İnsan Kaynakları Yönetimine GİRİŞ 2012-2013 Akademik Yılı İnsan Kaynakları Yönetimine GİRİŞ Paydaşlar Motivasyon İş Gücü Maliyetleri 1

İşletme çalışanlarına ne demeli? İşçi Çalışan İşgören Personel İnsan Kaynakları Ortak İK’nın yaygınlaşmasının nedeni çalışanların örgüt için değerli ve kimi zaman vazgeçilmez bir kaynak olmasıdır. 2

Hat-Kurmay (Line-Staff) Hat çalışanlar:İşletme’de mal ya da hizmetlerin üretimi sürecine doğrudan katılan çalışanlar. Kurmay çalışanlar:Hat fonksiyonları destekleyen birimlerde çalışanlar İK departmanı hat mı kurmay mı? 3

İKY İKY, örgütün, çalışanların ve toplumun çıkarlarının etkili bir biçimde yönetilmesidir. Toplum Paydaş (stakeholder) Paydaş:Örgüt ile resmi ve direk bir ilişkisi olsun olmasın, örgüt faaliyetlerinden etkilenen kişi, grup ya da kurumlar. 4

İKY PAYDAŞLARI Örgüt Müşteriler Ortaklar/Yatırımcılar Çalışanlar Tedarikçiler Sendikalar Toplum Devlet 5

Soru???? Çalışanlar Neden Yönetilir? 6

İşgücü diğer üretim faktörleri gibi homojen değildir. Herbir işçi; Çalışanlar Neden Yönetilir? İşgücü diğer üretim faktörleri gibi homojen değildir. Herbir işçi; farklı verimlilikte çalışır, farklı kültürlerden gelmiştir, farklı yeteneklere sahiptir ve farklı davranışlarda bulunurlar. Çünkü HOMOJEN değildir 7

İKY; farklılıkların yönetimidir. Çalışanlar Neden Yönetilir? Ayrıca; bazıları kendi kendilerini motive edebilirken bazılarının dış desteğe ihtiyacı vardır. İKY; farklılıkların yönetimidir. Çünkü HOMOJEN değildir 8

Motivasyonun amacı ne????? 9

Motivasyonun amacı ne? K Şirketin ve işçinin amaçlarını birleştirmek ve çalışanı buna inandırmak. Motive olan çalışanın gözetimi- denetimi daha kolay ve az masraflıdır. 10

İnsan Kaynaklarını Yönetmekle Kim Sorumludur? İKY bu alanda uzmanlaşmış kişilerin görevidir ve bunlar İKY departmanında bulunurlar. Ancak, esasen, çalışanları yönetenler hat yöneticilerdir (line managers) BUNDAN NE ANLAMALIYIZ? 11

İK Departmanı-Kurmay Görevleri ne olursa olsun BÜTÜN YÖNETİCİLER IK sorunları ile ilgilenmelidir. İK departmanının görevi yöneticilerin İK sorumluluklarını yerine getirmelerine yardımcı olmaktır. Örneğin: performans yönetiminin alt yapısını İK departmanı hazırlar ama bunu uygulayan her bölümün kendi yöneticisidir. 12

İK Departmanı-HAT Teorik olarak bir kurmay fonksiyon olsa da, İK departmanı sadece çalışanlarla değil, örgütün tüm ekonomik, finansal, yasal ve teknolojik yapısıyla da ilgilenmelidir. Bu ihtiyaç İK departmanına aynı zamanda bir hat fonksiyon yapısı verir 13

Örgütler Neden Var? Sürekliliği sağlamak için. Şuna cevap verin: İşletmeler neden aynı insanların emeğini aylar, yıllar boyunca kiralıyor? Teorik olarak istihdam günlük; hatta saatlik bazda yapılabilir. Peki neden yapılmıyor? 14

Cevap: K işgücü devri maliyeti (turnover cost). Yani işletmeler, işçileri, uzun süre ellerinde tutmayı maliyet açısından dava avantajlı bulurlar.Diğer taraftan bu, işçilerin de yararınadır. Böylece her gün iş aramazlar. İşgücü devrinin (maliyet)düşük olmasının firmalara ve çalışanlara sunduğu avantajlar örgütlerin doğumuna neden olmuştur. K 15

İşgücü Devri Maliyetleri-1 Farklı yeteneklere sahip çalışanlar Bazıları ekip çalışmasına yatkın değildir. Bazıları kaytarmaya yatkındırlar. Bazen bir işin yapılması özel yetenekleri gerektirir. Bu zamanlarda çalışanlar özel eğitimler alırlar. İşe alma, gözetim ve eğitim maliyetleri 16

