme konusunda ortalama çalışan memnuniyeti Beceri artırma faaliyetleri Beceri artırma faaliyetleri konusunda çalışanların ortalama memnuniyeti Araştırmanın maliyeti Liderlikten ortalama memnuniyet Çalışanların memnuniyeti Firmanın ürünleri hakkında müşterilerin ortalama memnuniyeti Araştırmanın maliyeti Şirket temsilcileriyle yapılan toplantılar hakkında ortalama memnuniyet Müşteriler üzerine araştırma 7

Danimarka Kılavuzu, 2000 ve 2003 Entelektüel Sermaye Tablosu işletmelerde değer yaratmak için kullanılan hem bir yönetim aracıdır; hem de çalışanlar, müşteriler, ortaklar ve yatırımcılara, onlar için nasıl değer yaratıldığını anlatan bir iletişim aracıdır. Finansal tablolara benzer olarak şirketin kaynaklarını doğru yönde geliştirip geliştirmediğini gösterir ve bu alanda başlatılan girişimler ve elde edilen sonuçların izlenmesini sağlar. Şirketin bilgi yönetimi stratejisinin bütüncül bir parçası kabul edilir. Bilgi kaynakları yönetimi ve gelişimindeki ilerlemeyi gösterir. 8

ŞİRKETLER neden ENTELEKTÜEL SERMAYE TABLOSU DÜZENLER ? Danimarka Kılavuzuna Göre: İçsel Hedefler Dışsal Hedefler Stratejiyi desteklemek; Bilgi birikiminin yenilenmesini sağlamak; Bilginin sistematik paylaşımını sağlamak; Sistematik bilgi yönetimini uygulamaya geçirmek; Kontrol göstergelerini belirlemek; Yetkinliklerin yönetimi ve raporlanmasını sağlamak; Yenilik (inovasyon) yaratmak. İnsan kaynaklarının en önemli varlık olduğunu göstermek; Örgütün yenilikçi olduğunu göstermek; Yeni işe alınacaklar için şirketi çekici kılmak; Bilginin en önemli varlık olduğunu göstermek; Örgütün esnek olduğunu göstermek; Şirketin ürünlerinin tanınmasını sağlamak; Finansal tablolara ek bilgi oluşturmak; Rakipler karşısında pozisyon almak; Yeni müşteriler çekip eskilerini de elde tutmak. 9

Danimarka Kılavuzunda Bilgi Kaynakları: ÇALIŞANLAR Çalışanların yetenekleri ve bireysel yetkinlikleri, tecrübe, farklı türde çalışanların bir araya getirilmesi ve uyuşması, eğitimler, çalışanların motivasyonu, taahhütleri ve uyum göstermeye istekli oluşları MÜŞTERİLER Müşteri karması, müşterilerle ilişkiler, memnuniyetleri, sadakatleri, şirketi nasıl gördükleri, ihtiyaçlarının yakından tanınması, ürün ve süreç geliştirmede müşterilerle işbirliği derecesi SÜREÇLER Şirketin inovasyon süreçleri, kalite prosedürleri, yönetim ve kontrol süreçleri ve bilgiyi yönetme mekanizmaları TEKNOLOJİLER İntranet gibi bilgi teknolojileri- IT (donanım ve yazılım) sistemleri, IT yetkinlikleri ve IT kullanımı 10

Danimarka Kılavuzunda Entelektüel Sermaye Tablosu Bilgi Birikimi Aktarımı Yönetim Uğraşları GirişimlerGöstergeler 11

Nordika Projesi Kuzey Endüstri Fonunun (Nordic Industrial Fund) kamu ve özel sektör temsilcileri ile işbirliği içersinde Kuzey Avrupa ülkelerinde gerçekleştirdiği bir entelektüel sermaye projesidir. Nordika Projesi dışsal entelektüel sermaye raporu için bir format vermek yerine raporu düzenleyen firmaların dikkate alması gereken referans noktaları sunar. Bilgi birikiminin genel işleyişi Fırsatlar, hedefler ve rekabet üstünlüğü yaratan uğraşlar Kaynaklar Eylemler İlişkiler Finansal Olmayan Odak Göstergeler 12

Entelektüel Sermaye Tablosu- Made in Germany (2007) Almanya Ekonomi ve Çalışma Federal Bakanlığı desteğiyle, Incas – Made in Europe (2009) projensinin pilot çalışması (14 KOBİ katılmış) Mevcut durumun tespitti, Performans süreçlerinin tespiti –(Kalite Yönetiminden yaralanılabilir.) Etkileme faktörleri. E.S.nin değerlendirilmesi: Etkileme faktörleri kalite, miktar ve sistem açısından değerlendirilir. Göstergelerin belirlenip değerlendirilmesi; E.S.nin iletişimi: İçsel ve dışsal raporlama E.S.unsurlarının karşılıklı etkileşiminin analiz edilmesi. 13

Değerlemede Kullanılan Ölçek Made in Germany %0 – Kalite, miktar ya da sistem hassas bir biçimde ölçülemez; %30 - Kalite, miktar ya da sistem kısmen etkin; %60 - Kalite, miktar ya da sistem oldukça etkin; %90 - Kalite, miktar ya da sistem (her zaman/kesinlikle) etkin; %120 - Kalite, miktar ya da sistem gereğinden fazla iyi. Üzerinde çok çalışılmış ve çok başarılı neticeler alınan etkileme faktörlerini belirlemek amacıyla ölçeğe %120 ölçüsü de yerleştirilmiştir. 14

Etkileme Faktörlerinin Değerlendirilmesine Bir Örnek: Etkileme Faktörü: Çalışanlara Beceri Kazandırma Miktar %50 Beceri kazandırma birçok alanda memnuniyet verici olmakla birlikte daha yapılması gereken işler bulunmaktadır. Kalite %60 Üretimde memnuniyet %90’dan fazla olmakla birlikte, mühendislik becerileri %50’nin üzerine çıkmalı, satışlar henüz iyi değil. Sistem %60 Beceri kazandırma eğitimlerinden tüm personel yararlandı; ancak uzmanlaşmayı artırmak istiyoruz. 15

Incas Projesi – Made in Europe, 2009 EST uygulama sürecini anlatan bir rehber. Hedef kitlesi Avrupa Kobileri; Benimsenen yapısal model: pilot proje olarak geliştirilen ICT-Made in Germany’de kullanılan firmanın vizyonundan başlayıp iş başarıları ile sonlanan modeldir. Alman Kılavuzundaki araçları daha geliştirerek kullanır. Örneğin değerlendirme ölçeğinde %120 ölçüsü yer almaz. 16

17