OKUL ÖNCESİ EĞİTİMDE ÖĞRETMENLİK
MESLEK ETİĞİ VE ÖĞRETMEN YETERLİLİKLER Etik, bir toplumda insan davranışlarının ahlak kuralları açısından değerlendirilmesidir. Etik, başkaları hakkında ahlaki yargılarda bulunan, başka insanların eylemlerini öven ya da kınayan herkesle ilgilidir. Eğitimde özel bir önem taşır; çünkü öğretmenler ve yöneticiler, hem ahlaki sorunlarla kuşatılmıştır hem de şu anda öğrencilerinin, yani gelecek kuşağın eğitiminin ve ahlaki gelişiminin sorumluluğu her zamankinden çok onlardadır.
OKUL ÖNCESİ EĞİTİMDE ETİK DAVRANIŞLAR Eğer tecrübeli bir okul öncesi öğretmeniyseniz, tecrübeli problem çözücüsünüzdür. Yüz yüze geldiğiniz problemlerin büyük ihtimalle sağduyunuz ve iyi yargılarınızla çözersiniz. Sınıfınız için ya da çocuk için özellikle neyin doğru olduğu ya da geçmişte ne yaptığınıza ilişkin gösterdiğiniz tepkiye inanırsınız.
Kişisel ahlak, iyi yargı, geçmiş tecrübeye güven, sizi doğru yöne yani insan doğasına yönlendirir. Okul öncesi öğretmeni eğitim sürecinde karşılaştığı çok boyutlu problemleri (çocuk, program, aile, toplum v.b.) insan doğasının en temel davranışları olan iyilik, dürüstlük ve adaletli olmakla kolayca çözebilir. Okul öncesi öğretmeninin sahip olacağı etik davranışlar, öğretmenin karşılaşacağı problemlere çözüm bulmasında yol gösterici olacaktır.
Feeney ve Freeman (1999) okul öncesi öğretmenlerinin etik davranışlarını dört başlık altında incelemiştir.
1.ÖĞRETMENLERİN ÇOCUKLARA KARŞI AHLAKİ SORUMLULUKLARI Çocukluk yaşam döngüsünde eşsiz ve değerli bir dönemdir. En önemli görevimiz çocukların güvenliğini, sağlığını, beslenmelerini ve çocuklar için duyarlı ortam sağlamaktır. Feeney ve Freeman öğretmenlerin çocuklara karşı ahlaki sorumluluklarını şöyle sıralar: - Çocuklara zarar vermemek (duygusal, fiziksel, hakaret v.b.) -Ayrımcılık yapmamak (ırk,ulus,din,cinsiyet,köken,yetenek,statü,davranış ya da ailenin inancı v.b.) - Çocuğu ilgilendiren kararları bu konuyla ilgili tüm bilgilere dayanarak almak.
- Programda çocukların bireysel farklılıklarını, ilgi ve ihtiyaçlarını, çevreyi göz önünde bulundurarak düzenlemeler yapmak. - Çocukları objektif olarak değerlendirmek. -Ailelerle işbirliği yapmak. -İhtiyaç duyulduğunda başka uzmanlardan yardım alarak her çocuğun eğitimden eşit şekilde yararlanmasını sağlamak. -Çocukları istismar (fiziksel, cinsel, sözlü ve duygusal istismar) ve ihmale karşı koruyan devlet yasaları ve toplum prosedürlerini bilerek takip etmek ve böyle bir durumla karşılaşıldığında gerekeni yapmak.
2.ÖĞRETMENLERİN AİLELERE KARŞI AHLAKİ SORUMLULUKLARI Çocuk gelişiminde aileler öncelikli öneme sahiptir. (aile kavramı anne-babaların dışında çocukların yetiştirilmesinden sorumlu diğer insanlarıda kapsar). Aile ve erken çocukluk eğitimcilerinin çocukların refahındaki payı tartışılamaz. Feeney ve Frreman öğretmenlerin ailelere karşı sorumluluklarını şöyle ifade etmektedir: -Ailelere uygulanan programı anlatarak programın başarıya ulaşabilmesi için uygulanacak aile katılım programları hakkında bilgi vermek. -Aile katılım programları uygulamak.
