KAMU YATIRIMLARI VE KALKINMA BAKANLIĞI

KAMU YATIRIMLARI

Yatırım Nedir? Bir ülkede sermaye stokuna yapılan eklentilerdir. Yatırım milli gelirin arttırılması ve iktisadi büyüme amacıyla bir ülkede mevcut beşeri ve maddi sermayeye yapılan eklentileri ifade eder. Beşeri sermayeye yapılan eklentiler eğitim ve sağlık yatırımlarıyla, maddi sermayeye yapılan eklentiler, sabit sermaye ve stok artışı yoluyla gerçekleşir. Sermaye stokundaki her yılki aşınma ve yıpranmaya karşı yapılan eklentilere ikame yatırımı toplumda gelir artışıyla yapılan yatırımlara uyarılmış yatırım adı verilir. Yatırım harcamaları faydası uzun dönemli harcamalardır. Yollar, yapılar, barajlar, tesisler, büyük onarımlar, kamulaştırma giderleri vb. bu kapsamda değerlendirilmektedir.

Gelişmenin ülke düzeyinde dengeli şekilde yayılmasının amaçlanması, zorunlu olarak kamunun müdahalesini gerektirmektedir. Kamunun doğrudan müdahale araçlarının içinde de en önemlisi ve en güçlü olanı kuşkusuz kamu yatırımlarıdır. Bölgesel dengesizlikleri azaltmak amacıyla devletin politika üretmesi ve çözüm araması hemen her ülkede kaçınılmaz olmakta, ulusal ve uluslararası ekonomik gelişme kuruluşları bu müdahale biçimine ilişkin öneriler ve politikalar geliştirmektedirler. Özellikle II. Dünya Savaşı’ndan bu yana, hemen her ülkenin kalkınma ve büyüme planları ile hükümet programlarında, bölgesel dengesizliği giderici yönde devletin kısmi ekonomik müdahale tedbirlerine yer verilmiştir. Bu uygulamalar, bölgesel dengesizliklerin derinleşmesini engellemede kamu politikalarının ayrıcalıklı bir konuma sahip olduğunu göstermektedir.

Bölgesel gelişmişlik farklarının azaltılması amacıyla kamu yatırımlarının kullanılması, devletin göreceli olarak geri kalmış olan bir bölgeye o bölgeden sağladığı gelirlerden daha fazla harcama yapması anlamına gelmektedir. Böylece bölgenin temel altyapı sorunlarının giderilmesi veya üretken yatırımlarla bölgenin üretim kapasitesinin artırılması ile işletmeler için cazip hale getirilmesi sağlanır. Kamu yatırımları üretken kamu yatırımları ve altyapı yatırımları olarak iki ana grupta ele alınmaktadır. Üretken kamu yatırımları yoluyla devletin geri kalmış bölgeye müdahalesi, yürütülen ekonomik politikayla yakından ilgili bir tercihtir. Her ülkede, devlet az veya çok ekonomiye müdahale etmekte ve bazı sanayileri de bizzat kontrolü altına almaktadır.

Geri kalmış bir bölgenin canlandırılması için devletin bölgeye bizzat üretici olarak gitmesi günümüzde piyasa ekonomisi politikası uygulayan ülkelerde de görülebilmektedir. Devlet, kurduğu işletmeyi kar edebilecek düzeye geldiğinde özel sektöre devretmektedir. Şüphesiz bu yöntem ekonomik verimlilikten bir ölçüde taviz vermeyi gerektirmektedir. Ancak, sosyal amaçların daha yoğun olarak hissedildiği bu tür tercihlerde ekonomik getiri ile sosyal sonuçların çok iyi dengelenmesi gerekmektedir. Sosyal amaçların verimlilikten tamamen feragat edilerek gerçekleştirilmeye çalışılması da sürdürülebilir bir gelişme sağlayamayacaktır.

Altyapı yatırımları ise, devletin en temel görevlerinden biri olmakla birlikte, kavram olarak özellikle İkinci Dünya Savaşından sonra ekonomi literatürüne girmiştir. Belirli bir alanda gerekli üretim koşullarının sağlanması ya da geliştirilmesi amacını güden ekonomik, sosyal ya da kurumsal düzenle ilgili tüm yatırımları karşılamak üzere kullanılmaktadır. Altyapı yatırımlarının en önemli özelliği, bu yatırımların ekonomik israfı önlemek, ekonomik etkinliği arttırmak ve sosyal amaçları da gütmek bakımından devletçe yapılması zorunluluğu bulunmasıdır.

