T.C. MALİYE BAKANLIĞI HESAP UZMANLARI KURULU KAYIT DIŞI EKONOMİNİN AZALTILMASINA YÖNELİK ÖNERİLER OCAK-2007 HAZIRLAYAN:SERDAR KOYUTÜRK BAŞ HESAP UZMANI VERGİ KONSEYİ GENEL SEKRETERİ

YAPISAL NEDENLER Ekonominin gelişmişlik derecesinin yetersizliği Sosyolojik yapıdaki sorunlar Psikolojik unsurlardaki olumsuzluklar Vergi mevzuatı dışındaki yasal düzenlemelerdeki yetersizlikler Ulusal Veri Tabanının yetersizliği ve olandan da yeterince yararlanılamaması

MALİ SİSTEMDEN KAYNAKLANAN NEDENLER Vergi sisteminin karışık ve adil olmaması Vergi mevzuatının sistematiğinin bozulmuş olması ve otokontrol sistemlerinin yetersizliği Vergi yargı organlarının etkin ve hızlı çalışamaması Vergilerin yerinde harcanmadığına yönelik genel kanaat Vergi oranlarının ve SSK Primlerinin yüksekliği

ETKİLERİ Ekonomik verilerin güvenirliğini azaltır, ekonomik politikaların etkinliğini sınırlar Sosyal güvenlik ve vergi tabanını aşındırır, vergi ve prim tahsilatında bir azalışa ve bütçe açığına neden olur. Sosyal güvenlik kurumlarının finansal pozisyonunu bozar. Vergi oranları yükseltir.Vergi adaletsizliğine neden olur. Haksız rekabete neden olur. Ülke kaynaklarının verimsiz alanlara yönelmesine neden olur. İşletmelerin optimum ölçek büyüklüğüne ulaşmasını zorlaştırır.Kurumsallaşmayı ve sermaye piyasasının gelişmesi engeller. Yabancı sermaye girişini engeller tersine yerli sermayeyi kaçırır. Dolayısıyla kalkınma hızını yavaşlatır.

BOYUTU DÜNYA’DA: Sanayileşmiş Ülkeler(G-8) % 8-10 OECD Ülkeleri 2002/2003 Ortalaması ABD 8,6 İSVİÇRE 9,5 AVUSTURYA 10,8 JAPONYA 11,0 İNGİLTERE 12,3 HOLLANDA 12,8 13,8 FRANSA 14,8 İRLANDA 15,5 ALMANYA 16,8 NORVEÇ 18,7 İSPANYA 22,3 PORTEKİZ İTALYA 26,2 YUNANİSTAN 28,3 21 OECD Ağırlıksız Ortalama 16,4 DÜNYA’DA: Sanayileşmiş Ülkeler(G-8) % 8-10 Gelişmiş Ülkeler %10-30 Gelişmekte Olan Ülkeler %30-60 Az Gelişmiş Ülkeler %60-80

İZLENECEK POLİTİKA İLKELERİ Devlet Politikası Olarak Benimsenmeli, kayıtdışılık sadece bir vergi sorunu olarak değerlendirilmemelidir. Kararlı ve Sürekli Olunmalıdır. Toplumsal Destek ve Katılım Yaratılmalı İşbirliği ve Eşgüdüm Sağlanmalı

SÜREKLİ ÇALIŞMA GRUBU OLUŞTURULMALI Başlıca Kurum ve Kuruluşlar Maliye Bakanlığı (Koordinatör) Adalet Bakanlığı İçişleri Bakanlığı Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Sanayi ve Ticaret Bakanlığı Bayındırlık Bakanlığı Gümrük Müsteşarlığı DPT Müsteşarlığı TÜİK Başkanlığı TOBB,TÜRMOB,TBB,İşçi ve İşveren Konfederasyonları ve ilgili diğer kuruluşlar, akademisyenler ve uzman kişiler. Sekreteryanın Gelir İdaresi Başkanlığı tarafından yürütülmesi uygun olacaktır.

