VERGİ POLİTİKALARININ YENİDEN YAPILANDIRILMASI

VERGİNİN TEMEL FONKSİYONLARI Kamu harcamalarına sağlam ve sağlıklı finansal kaynak sağlamak Servet ve gelir dağılımında adalet sağlamak Belli faaliyetleri özendirmek, belli aktiviteleri engellemek (pozitif ve negatif dışsallıklar) Ekonomik büyümeye katkıda bulunmak

MEVCUT VERGİ SİSTEMİ TEMEL FONKSİYONLARI KARŞILAMAKTAN UZAKTIR (I) Kamu operasyonlarına etkin ve verimli yönetimi için kaynak sağlanması yönünden: 2004 yılı bütçe gerçekleşmelerine göre vergi gelirlerinin %63’ü faiz ödemelerine, %31’i transfer harcamalarına ayrılmaktadır. Gelirin yeniden dağılımına katkıda bulunma fonksiyonu yönünden: dar ve esnek olmayan tabandan alınan vergi gelirleri, yüksek faiz ödemelerine ve transfer harcamalarına aktarılmakta ve yatırımlara ayrılacak kaynak azalmaktadır. Kayıt dışı ekonominin tahmin edilen boyutu, verginin hemen hemen tüm fonksiyonlarının yerine getirilmesini engelleyici sonuçlar doğurmaktadır Vergilemede artan oranlı tarife yapısı gelirin yeniden dağılım amacından uzak kalmıştır. Şöyle ki; vergi tabanının darlığı, kayıtdışı ekonominin büyüklüğü, tarife yapısının kayıtdışını teşvik etmesi ve dünyada düz oranlı tarifelere geçiş eğilimi artan oranlı tarifeyi işlevsiz kılmıştır.

MEVCUT VERGİ SİSTEMİ TEMEL FONKSİYONLARI KARŞILAMAKTAN UZAKTIR (II) Vergi ekonomik büyümeyi desteklemek yerine engellemektedir. İstihdam ve enerji üzerindeki vergi yüklerine bağlı olarak üretim maliyetlerinin yüksek olması, küreselleşmeye bağlı olarak sermayenin ve kaynakların daha düşük vergi yükü olan ülkelere kayması, yabancı sermayenin Türkiye’deki olası yatırım kararları üzerine olumsuz etkide bulunması sonuçlarını doğurmaktadır.

EKONOMİ İLE VERGİ SİSTEMİ ARASINDA UYUMSUZLUĞU YARATAN HUSUSLAR Aşırı vergi yükü Dik müterakki verginin varlığı Vergi matrahlarının seçiminde yarar ilkesi yerine ödeme gücünün tercihi Teşviklerin ekonomide kaynak israfına neden olması

EKONOMİ İLE VERGİ SİSTEMİ ARASINDAKİ UYUMSUZLUĞUN BELİRTİLERİ Kayıtdışı ekonominin büyüklüğü Kamu açıkları ve buna bağlı ağır borç ve faiz yükü Düşük milli gelir ve sosyal refah ile yapısal işsizlik ve yoksulluk

-Dolaylı vergilere dış ticaretten alınan vergiler dahildir. -Dolaysız vergiler gelir ve servetten alınan vergiler toplamını oluşturmaktadır. -Dolaylı vergilere dış ticaretten alınan vergiler dahildir. -Dolaysız vergiler gelir ve servetten alınan vergiler toplamını oluşturmaktadır.

K.V. ORANINDAKİ OLASI DÜŞÜŞÜN SONUCU

BAZI VERGİLERİN PAYLARI

BAZI VERGİ TÜRLERİ TAHAKKUKU (2004)

GELİR ÜZERİNDEN ALINAN VERGİLERİN TÜRLERİ İTİBARİYLE PAYI

GELİRDEN ALINAN VERGİLERİN TÜRLERİ İTİBARİYLE SEYRİ

MAL VE HİZMETLERDEN ALINAN VERGİLERİN TÜRLERİ İTİBARİYLE PAYLARI

MAL VE HİZMETLERDEN ALINAN VERGİLERİN SEYRİ

VERGİ ESNEKLİKLERİ

VERGİ ESNEKLİKLERİNİN SEYRİ

OECD ÜLKELERİ VERGİ YÜKÜ SIRALAMASI

OECD ÜLKELERİNDE KİŞİ BAŞINA REEL GSYİH;Cari fiyatlar Satın Alma Gücü Paritesi ile(ABD Doları) 2003 Yılı