Ayrıca bu yatırımların çok yüksek maliyetler gerektirmesi sebebiyle devlet tarafından müsaade edilse dahi özel sektör bu alanlarda yatırım yapmaktan kaçınabilmektedir. Diğer yandan, belirli bir yörede elektrik, su, yol gibi altyapıların yapımının özel sektöre verilmesi halinde tek firma bu yatırımları yaparsa doğal monopol haline geleceğinden yüksek fiyat uygulama yoluna başvurabilecektir. Bu yetkinin birden fazla firmaya verilmesi halinde ise, bu alanda zaten düşük olan verimlilik daha da düşecek ve ekonomik israf söz konusu olacaktır. Rakip firmaların uyguladığı yüksek fiyatlar ise halka yansıyacak ve yoksul halk bu temel ihtiyaçlardan yararlanmakta güçlük çekecektir.

Altyapı yatırımları kalkınma planlarında bir bölgesel gelişme aracı olarak değerlendirilmeye devam etmektedir. Örneğin 9. Kalkınma Planında da bir bölgesel gelişme politikası olarak benimsenen cazibe merkezlerinin ulaşılabilirliğinin artırılması ile fiziki ve sosyal altyapısının güçlendirilmesi amaç olarak belirlenmiştir. Ayrıca yatırım sürecini başlatan düzenleme olan Yatırım Genelgelerinde de kamu yatırımlarının bölgesel kalkınma ve bölgeler arası gelişmişlik farklarının azaltılmasında etkili bir araç olarak kullanılacağı belirtilmektedir. Gelişme kamu, özel ve gönüllü sektörlerin birlikteliği ve etkinliği ölçüsünde başarılı olmaktadır. Bu nedenle, kamu sektörünün bölgesel dengeleri sağlama amacıyla kaynak dağılımına yön vermediği durumlarda, piyasa güçlerinin bunu tek başına sağlaması güçtür. Genel konjonktüre bakıldığında bölgesel gelişme yaklaşımlarında kamunun yatırımlarla doğrudan müdahalesinin azaldığını görmekteyiz.

Dokuzuncu Kalkınma Planı döneminde, mahalli idare yatırımları ve yatırım işçiliği dâhil kamu sabit sermaye yatırımlarında sektörler itibarıyla en büyük payı yüzde 37,4 ile ulaştırma sektörü almıştır. Bölünmüş yol projeleri ve yüksek hızlı tren projeleri gibi büyük projelere ağırlık verilmesi sonucunda ulaştırma sektörünün payı, yüzde 30,2 olan Plan öngörüsünün üzerinde gerçekleşmiştir. Bu durum diğer sektörlerin payının Plan hedefinin altında kalmasında etkili olmuştur. GAP Eylem Planı, DAP, KOP, DOKAP gibi uygulamalarla, başta Güneydoğu Anadolu Bölgesi olmak üzere bölgesel gelişmeye yönelik projelere önemli kaynaklar aktarılarak birçok proje tamamlanmış veya tamamlanma aşamasına gelmiştir. Buna rağmen, bölgeler arası gelişmişlik farklarının azaltılmasına yönelik yatırım ihtiyacı devam etmektedir.

Kamu yatIrIm projeleri (MADDE 25) Kamu yatırım projeleri 19.6.1994 tarihli ve 540 sayılı Kanun Hükmünde Kararname, Yatırım Programı Hazırlama Rehberi ve ilgili diğer mevzuat hükümleri çerçevesinde hazırlanır, uygulanır ve izlenir. Kalkınma Bakanlığı (Devlet Planlama Teşkilâtı) Müsteşarlığı merkezî yönetim kapsamındaki kamu idarelerinin yatırım programında yer alan proje ödeneklerinin belirlenmesi sürecinde, bütçe bütünlüğünün sağlanması açısından Maliye Bakanlığı ile işbirliği yapar. Bu Kanuna ekli (III) sayılı cetvelde yer alan idarelerin yatırım nitelikli projelerine, bilgi için yılı yatırım programında yer verilir. Ayrıca, sosyal güvenlik kurumları ve mahallî idarelerin yatırımlarının uygulanması ve izlenmesine ilişkin usul ve esaslar Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığınca belirlenir.

Kamu yatırım projelerinin gerçekleşme ve uygulama sonuçları, ilgili kamu idaresi tarafından izleyen yılın Mart ayı sonuna kadar bir rapor halinde Sayıştay Başkanlığına, Maliye Bakanlığına ve Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığına gönderilir. Proje maliyeti, Yılı Programının Uygulanması, Koordinasyonu ve İzlenmesine Dair Bakanlar Kurulu Kararında belirlenecek sınırın üzerinde bulunan afetlerle ilgili olanlar hariç yeni kamu yatırım projesi tekliflerinden; fayda-maliyet veya maliyet-etkinlik analizleri ile çevresel analizleri içerecek şekilde yapılabilirlik etüdü bulunmayan ve Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı tarafından incelenerek yapılabilirliği onaylanmamış projeler yatırım programına alınamaz.