ÇALIŞMA GRUBU FAALİYETLERİ 1- Akademik çevrelerin istatistik ve ekonometri bölümlerinde görevli öğretim elemanlarından yararlanmak suretiyle Türkiye’deki kayıtdışı ekonominin boyutunun en doğru şekilde ölçülmesini sağlamalıdır. 2- Sektörler, bölgeler, gelir unsurları ve yasal faaliyetlerin gizlenmesi ya da gayri yasal faaliyetler itibariyle bir “kayıtdışı ekonomi haritası” çıkarılmalıdır.Bu amaçla saha çalışmaları yapılmalıdır. 3- Stratejik Eylem Planı Hazırlanmalıdır.

STRATEJİK EYLEM PLANINDA 1- Ulaşılması gerekli kayıt dışı ekonomi hedefi belirlenmeli, 2- Erişilmesi istenen kayıt dışı ekonomi büyüklüğüyle ilgili hedefler kısa ve uzun vadeli olarak ortaya konulmalı, 3- Kayıt dışı ekonomiyle mücadelede hangi önlemlerin alınması gerektiği belirlenmeli, 4- Önlemlerin ne zaman ve ne şekilde uygulamaya konacağı önceden belirlenmeli, 5- Kayıt dışı ekonomiyle mücadelede uygulamaya konan önlemlerin sonuçları sürekli olarak değerlendirmeye tabi tutulmalıdır. 6- Kayıtdışı ekonomi haritası çıkarılmasına yönelik saha çalışmaları planlanmalıdır.

SAHA ÇALIŞMALARI (1) Mali Sistemin Büyütülmesi, Geliştirilmesi Ve Kayda Alınması, Gayrimenkullerin kayda alınması, MORTGAGE sistemi, Kayıt dışı istihdam, KOBİ´lerin kayda alınması ve finansman imkanları, Ürün borsaları, lisanslı depoculuk sistemi, vadeli işlemler borsaları, Akaryakıt ve enerji sektörlerinde kayıt dışılık, Alkollü içki ve sigara kaçakçılığı, Zirai ürün teslimlerinde yapısal (zirai ürün borsaları) ve diğer önlemlerle kayıt dışılık,

SAHA ÇALIŞMALARI (2) Gümrük giriş ve çıkışlarının kontrolleri, Nakit hareketlerinin kayda alınması, Sağlık sektöründe kayıt dışılık, Kaçak et ticaretinde kayıt dışılık, Sigortacılık sistemi, Yolcu ve eşya taşımacılığı, Hizmet sektöründe kayıt dışılık, Sınır ticaretinin kontrol altına alınması, Gelir İdaresi´nin alacağı önlemler, Diğer tedbirler.

ÖNERİLER- 1 Kayıtlı Ekonomiyi Büyütme Bir Devlet Politikası Olarak Ele Alınmalıdır. Kayıt dışılık sadece bir vergi sorunu değildir. Ekonominin tüm taraflarını ve devletin bütün birimlerini ilgilendirdiği için devlet politikası olarak ele alınmalıdır. Kayıtlı ekonominin büyütülmesi ile ilgili bir çerçeve yasa ve buna bağlı alt düzenlemeler yapılmalıdır.

ÖNERİLER- 2 Ekonomideki Tüm Taraflarla Toplumsal Uzlaşma Sağlanmalıdır. Ekonomideki tüm tarafların içinde yer aldığı sivil toplum kuruluşlarının katılımıyla toplumsal uzlaşma ortamı oluşturulmalıdır. Sektörler itibariyle gönüllü uyumu artırıcı saha çalışmaları yapılmalıdır. İlgili meslek mensuplarının yetki ve sorumlulukları artırılarak daha sıkı bir işbirliği içinde çalışılması sağlanmalıdır.

ÖNERİLER- 3 Toplumun Desteği İçin Kamuoyu Oluşturulmalı, Vergi Bilinci ve Vergi Ahlakı Yerleştirilmelidir. Kamuoyunun oluşması için kampanyalar düzenlenmelidir. Eğitim kurumlarında ve toplumsal iletişimin olduğu her yerde vergi bilincini artıracak çalışmalar yapılmalıdır. Mükelleflerde vergiye karşı oluşmuş direnci, bilgilendirme ve eğitim çalışmaları ile kırmak suretiyle gönül uyumu artırılmalıdır.