BAZI ÜLKE NET VERGİ YÜKLERİ KARŞILAŞTIRMASI

TÜRKİYE’DE VERGİ YÜKÜNÜN SEYRİ

MÜKELLEF SAYILARI

MÜKELLEF SAYILARININ YILLARI KARŞILAŞTIRMASI

VERİLERİN DEĞERLENDİRİLMESİ Türkiye’de vergi yükü OECD ortalamasını yakalamıştır. Ancak kişi başına gelir düzeyi açısından konu değerlendirildiğinde yükün aslında çok yüksek olduğu görülmektedir. Nüfusa artışına oranla mükellef sayısında artış olmamakta. Bu da vergi yükünün belirli kesimler üzerinde kaldığını göstermektedir. Dolayısıyla vergi yükü adil dağılmamaktadır. Son yıllarda dolaylı vergilerin payı aşırı şekilde artmıştır. Bu artışta özellikle ÖTV oranlarında yapılan artışlar etkili olmuştur. Vergi esnekliği, 2001 krizinin etkileri dışında 1,20’ler seviyesinde gerçekleşmiştir. Dolaysız vergilerin esnekliği dalgalı bir seyir izlemiş, dolaylı vergilerde ise son yıllarda aşırı artışlar olmuştur.

VERGİ POLİTİKALARININ YENİDEN YAPILANDIRILMASI (I) Basit, anlaşılır ve uygulanabilir olmalıdır. Vergi tabanı genişletilmelidir. Vergi tabanının aşırı indirimler, muafiyetler ve diğer istisnalar yoluyla aşınmasının önlenmesi gerekmektedir. Kayıt dışı ekonomiyi kayıt altına almaya yönelik önlemler alınmalıdır. Mükellef haklarına ilişkin düzenlemeler içermelidir. Mükelleflerde “vergi ödeme bilinci”nin yerleştirilmesine ve “vergi kanunlarına gönüllü uyum”un sağlanmasına ilişkin çalışmalar yapılmalıdır. Ceza sistemine etkinlik kazandırılarak caydırıcılık sağlanmalıdır.

VERGİ POLİTİKALARININ YENİDEN YAPILANDIRILMASI (II) Vergi sistemi piyasa ekonomisi ve makro ekonomik hedeflere uyumlu olmalıdır. Küreselleşme, AB’ye uyum ve uluslararası vergi rekabetinin etkileri dikkate almalıdır. Geriye dönük olumsuzluk getirilen düzenlemeler yapılmamalı, müktesebat korunmalı, yasa değişikliklerinin uygulanmasına yönelik geçiş dönemi sağlanmalı. Çağdaş ve uygulanabilir vergi güvenlik sistemleri getirilmeli.

TEMEL HEDEFLER Kayıtdışının önlenmesi tedbirleri ve kamu finansmanı dengeleri gözetilerek vergi oranları tedrici olarak düşürülmelidir. Kayıtdışının önlenmesi tedbirleri ve kamu finansmanı dengeleri gözetilerek vergi oranları tedrici olarak düşürülmelidir. Vergi sayısı azaltılmalı, verimsiz vergiler kaldırılmalıdır. Vergi sayısı azaltılmalı, verimsiz vergiler kaldırılmalıdır. Az sayıda düz oranlı tarifelere geçilmelidir. Az sayıda düz oranlı tarifelere geçilmelidir. Ekonomiye katkısı olmayan atıl tasarruflar (iddihar, altın, döviz, getirisiz gayrimenkul vb.) Ekonomiye katkısı olmayan atıl tasarruflar (iddihar, altın, döviz, getirisiz gayrimenkul vb.) Mükellefle uyuşmazlık konuları sürekli analiz edilmeli ve uyuşmazlıkları asgari düzeye indirecek önlemler alınmalıdır. Vergi yasalarındaki hükümler dışında diğer yasalarda vergilendirmeye ilişkin hükümler getirilmemelidir.