Kamu Kesimine İlişkİn SeçİLmİŞ Göstergelerde Gelİşmeler ve Hedefler Kaynak: 2006 ve 2012 yılı verileri Kalkınma Bakanlığına aittir. 2013 ve 2018 yılı verileri Onuncu Kalkınma Planı

KALKINMA BAKANLIĞI

amacI Türkiye’de iktisat politikalarında tutarlılığın sağlanması , Türkiye’nin jeostratejik konumu, kültürel konumu ve ekonomik ve sosyal alanda sağlayacağı gelişmeler sonucu 2010’larda bölgesel bir güç olarak etkinliğini daha da arttırması , 2020’lerde ise küresel bir güç olması hedeflenmektedir.

GÖREVLERİ Ülkenin doğal, beşeri ve her türlü iktisadi kaynak ile imkanlarını belirleyerek izlenecek iktisadi, sosyal ve kültürel politika ve hedeflerin belirlenmesinde Hükümete müşavirlik yapmak. Hükümetçe belirlenen amaçlar doğrultusunda makro ekonomik, sektörel(sosyal ve iktisadi) ve bölgesel gelişme alanlarında, yerel düzeyde analiz ile çalışmalar yaparak kalkınma planı, orta vadeli program, yıllık programlar, stratejiler ve eylem planları hazırlamak. Bakanlıkların ve kamu kurum ile kuruluşlarının iktisadi, sosyal ve kültürel politikayı ilgilendiren faaliyetlerinde koordinasyonu sağlamak, uygulamayı etkin bir şekilde yönlendirmek ve bu konularda Hükümete müşavirlik yapmak. Kalkınma planlarının ve yıllık programların başarı ile uygulanabilmesi için ilgili kurum ve kuruluşların ve mahalli idarelerin kuruluş ile işleyişlerinin iyileştirilmesi konusunda görüş ve tekliflerde bulunmak. Kurumsal kapasiteyi her yönüyle geliştirme amacıyla gerekli her türlü işlem tedbiri almak, kurumsal stratejik yönetim ve planlama konularında merkezi uyumlaştırma ve yönlendirme fonksiyonunu gerçekleştirmek. Kalkınma planlarının ve yıllık programların uygulanmasını izlemek, koordine etmek, değerlendirmek ve gerektiğinde kalkınma planlarında ve yıllık programlarda usulüne uygun değişiklikler yapmak. Maliye, para, dış ticaret ve kambiyo politikalarının kalkınma planı ile yıllık programların hedefleriyle uyum içinde uygulanması konusunda Hükümete müşavirlik yapmak. Mevzuatla bakanlığa verilen diğer görev ve hizmetleri yapmak.

Kalkınmada öncelikli yörelerin daha hızlı bir şekilde gelişmesini sağlayacak tedbirleri tespit ve teklif etmek, uygulamayı izlemek, koordine etmek. Kalkınma planı ve yıllık programlardaki ilke ve hedeflere uygun olarak, uluslararası ekonomik kuruluşlarla ilişkilerin geliştirilmesinde, temas ile müzakerelerin yürütülmesinde gerekli görüş- tekliflerde bulunmak. Maliye, para, dış ticaret ve kambiyo politikalarının kalkınma planı ile yıllık programların hedefleriyle uyum içinde uygulanması konusunda Hükümete müşavirlik yapmak. Mevzuatla bakanlığa verilen diğer görev ve hizmetleri yapmak. Kısaca Kalkınma Bakanlığının görevleri ekonomik, sosyal ve kültürel politikaların ve hedeflerin tayininde ve ekonomik politikayı ilgilendiren faaliyetlerin koordinasyonunda Hükümete yardımcı olmak, danışmanlık yapmak ve başta kalkınma planları olmak üzere planlama sürecindeki temel dokümanları hazırlamak kaynakların etkili ve verimli kullanımını yönlendirme, makroekonomik göstergelerin analizi ve tahmini şeklinde özetlenebilir.

Bakanlık bu kapsamda, doğrudan proje geliştirerek uygulayan bir kurumdan ziyade uygulamayı yönlendiren bir kurum hüviyetindedir. Kamu yatırımları konusundaki geleneksel faaliyetlerinin yanında günümüzde uygulamaya ilişkin en yoğun faaliyet bölgesel gelişme alanında gerçekleştirilmektedir. Kamu yatırım projeleri plan ve programların temel yapı taşlarıdır. Kamu Yatırım Programının plan, program ve strateji gibi resmi politika belgelerinde ortaya konulan makroekonomik, sosyal, sektörel ve bölgesel amaç ve hedeflere ulaşılmasında temel uygulama aracı niteliğindedir.