ÖNERİLER- 4 Ulusal Veri Tabanı Güçlendirilmelidir. Ulusal verilerin standartları belirlenmeli, kendi içerisinde bütünlüğe ve tutarlılığa kavuşturulmalıdır. Ulusal veri bankası kurulmalıdır. Verilere tek elden ulaşılabilmesi için numaralar (Vatandaşlık,Vergi Kimlik,Bağkur ,SSK , Emekli Sandığı v.b.) birleştirilmelidir. Ulusal verilerin üretilmesi, ulaşılması, kullanımı ve yönetimine ilişkin ilkeler belirlenmelidir.

Vergi Politikası ve Kanunlarda Yapılması Gereken Düzenlemeler ÖNERİLER-5 Vergi Politikası ve Kanunlarda Yapılması Gereken Düzenlemeler Vergi politikalarının ekonomi ile uyumuna özen gösterilmelidir. Vergi sistemine ilişkin temel değişmez tercihler yapılmalı ve buna ilişkin politikalar oluşturulmalıdır. Vergi sistemi basit anlaşılır hale getirilmeli,bu amaçla vergi kanunları yeniden yapılandırılmalı. Gerçek gelirler vergilendirilmelidir.Yeterli indirim imkanları sağlanmalıdır. Ceza sistemi adil ancak kötü niyetli mükellefler için caydırıcı olmalıdır.Girişimcilik ruhunun zarar görmemesine özen gösterilmelidir. Vergi matrahlarının tespitinde uluslararası muhasebe kurallarına uyum sağlanmalıdır. Vergi güvenlik müessesleri ve otokontrol sistemleri geliştirilmelidir.

ÖNERİLER-6 Yatırım indirimi selektif bir teşvik aracı olarak görülmeli, Diğer istisna ve muafiyetler de fayda-maliyet analizine tabi tutularak gözden geçirilmelidir, Vergi stopajına ilişkin hükümler karmaşıklığı giderecek şekilde açık ve net olarak düzenlenmeli. Zirai kazançları vergileme sistemi vergi artışı beklenmeksizin gözden geçirilmeli, ürün borsaları geliştirilmelidir. Finans ve ticari alanda görülen yeni enstrümanlar için vergilendirmeye ilişkin hükümler vergi yasalarına konulmalıdır.

ÖNERİLER-7 Gelir İdaresi Güçlendirilmelidir. Gelir İdaresi Başkanlığının insan kaynağı kalitesi güçlendirilmeli, kaliteli insan gücünü daha fazla çekmesini sağlayacak performans ve yönetim unsurlarına sahip hale getirilmelidir. Gelir İdaresi Başkanlığının teknoloji alt yapısının daha fazla geliştirilmesine hız verilmeli; vergi istihbaratının kullanımının genişletilmeli, istihbarat bilgilerinin karşılaştırılmasına yönelik teknik gelişim sağlama çalışmaları yapılmalıdır. Mükellef hakları ve mükellef hizmetlerine daha çok ağırlık ve önem verilmelidir. Mükellefin vergi idaresine gelmesini en az düzeye indirecek şekilde alt yapı geliştirilmelidir. (Çağrı merkezi kurulması, elektronik beyanname vb.) Kanuni defter ve belgelerin elektronik ortamda tutulması, saklanması ve çapraz kontrollerinin yapılması sağlanmalıdır.

ÖNERİLER-8 Denetimde koordinasyonun artırılması sağlanmalıdır. Vergi denetim oranlarının artırılmasına ilişkin önlemler Kısa vadede denetim elemanı sayısı artırılması ve denetimin planlamasında kapsamlı değişiklikler yapılması mümkün olmadığından Vergi denetiminin daha hızlı bir şekilde gerçekleştirilmesi ve daha fazla mükellefin denetlenmesi için kısa vadeli önlemler olarak; Denetimde koordinasyonun artırılması sağlanmalıdır. Vergi denetim kapasitesi arttırılarak, etkin ve verimli bir vergi denetim yapısı oluşturulmalı ve risk bazlı denetim sistemine geçilmelidir. Denetim kadroları hem sayıca hem de donanım olarak daha güçlü hale getirilmeli; özlük hakları iyileştirilmelidir. Yeni denetim tekniklerinin geliştirilmelidir. Farklı denetim birimlerinin denetimlerinin aynı mükellefler üzerinden yoğunlaşması engellenmelidir. Mükelleflerin işlemlerinin sürekli gözetimini sağlayıcı yöntemler geliştirilmelidir. Gelir İdaresi Başkanlığı’ndaki verilerin denetim birimlerine akışı hızlandırılarak, etkin kullanımı sağlanmalıdır.