- Ailelerle ilişkileri kişisel çıkarlar için kullanmamak. -Çocukları etkileyecek önemli kararların alınmasında ailelerin katılımını sağlamak. - Çocuklarda görülen hastalık (duygusal stresten kaynaklanan hastalıklar ve enfeksiyondan kaynaklanan bulaşıcı hastalık) durumlarını ailelere bildirmek. - Ailelere, çocukların yer aldığı proje çalışmaları hakkında bilgi vererek onların herhangi bir yaptırım olmaksızın çocukların projelerinde yer almalarına/ almamalarına fırsat vermek. - Ailelerle ilişkileri kişisel çıkarlar için kullanmamak.
- Çocuklara ait kayıtların açıklanmasının ve gizliliğin korunması için yazılı politikalar geliştirmek (dokümanların tüm program personeli ve danışmanlar dışındaki kişilere açıklanmasında aile izni zorunluluğu getirilmesi gibi) - Aile hayatına izinsiz karışmaktan ve gizli bilgilerin açıklanmasından kaçınmak. - Çocuğun risk altında bulunduğu durumlarda gizli bilgileri bu olaya müdahale edebilecek kurum ve bireylerle paylaşmaya izin vermek. - Aile üyelerinin uyuşmazlığında, çocukla ilgili bilgileri paylaşarak, kurumların daha bilinçli kararlar almasına yardımcı olmak.
3.ÖĞRETMENLERİN MESLEKTAŞLARINA KARŞI AHLAKİ SORUMLULUKLARI Feeney ve Freeman öğretmenlerin topluma karşı ahlaki sorumluluklarını şöyle ifade etmektedir: -Program uygulamalarının dayandırıldığı bilgilerde eksiksiz olmak. -Kurumlarda çalışan meslektaşlar ve diğer uzmanlarla ekip çalışması yapmak. -Çalıştığınız kuruma eleman alımlarında, görüşünüzbaşvurulduğunda yetenekleri, nitelikleri ya da karakteri istenen pozisyon için uygun değilse o kişinin işe alınması için referans vermemek.
- Takım çalışması yapmak. - Açık iletişim kurmak - Takım çalışması yapmak. - Açık iletişim kurmak. - Çalıştığınız kurumla ilgili konuşurken kişisel kanaatlerimizi açıklarken dikkatli olmak ve yetkili olmadığımız konularda konuşmamak. -Çocukları korumak için oluşturulan kural ve düzenlemelere özenle uymak ve uymayan meslektaşlarımızı uygun şekilde uyarmak.
- Çocuklarla ilgili alınan kararlarda ve programları uygularken bilgi ve deneyimlerimizi en iyi şekilde kullanmak - Program standartlarını karşılamayan çalışanları ilgili bölüme bildirmek ve mümkünse performanslarını geliştirmelerine yardımcı olmak. - Çocukları objektif olarak değerlendirmek. - İşe almayı ve terfiyi sadece kişinin başarısının ve pozisyonunun gerektirdiği sorumlulukları yerine getirmesine bakarak yapmak.
4.ÖĞRETMENLERİN TOPLUMA KARŞI AHLAKİ SORUMLULUKLARI Feeney ve Freeman öğretmenlerin topluma karşı ahlaki sorumluluklarını şöyle ifade etmektedir: -Program uygulamalarının dayandırıldığı bilgilerde eksiksiz olmak. -Kurumda çalışan meslektaşları ve diğer uzmanlarla ekip çalışması yapmak. -Meslektaşlarınızın ahlak dışı veya yetersiz davranışlarını gayri resmi çözümleriniz etkisiz kaldığında amiriniz bildirmek. -Çocukları koruyan yasa ve düzenlemeleri bilmek. -Çocukları koruyan yasa ve düzenlemeleri çiğneyen uygulamalarda yer almamak.
GENEL ÖĞRETMEN ÖZELLİKLERİ Öğretmenlik en temel mesleklerden biridir. Bu meslek elemanlarının, yani öğretmenlerin, hangi kademede öğretmenlik yaparlarsa yapsınlar sahip olmaları gereken bazı özellikleri vardır. Bunları şöyle sıralayabiliriz: Geniş bir dünya görüşü ve genel kültür bilgisine sahip olmak. Güler yüzlü, iyi huylu, uyumlu, anlayışlı, sabırlı, bilgili olmak. Liderlik yapabilmek. Ahlaklı, güvenilir ve dürüst karakterli olmak. Mesleki yönden yeterli bilgi sahibi olmak.