Toplam sabit sermaye yatırımlarının yaklaşık yüzde 20'sinin gerçekleştirildiği kamu kesimi yatırımları; ulaştırma, sulama, eğitim ve sağlık gibi ekonomik ve sosyal altyapı alanlarında yoğunlaşmaktadır. Bakanlığın 2014 yılına ilişkin kamu yatırımlarına yönelik temel politikası, özel sektör tarafından gerçekleştirilemeyecek ekonomik ve sosyal altyapı alanlarına yoğunlaşmaktır. Bu çerçevede, 2014 yılında, kamu-özel işbirliği modeliyle yürütülenler dahil, sektörel olarak; eğitim, sağlık, içme suyu ve kanalizasyon, bilim-teknoloji, ulaştırma ve sulamaya yönelik altyapı yatırımlarına öncelik verilmektedir.

Kamu Yatırımları YATIRIM POLİTİKALARI Amaç ve Hedefleri : Kamu yatırımlarının büyümeye, özel kesim yatırımlarını desteklemeye, bölgeler arası gelişmişlik farklarını azaltmaya, istihdamı ve ülke refahını artırmaya katkısının azami seviyeye çıkarılması temel amaçtır. Plan dönemi sonunda kamu sabit sermaye yatırımlarının GSYH içerisindeki payının yüzde 4,8’e, sermaye giderlerinin Merkezi Yönetim Bütçesi içerisindeki payının ise yüzde 11,1’e çıkarılması öngörülmektedir.

Toplam Kamu Sabit Sermaye Yatırımlarında Gelişmeler ve Hedefler Kaynak: Kalkınma Bakanlığı Not: Mahalli idare yatırımları ve yatırım işçiliği tutarları dâhildir. (1) 2013 yılı için gerçekleşme tahmini kullanılmıştır.

Onuncu kalkInma planInIn polİTİkalarI Kamu yatırımları, bölgeler arası gelişmişlik farklarını azaltmayı ve bölgesel gelişme potansiyelini değerlendirmeyi hedefleyen alanlara yönlendirilmeye devam edilecektir. Bu kapsamda kentsel gelişme odaklı projelerin yanı sıra, GAP bölgesinde üretken özel sektör yatırımlarını destekleyecek ekonomik ve sosyal altyapı projelerine, DAP, KOP ve DOKAP bölgelerinde de eylem planlarıyla önceliklendirilmiş projelere ağırlık verilecektir. Kamu yatırımlarının ortalama tamamlanma süresinde sağlanan iyileşme, bu sürenin halen nispi olarak yüksek olduğu sektörlere odaklanılarak sürdürülecektir. Kamu yatırım projelerinin planlanması, uygulanması, izlenmesi ve değerlendirilmesi süreci güçlendirilecek, bu kapsamda kamu kurum ve kuruluşlarının kapasiteleri geliştirilecektir. Yüksek ve istikrarlı büyüme için kamu ve özel kesim yatırımları birbirlerini tamamlayacak şekilde bütüncül bir bakış açısıyla ele alınacaktır. Kamu yatırımları, özel sektör tarafından gerçekleştirilemeyecek ekonomik ve sosyal altyapı alanlarında yoğunlaştırılacaktır.

Kamu yatırımlarında, KÖİ modeliyle yürütülenler dâhil, eğitim, sağlık, içme suyu ve kanalizasyon, bilim- teknoloji, ulaştırma ve sulama sektörlerine öncelik verilecektir. Onuncu Kalkınma Planı döneminde kamu kaynaklarıyla gerçekleştirilecek yatırımlar içinde, tarım sektörünün payının başta GAP Bölgesi olmak üzere sulama yatırımlarının hızlandırılması sonucunda artması; yerli kaynaklara dayalı enerji politikası çerçevesinde enerji hammaddesi aramalarına ağırlık verileceğinden madencilik sektörünün payının artması; kamu tarafından yürütülen hidroelektrik santrallerinin (HES) tamamlanma aşamasına gelmiş olması ve özelleştirmeler sonucu enerji sektörünün payının azalması; en yüksek paya sahip olmakla birlikte ulaştırma sektörünün payının bazı otoyollar, büyük limanlar, havalimanları, gar kompleksleri gibi projelerin KÖİ yöntemiyle gerçekleştirilecek olması nedeniyle azalması; yeni kurulan üniversitelerin ihtiyaçları ve okulların sınıf mevcudunun azaltılması hedefi doğrultusunda eğitim sektörünün payının artması; şehir hastaneleri ve sağlık kampüsleri projelerinde KÖİ yönteminin yaygın olarak uygulanacağı sağlık sektörünün payının azalması; adalet, güvenlik, içme suyu, kanalizasyon ve teknolojik araştırma sektörlerinin paylarının verilen öncelikler çerçevesinde artması öngörülmektedir.

HAZIRLAYANLAR ZEYNEP ADIGÜZEL (2012466132) MEHTAP BUĞUŞ (2012466135) OĞUZHAN YILDIZ (2010466088)