ÖNERİLER-9 Gelir ve vergi matrahlarının izlenmesi ve gerçek tutarlarının kavranması için oto-kontrol (GELİR-GİDER ÇAPRAZ KONTROLÜ) müesseselerinin uygulamaya konulması, bu kontrollerin yapılabilmesi için, Vergi İstihbarat Merkezinin diğer birimlerden bilgi akışını sağlayacak ve denetim de kullanılacak bilgileri üretecek altyapıya en kısa sürede ulaştırılması,konusunda yapılan çalışmaların daha da etkinleştirmesi. Cari denetimlerin etkinliği artırılmalıdır. Mal hareketleri daha koordineli kontrol edilmelidir.Sevk irsaliyesine sayfalar sayı ile de yazılmalıdır. İşyeri kira sözleşmeleri (belli bölgelerde) iyi izlenmelidir. Meslek kuruluşlarından olabildiğince yararlanılmalıdır.

ÖNERİLER-10 Kayıt Dışı İstihdam Önlenerek Bireylerin Sosyal Güvenliği Sağlanmalıdır. İstihdam üzerindeki vergi ve sosyal güvenlik yükleri,bütçe olanakları içerisinde azaltılarak kayıtlı istihdam tabanı genişletilmelidir. Sosyal güvenlik primlerinin tahsilatı Gelir İdaresi Başkanlığına verilmelidir. Yeni istihdama prim desteği sağlanmalıdır.

Bilirkişilik kurumu gözden geçirilerek yeni baştan düzenlenmelidir. ÖNERİLER-11 Diğer Önlemler: Gelir İdaresi, yargıya giden uyuşmazlıkları azaltmak için gayret göstermeli ve gereken tedbirleri almalıdır. Bilirkişilik kurumu gözden geçirilerek yeni baştan düzenlenmelidir. VUK Mük. Md. 257 de yer alan ve nakit hareketlerinin izlenmesine imkan veren hükmün etkin bir şekilde uygulanması ve takibi sağlanmalıdır.

ÖNERİLER-12 Alışverişlerde kredi kartı ve çek gibi modern ödeme araçlarının kullanımı yaygınlaştırılmalıdır.POS cihazı ile yazar kasa bağlantısı kurulmalıdır. Hamiline yazılı çek, senet ve hisse senedi gibi menkul değerler nama yazılı hale getirilmelidir. Gelir idaresi dışındaki kurum ve kuruluşlar (belediyeler,borsalar, toptancı halleri, noterler, tapu idaresi, nüfus idaresi, tedaş, sosyal güvenlik kuruluşları, gümrük, odalar, banka ve diğer finans kurumları, akaryakıt üretici ve dağıtıcıları vb. gibi) ile kayıtdışılığı önleme konusunda iş birliği yapılmalıdır.Mevcut işbirlikleri artırılmalıdır.

ÖNERİLER-13 Vergi yasalarındaki hükümler dışında diğer yasalarda vergilendirmeye ilişkin hükümler getirilmemelidir. Yapılacak düzenlemelerde AB vergi mevzuatına uyumluluğun sağlanması da göz önünde bulundurulmalıdır. Vergi yargısında uyuşmazlıkların çözümü hızlandırılmalı bu çerçevede uyuşmazlıkların öncelikle idari kademelerde çözülmesini sağlayıcı düzenlemeler yapılmalıdır. Uzlaşma müessesesi caydırıcılığı önleyen bir yapıdan kurtulmalıdır.

ÖNERİLER-14 Vergi aflarının yasalaşmasını engelleyen anayasal hüküm getirilmelidir. Randıman, fire ve zayiat oranlarının belirlenmesinde, insiyatif sadece ticaret ve sanayi odalarına bırakılmamalı, Maliye Bakanlığı da söz konusu oranların tespit edilmesinde etkin rol almalıdır. Gereksiz ve engelleyici bürokrasi yaratan düzenleme ve uygulamalar belirlenerek sistemden temizlenmelidir. Gayrimenkul envanteri sağlıklı hale getirilerek bu alandaki kayıtdışılığa son verilmelidir. Herkesin beyannameli mükellef olması Türkiye gerçekleri de göz önünde bulundurularak uzun dönemde sağlanmalıdır.