İşgücü Maliyetleri-2 Psikolojik maliyet Üretimin yavaşlaması-aksaması Oryantasyon maliyeti 17

Peki neden Türkiye’de Ve Dünya’da insanlar sürekli olarak işten çıkarılıyor? İnsan Kaynakları Yönetimi buna ne diyor? 1-Bazı yazarlara göre, İKY beyaz yakalıların ve özellikle kalifiye çalışanların yararınadır. Vasıfsız işçileri umursamaz. ? neden “Çünkü vasıfsızların maliyeti düşüktür” 18

2-İKY anlayışında, işçilerin işletmelerini benimsemeleri yatar 2-İKY anlayışında, işçilerin işletmelerini benimsemeleri yatar. Herkes çalıştığı yeri kendi evi gibi görür. Kullandığı aletleri de kendi malı gibi korur. Bu sürekli olarak işlenir ve çalışanlar sürekli motive edilir. İşçi ve işverenin bir aile olduğu, bu ailenin aynı gemide olduğu tezi savunulur. Bu nedenle sendikaya gerek yoktur. Çünkü işçinin çıkarlarını en iyi işveren bilir. Sendika sorun çıkarmaktan başka bir işe yaramaz. 19

İKY son 20 yılda yaygınlaşırken, sendikalılaşma oranı gerilemektedir. Günümüzde işletmeler kolayca küçülebilmektedir. 20

Birçok işletme 2001 yılını zararla kapatırken, bir bankanın sahibi kar ettiklerini bunun da en önemli nedeninin uyguladıkları tasarruf ve küçülme politikası olduğunu söylemiştir. Küçülme kriz dönemindeki birçok işletmeye önerilmektedir. Bu dönemlerde işçilerin haklarını sadece kendileri savunabilmektedir. Çünkü birçoğu herhangi bir sendikaya üye değildir. Ya da sendikalar güçsüzdür 21

İngiltere %43 Almanya %42 Yunanistan %47 İsveç %49 İsrail %48 İspanya Personel Alımını Durduran İşletmeler 1999-2000 İngiltere %43 Almanya %42 Yunanistan %47 İsveç %49 İsrail %48 İspanya %25 Japonya %40 Türkiye %60 22

İngiltere %44 Almanya %47 Yunanistan %29 İsveç %40 İsrail %26 İspanya İsteğe Bağlı İşten Ayrılmalar 1999-2000 İngiltere %44 Almanya %47 Yunanistan %29 İsveç %40 İsrail %26 İspanya %36 Japonya %13 Türkiye %46 23

Zorunlu İşten Ayrılmalar 1999-2000 İngiltere %48 Almanya %28 Yunanistan %17 İsveç %53 İsrail %59 İspanya %27 Japonya %4 Türkiye 24

K İK yöneticileri, şirket sahipleri ve tepe yöneticiler ile çalışanlar arasındaki çıkar dengesi (dengesizliği) yönetiminden sorumludurlar. Hissedarlar/T.Y. İşçiler Yüksek kar Yüksek ücret Yüksek verimlilik Rahat çalışma Düşük ücret Yan ödeme ve haklar 25

TARİHSEL BOYUT... 26

geçmişten bugüne...1 TARIM TOPLUMU: İŞBÖLÜMÜ: Sadece ailevi ihtiyaçları karşılayacak düzeyde üretim İŞBÖLÜMÜ: İnsanlar bazı şeyleri üretmeye devam ettilerse de birçok mal başka insanlardan alınmaya başladı. İşletmeler az sayıda personelden oluşurdu. TOPLUMSAL İŞBÖLÜMÜ 27

ÇALIŞMA HAYATI 1800’lerde haftalık çalışma süresi 60 saatin üzerinde. 1880 Joseph Weeks: Weeks Raporu 1830 69.7 saat 1840 67.1 1850 65.5 1860 62.0 1870 61.1. 1880 60.7 28

1890 Nelson Adrich 1840 68.4 saat 1850 69 1860 66 1870 63 1880 61.8 1890 60 29

SANAYİ DEVRİMİ: Yüzlerce işçi, büyük işletmeler. Kitle üretimi ile maliyetler düşmeye başladı. Ağır çalışma, çok düşük ücretler (günde16 saat) 30

Bütüncül el üretimi X Parça Üretimi geçmişten bugüne...2 İşçiler sürekli aynı işleri yapıyor fakat aslında kendilerince hiçbir şey yapmıyorlardı. Kitle üretiminden önce zanaatkarların duyduğu iş tatmini bu devirdeki işçilerde görülmemiştir. Bütüncül el üretimi X Parça Üretimi 31

