KAYITDIŞI EKONOMİ BOYUTU VE YAPISI Haluk LEVENT

GÖZLEMLENEMEYEN İKTİSADİ FAALİYETLER YERALTI EKONOMİSİ İLLEGAL EKONOMİSİ İNFORMAL EKONOMİ EVİÇİ EKONOMİSİ

YERALTI EKONOMİSİ Gelir vergisi, katmadeğer vergisi vb. gibi tüm vergileri ödemekten kaçınmak Sosyal güvenlik ödemelerini gerçekleştirmemek Asgari ücret, sağlık, çalışma süresi ve diğer sosyal güvenlik uygulamalarında standartlara uymamak Herhangi bir idari prosedürü yerine getirmemek

İLLEGAL EKONOMİ Yasa ile engellenmiş alanlarda mal ve hizmet üretimi gerçekleştirmek Yasa ile engellenmeyen alanlarda olmakla birlikte izin verilemeyen iktisadi karar birimleri tarafından üretilmiş olmak

EVİÇİ EKONOMİSİ Kendi tüketimi için gerçekleştirilen üretimler

İNFORMAL EKONOMİ Çalışan sayısı bakımından belirli bir boyutun altında olmak Yasaların belirlediği çerçeveye (sosyal güvenlik, vergi yükümlülükleri ve/veya mesleki kuruluşlara üyelik vb. gibi) tam olarak uymamak Çalışanları standart işgücü yasalarının gerektirdiği haklardan(işgüvenliği, yararlandırmamak.

KAYITDIŞI EKONOMİNİN ÖLÇÜMÜ Kayıtdışı ekonominin ölçümünde iki temel yaklaşım bulunmaktadır : –Çeşitli değişkenleri kullanarak bıraktığı izleri sürmek: GSMH, Para Talebi (Tanzi) vb. –Nedenleri ve üzerinde etkili olduğu değişkenleri kullanarak gözlemlenemeyen bir “saklı değişken” olarak tahmin etmek : MIMIC, DYMIMIC

MIMIC VE DYMIMIC YÖNTEMİ Kayıtdışı Ekonomi X1X1 X2X2 X3X3 X4X4 Y2Y2 Y1Y1 EndikatörlerEtkiler Saklı Değişken

TÜRKİYE’DE KAYITDIŞI EOKONOMİNİN BÜYÜKLÜĞÜ

ÜÇ YÖNTEME GÖRE TÜRKİYE’DE KAYITDIŞI Kaynak : Savaşan 2004, Öğünç and Yılmaz 2000

ÇEŞİTLİ AVRUPA ÜLKELERİNDE KAYITIDIŞI Kaynak : Savaşan & SCHNEIDER 2004; 2006

TÜRKİYE’DE KAYITDIŞI İSTİHDAM (2003) Kaynak : TASTI E., D. SEZER,H. LEVENT (2004)

KAYITDIŞI VE İNFORMAL İSTİHDAM Burada kayıt dışı istihdam, kişinin yaptığı işten dolayı herhangi bir sosyal güvenlik kuruluşuna kayıtlı olmaması olarak alınmıştır. İnformal sektör olarak ise, hali hazırda DİE’nin kullandığı –“şirketleşmemiş (hukuki durumu ferdi mülkiyet veya adi ortaklık olan) –basit usulde vergi veren veya hiç vergi vermeyen ve –10 kişiden az çalışanı olan tarım dışı tüm iktisadi birimlerde çalışanlar” tanımı yerine

KAYITDIŞI VE İNFORMAL İSTİHDAM –Özellikle ücretli çalışanları ölçme güçlüğü nedeniyle kapsamı genişletilerek “şirketleşmemiş (hukuki durumu ferdi mülkiyet veya adi ortaklık olan) ve 10 kişiden az çalışanı bulunan; i) sabit olmayan işyerlerinde ve evde çalışanlar ile ii) düzenli bir işyerinde herhangi bir sosyal güvenlik kuruluşuna kayıtlı olmadan çalışanlar” olarak tanımlanmıştır. –Bu nedenle, DİE verilerinde 2003 için yaklaşık 1.8 milyon kişi olarak açıklanan informal sektör istihdamı, burada kullanılan tanıma göre 3 milyon 732 bin kişi olarak tahmin edilmiştir.

TÜRKİYE’DE KAYITDIŞI İSTİHDAM

2006 YILINDA KAYITDIŞI İSTİHDAM

KİMLER KAYITDIŞINDA Düşük Eğitimli –Lise altı eğitimli çalışanların %42’si kayıtdışı Vasıfsız –Vasıfsız işlerde %35 –Vasıflı işlerde %7 Dolayısıyla düşük ücretli Kayıtdışı istihdam tekstil, inşaat, otel ve lokanta sektörlerinde yoğunlaşmaktadır.

SONUÇLAR Kayıtdışı ekonomi yoksulluk ile yakından ilşkilidir, yoksullukla ve kayıtdışı ile mücadele birlikte ele alınmalıdır Tarım sektöründe yaşanan dönüşüm bu bağlamda önem taşımaktadır Kayıtdışı ekonomi ile gözlemlenemeyen diğer iktisadi faaliyetler arasında yakın ilişki vardır. Kayıtdışı ekonomi illegal ekonominin faaliyetini kolaylaştırıcı bir zemin oluşturmaktadır Kayıtdışı ile mücadele etmek sadece vergi reformu, sosyal güvenlik reformu gibi önlemler ile sınırlı kalmamalı. Toplumdaki kültürel yapının ve buna bağlı alışkanlıkların değiştirilebilmesi için çaba harcanmalıdır