KAYITDIŞI EKONOMİYLE MÜCADELE Kayıt dışı ekonomiyle mücadelede vergi sisteminde etkin önlemler alınma gereğine bağlı olarak; Kayıt dışı ekonomiyle mücadelede vergi sisteminde etkin önlemler alınma gereğine bağlı olarak; Etkin bir ulusal mali veri tabanı oluşturulmalı ve bunun sürekli takibinin yapılacağı altyapı oluşturulmalıdır. Sektörel bazda fon akım tablolarının oluşturularak ekonomideki değerler zinciri modellenmeli ve vergi bildirimleriyle kıyaslanarak risk alanları belirlenmeli sektörlerin vergiye uyumunu sağlayacak politikalar üretilmelidir. Vergi sistemine ilişkin temel değişmez tercihler yapılmalı ve buna ilişkin politikalar oluşturulmalıdır. Vergi sisteminde yer alan indirim, istisna ve muafiyetler tekrar gözden geçirilerek asgariye indirilmelidir.

KAYITDIŞI EKONOMİ İLE MÜCADELE İÇİN ÖNLEMLER (KISA VADEDE) Yatırım indirimi selektif bir teşvik aracı olarak görülmeli, Zirai kazançları vergileme sistemi kayıtdışı ekonominin kaynağı olmaktan çıkarılmalı, Halkla ilişkiler ve PR çalışmalarına hız verilmeli, vergi gelirlerinin topluma faydalı alanlara harcanması sağlanıp sonuçlar kamuoyuna duyurulmalıdır.

KAYITDIŞI EKONOMİ İLE MÜCADELE İÇİN ÖNLEMLER (KISA VADEDE) Bilirkişilik kurumu gözden geçirilerek yeni baştan düzenlenmeli, VUK’da yer alan ve nakit hareketlerinin izlenmesine imkan veren hükmün etkin bir şekilde uygulanması ve takibi sağlanmalı, Alışverişlerde banka kartı ve çek gibi modern ödeme araçlarının kullanımı yaygınlaştırılmalıdır. Hamiline yazılı çek, senet ve hisse senedi gibi menkul değerler nama yazılı hale getirilmeli.

KAYITDIŞI EKONOMİ İLE MÜCADELE İÇİN ÖNLEMLER (KISA VADEDE) Kayıt dışı istihdamın azaltılması için SSK prim ve oranları düşürülmelidir. Gelir idaresi dışındaki kurum ve kuruluşlar (belediyeler,borsalar, toptancı halleri, noterler, tapu idaresi, nüfus idaresi, tedaş, sosyal güvenlik kuruluşları, gümrük, odalar, banka ve diğer finans kurumları, akaryakıt üretici ve dağıtıcıları vb. gibi) ile kayıtdışılığı önleme konusunda iş birliği yapılmalıdır.

KAYITDIŞI EKONOMİ İLE MÜCADELE İÇİN ÖNLEMLER (UZUN VADEDE) Yapılacak düzenlemelerde AB vergi mevzuatına uyumluluğun sağlanması da göz önünde bulundurulmalıdır. Vergi yargısında uyuşmazlıkların çözümü hızlandırılmalı bu çerçevede uyuşmazlıkların öncelikle idari kademelerde çözülmesini sağlayıcı düzenlemeler yapılmalı ve vergi yargısının daha hızlı karar almasını sağlayıcı önlemler alınmalıdır. Uzlaşma müessesesi caydırıcılığı önleyen bir yapıdan kurtulmalıdır.

KAYITDIŞI EKONOMİ İLE MÜCADELE İÇİN ÖNLEMLER (UZUN VADEDE) Vergi kimlik numarası vatandaşlık numarası dahil çeşitli kurumlarca verilen numaraların kullanımı MERNİS projesiyle entegrasyonu sağlanmalıdır. Randıman, fire ve zayiat oranlarının belirlenmesinde, insiyatif sadece ticaret ve sanayi odalarına bırakılmamalı, Maliye Bakanlığı da söz konusu oranların tespit edilmesinde etkin rol almalıdır. Ders kitaplarında konu işlenmeli ve gençlik bu yönde eğitilmelidir.

BAŞARI FAKTÖRLERİ Ekonomik ve siyasi istikrar sürdürülmeli Anayasada “mali güç” yerine “verginin yasallığı” temel ilke olarak benimsenmeli, Gelir idaresi etkin, güçlü, tarafsız ve mükellef odaklı olarak performansa dayalı çalışma düzenini sağlayacak şekilde yeniden yapılandırılması tamamlanmalı Uygulamada kararlılık gösterilmeli Ceza sisteminde yapılacak değişikliklerle etkinlik kazandırılarak caydırıcılık sağlanmalı