PROBLEM ÇÖZME BECERİSİ HAZIRLAYAN SAYNUR NEVRES KAYA

Gittikçe karmaşıklaşan toplum yapısı teknolojik gelişmaler, siyasi ve ekonomik krizler bireye gittikçe artan problemli durumlarla karşılaştırmaktadır. Dolayısıyla problem çözme psikolojiside uzun yıllardır ilgi odağı olan önemli bir konudur. Yapılan bir çok araştırmada problem çözme sürecine ilişkin bir çok kavram ortaya konulmuştur. Gagne ve skinner(1964-1974 ) gibi araştırmacılar problem çözme sürecinde en önemli değişken olarak bireyin geçmişini inceleme eğiliminde görülürken diğer araştırmacılar, örneğin Kohler ve Maier (1925 – 1970) gibi problemlerin çözümünde en önemli unsurun bireyin karşı karşıya kaldığı durumu algılama biçimi olduğunu savunmuşlardır.

Anderson(1980) öncelikle bilişsel işlemler üzerinde odaklaşarak, problem çözme sürecini bilişsel ve duygusal işlemleri sıraya koymak, davranışsal tepkilerde bulunmak olarak tanımlamıştır. Sonuç olarak problem çözmenin bilişsel, duygusal ve davranışsal etkinlikleri içeren karmaşık bir süreç olduğu söylenebilir.

BİLİŞSEL SÜREÇTİR Bilişsel etkinlikler 3 ana değişkenden etkilenirler. Bilişsel başa çıkma stratejileri Bilişsel süreçler aracılığı ile davranışların düzenlenmesi Bilşsel süreçlerin bilinçli kontrolleri Heppner ve Krauskpf (1987) problemleri çözmede kullanılan başa çıkma stratejilerini “Problem algılanır ve tanımlanır, alt yapılarına indirgenir,amaçlar saptanır.” şeklinde sıralarlar.

DUYGUSAL BİR ETKİNLİKTİR Problem çözmeye yönelik duygusal etkinlikler 3 ana değişkenden etkilenirler Duygusal başa çıkma stratejileri Duyguların eylem üzerindeki engelleyici ve destekleyici etkileri Davranış ,değerlendirme ve duygu kavramlarının birbiriyle ilişkisi Diğer bir deyişle duygusal tepkilerini değiştirerek problemi yeniden yapılandırması bu süreçte etkili bir stratejidir. Örnek olarak pasif kabulleniş, iyimserlik, umutsuzca geri çekilme, kararlı duygular ve bozulmuş morali düzeltme biçimleri verilebilir.

DAVRANIŞSALDIR. Problem çözmeye dönük davranışlar 4 ana değişkenden etkilenirler. Daha önceki eylem türleri, önceki eylemlerin etkisizlik nedenleri, eylemlerin işlevsel sonucu bireyin azmi vs.

Problem çözme süreci D‘Zurilla ve Goldfried(1971) problem çözme surecini, tanımlanabilen aşamalara ayırmışlardır. Genel yaklaşım Problemin tanımlanması Çözüme yönelik seçeneklerin oluşturulması Karar verme Eyleme geçme ve değerlendirme

GENEL YAKLAŞIM Bu ilk aşama, bireyin belirli bir çözümü benimsemesi yada reddetmesini sağlayan destekleyici yada engelleyici nitelikte olabilen ve bireyi belirli bir biçimde davranmaya yönelten zihinsel eğilimdir. Bireyin problemli durumlara genel yaklaşımı (yaklaşma yada kaçınma tarzı, kontrol edip edememesi ve yeteneklerine güvenip güvenmemesi) sorunları başarı ile çözme ve başa çıkma stratejisini etkiler

Problemin tanımlanması Bireyin kendisini , davranışlarını, bilgisini , heyecanlarını ve problem duruma ilişkin duygularını değerlendirmesi Problematik durumla ilgili çevresini değerlendirmesi Problematik durumu açıklığa kavuşturma, hedef, beklentilerin ve çatışmaların farkında olma. Mümkün olduğunca somut olmak

Problemi tanımlarken; Bu durum sadece sizin için mi problem yoksa başkaları da bunu problem olarak mı görüyor? Oluşumuna sizin bir katkınız var mı? Katkısı olabilecek başka kişiler veya şeyler var mı? Şimdiye dek benzer sorunlarla karşılaştınız mı? Nasıl baş ettiniz?