Özgüven sahibi olmak. İşini sevmek ve işine bağlı olmak. İşbirliğine açık olmak. Objektif olmak. Peşin hükümsüz ve adil olmak. Yeniliklere açık, esnek, aktif ve araştırıcı olmak. Anlaşılır, akıcı ve güzel konuşabilmek. Düzenli, temiz, giyimi ve görünümüyle güzel, tavırları hoş olmak.
ÖĞRETMEN YETERLİLİKLERİ Günümüzde öğretmenlerin bu genel özelliklerin yanı sıra bazı yeterliliklere sahip olmaları da beklenmektedir. Bu yeterlilikler çeşitli çalışmalarda farklı biçimlerde sınıflandırılmaktadır. Ancak bu çalışmalardaki ortak ana yeterlilikler aşağıdaki şekilde gruplanabilir: Konu alanı ve alan eğitimine ilişkin yeterlilikler Konu alanı bilgisi Alan eğitim bilgisi
Öğretme-öğrenme sürecine ilişkin yeterlilikler Planlama Öğretim süreci Sınıf yönetimi İletişim Öğrencilerin öğrenmelerini izleme, değerlendirme ve kayıt tutma yeterlilikleri. Tamamlayıcı mesleki yeterlilikler
Bütün bunların yanında Öğretmen çalışmalarını planlarken, çocukların bağımsız fakat öz-denetimlerinin gelişmesine, deneyerek ve araştırarak öğrenmelerine, tekrarlayarak beceri geliştirmelerine olanak tanımalıdır. Okul öncesi eğitim kurumlarında, eğitim programlarına bağlı olarak seçilen uyarıcılar da önem taşımaktadır. Ancak bu uyarıcılar en pahalı malzemeden, en ucuz malzemeye kadar her ne olursa olsun eğitimi yararlı kılan, bunları seçen, hazırlayan ve çocuklara sunan "öğretmendir".
Bu doğrultuda okul öncesi eğitimde nitelikli bir öğretmenin özellikleri şu şekilde sıralanabilir: İyi bir öğretmen aynı zamanda yeni bilgi ve deneyimlere açık bir öğrencidir. Öğretmenin amacı, çocuğu eğitirken yalnızca bilgi aktarmak değil, onu öğrenmeye istekli hale getirerek, gerekli bilgiye kendisinin ulaşmasını sağlamak olmalıdır. Çocuklarla iyi iletişim kurmalı, onları tanımaya ve anlamaya çalışmalıdır. Eğitim programlarını çocukları aktif kılacak şekilde düzenlemelidir.
Çocukların olumlu benlik geliştirmelerini desteklemeli ve özgüvenlerini geliştirmelidir. Öğretmen yaratıcı olmalı ve çocuklarda da yaratıcı düşünceyi geliştirici etkinlikler planlamalıdır. Çocukları bağımsız, karar verme becerileri gelişmiş, bununla birlikte öz- denetimlerini kazanmış bireyler olmaları yönünde destekleyici yöntemler kullanmalıdır
Okul öncesi eğitim kurumları çocukların bedensel, psiko-motor, sosyal, duygusal, zihinsel ve dil gelişimlerine yardımcı olan, onları ilkokula ve gelecekteki toplumsal yaşama hazırlayan bunu da anne- babaların desteğiyle ve gerektiğinde onları da eğiterek yapan, eğitim kurumları olarak işlevlerini yerine getirmektedirler. Kişiliğin temelinin atıldığı kritik bir dönem olarak adlandırılan okul öncesi yıllarda verilen eğitimin, tüm eğitim kademelerini, hatta tüm yaşamı etkilediği düşünüldüğünde bu dönemde verilen eğitimin önemi bir kat daha artmaktadır. Çocuklar için en uygun eğitim yöntemi ile tekniklerin seçilmesi ve kullanılması, onların gelişim özelliklerinin iyi bilinmesi ile mümkün olacaktır. Bu nedenle okul öncesi eğitim kurumlarında "çocuk merkezli" okul öncesi eğitim programlarının onların eğitim ihtiyaçlarına en iyi şekilde cevap vereceği düşünülmektedir. Bütün bu önemli noktalar dikkate alındığında okul öncesi öğretmenlerine büyük görev ve sorumluluklar düşmektedir.