Seçeneklerin oluşturulması Seçeneklerin sayısını arttırmak yönünden Osborn’un beyin fırtınası yöntemi 4 kural içerir. Seçenekler oluşturulurken değerlendirme yapmaktan kaçınmalıdır Kısıtlamaksızın, özgür zihinsel aktiviteye önem vermek gerekir. Oluşturulan düşünce sayısı fazla olmalıdır. Önerilen seçeneklerden birleşimler oluşturmalı yada bunları geliştirmeye çalışmak

Seçenekler oluşturulurken; Belirlenen her bir seçeneğin uygulanabilirlik açısından olumlu ve olumsuz yönlerini düşünün. Her bir seçeneğin olumlu ve olumsuz yönlerindeki duygusal ve davranışsal tepkilerinizi belirleyin.

“grup önünde konuşamama” bir sorun ise çözüme yönelik seçenekler; uygulanabilirliği en kolaydan en zora doğru sıralanırsa Arkadaş grubuna bir konuşma yapmak Tanımadık kişilerden oluşan bir gruba konuşma yapmak Hocalara bir konuşma yapmak Bir seminer ödevi alarak anfide kalabalık bir gruba konuşma yapmak

Oluşturulan her bir seçenek için; Olumlu ve olumsuz yönlerini düşününüz. Her bir seçenek için duygusal ve davranışsal tepkilerinizi belirleyiniz. Örn; arkadaş grubuna konuşma yapmak ile seminer grubuna konuşma yapmak arasındaki duygusal ve davranışsal farklılıklar var mıdır? Varsa neler?

Karar verme Eyleme yönelik bir dizi seçenek arasından bir tanesini seçmektir. Karar verme durumunu etkileyen iki unsurdan biri fayda değeri, diğeri olası sonuçlardır. Seçeneklerden biri veya bir kaçı üzerinde karar verilmeden önce bunların daha önce denenip- denenmediği de araştırılır. Denenmiş ve sonuca götürmeyen seçenekler karar sürecinde dikkate alınmamalıdır.

Olasılıkları doğru değerlendirme ÇEŞİTLİ ARAŞTIRMALAR SONUCUNDA BAŞARILI KARAR VERMENİN BAZI BECERİLERE BAĞLI OLDUĞU SAPTANMIŞTIR. BUNLAR; Bilgi Olasılıkları doğru değerlendirme Kararların yararlı yönlerini değerlendirme Değişik seçeneklerin sonuçlarını değerlendirmedir. DOLAYISIYLA KARAR VERME OLASILIKLARI DEĞRLENDİRME VE SONUÇLARI TARTMA GİBİ SPESİFİK DAVRANIŞLARI İÇERMEKTEDİR.

DEĞERLENDİRME Eylem planının uygulanıp sonucun belli bir standartla karşılaştırılmasıdır. Eğer birey eylemleri karşılaştırır yada verilmiş bir standartla uygunluğuna bakarsa bu( test etme) birey bu aktivitelerden yeni sonuçlar üretir yada eylemlerini durdurur. Tersine eğer eylemleri bir standartla uyuşmuyorsa birey işlemine devam eder. Değerlendirme, sorun çözmenin son aşamasında seçilen eylem yerine getirildikten sonra olur ve gerçek sonucu değiştirmek için düzenlenmiştir. Bu aşama olmaz ise birey sıkıntıları için doğru çözümler keşfetmek yerine hareket yönü belirsiz bir performansta ısrar edebilir.

Kısaca, problem çözme işleminde başarı problemin doğru tanımlanmasına bağlıdır.Bunun yanı sıra problematik durumla ilgili yeterli bilgi sahibi olunmalı ve çözüme yönelik seçenekler formüle edilmeli,en iyi çözüme götürecek seçenekten başlanmalıdır. Mevcut seçenekler uygulamaya konur ve değerlendirmesi yapıldıktan sonra başarılı olunmuşsa o yolda devam edilir aksi takdirde başka seçenekler uygulamaya konur.