Aşırı uzmanlaşma vasıfsız ya da yarı vasıflı işlerin doğmasına neden olmuş, sonuçta tatminsizlik ve moralsizlik işletme verimliliğini düşürmüştür. Bu dönemde işçiler kendilerine sunulan her şartı kabul etmek zorundaydılar. Çünkü büyük işsizlik vardı. K 32

geçmişten bugüne... 3 ? Bu yıllarda Taylor’un “Bilimsel Yönetim Akımı” yaygındı. İşçileri güdülemede parasal unsurlar ön plandaydı. Onu Fayol ve Weber izledi. 1920’lerde İnsan İlişkileri Okulu çalışmaları başlar. Hawthorne Deneyleri Aynı yıllarda Von Bertalanffy Sistem Yaklaşımı’nı geliştiriyordu ? 33 ZAMAN/HAREKET- PARA- USTALIK/CEZA

geçmişten bugüne...4 K 1930’lu yıllar sendikacılığın geliştiği yıllardı. Zamanla çalışma şartları, saatleri ve ücretler gelişti. Bu her ülkede aynı hızda ve seviyede olmadı. Bu yıllara kadar sadece ekonomik bir varlık olarak görülen insan artık sosyal bir varlık olarak görülmeye başladı. 2. Dünya Savaşı sonrası, sosyal ve endüstriyel psikoloji alanında gelişmelerin hızlandığı yıllardır. K 34 1929 BUNALIMI NEDENİYLE

Dünya Savaşı Sonrası: 8 saat x 6 gün ÇALIŞMA SAATLERİ Dünya Savaşı Sonrası: 8 saat x 6 gün 20 yy’nin ilk 30 yılında çalışma saatlerinde bir azalma trendi var 1929 bunalımından sonra ise keskin bir düşüş var. 2. Dünya Savaşı sonrasında tekrar yükselme başlıyor. 35

ÇALIŞMA SAATLERİ 1900 58.5 saat 1904 57.1 1909 55.7 1914 54 1919 50 1924 48.8 1929 48.7 1934 40.6 1940 42.5 1944 46.9 1947 42.4 36

geçmişten bugüne...4 Fakat 70’li yıllarda ekonomik bunalımlar, yeni grevler doğurur. 80’li yıllar ve borç krizi. Reagan ABD’de, Thatcher İngiltere’de iktidarda. Yeni (ESKİ) politikalar... Küçülmeler hızlanıyor. Sosyal yardımlar azalıyor. 37

geçmişten bugüne...5 80’li yıllar: DEGİSİM Eskinin büyük şirketleri artık daha küçük ve ESNEK iş birimleri olarak çalışmaya başladılar. İşletmeler az sayıda çok yetenekli personel ile çalışmaya başladı. Gerekli performansı gösteremeyenler işten çıkarılıyordu. Yarı-zamanlı (part-time) işçi ve geçici işçi uygulamaları da bu dönemde ağırlık kazandı. 38

NEO-LİBERAL POLİTİKALAR geçmişten bugüne NEO-LİBERAL POLİTİKALAR Bu sürecin başlangıcı ile M. Thatcher ve R. Reagan’nın iktidarlarının başlangıcı eşzamanlıdır. (Bu dönemde Reagan ve Thatcher politikalarına bakınız. Thatcher “her koyun kendi bacağından asılır” der: işsizlik yardımının kaldırılmasını bunun devletin sırtında ağır bir yük olduğunu savunur) 39

80’lerden sonra sendikal hareket gerilemeye, İKY gelişmeye başlamıştır. Aynı yıllarda yeni kavramlar türemeye başlamıştır: TKY, JIT, Küçülme, Küreselleşme, Yalınlaşma... Yeni dönem, işçilerin işyerlerini benimsemeleri kendilerini örgütün bir parçaları olarak görmeleri üzerine kurulmuştur. 40

Erkek ev reisinin günlük hayatı 1880 1995 Uyku 8 Yemek-Temizlik 2 Gündelik İşler Yol 1 Çalışma 8.5 4.7 Hastalık 0.7 0.5 Diğer işler 1.8 5.8 41

1912 1914 1917 1929 1945 1950 1973 1980 Grevler artıyor. Petrol Krizi Rus Devrimi: Kapitalizme alternatif olarak ortaya yeni bir model çıkar. Ancak üretim modeli benzerdir. (Fordist) Ekonomik bunalım. Verimlilik düşüyor. TAYLORİZM Hız-hareket çalışması Parasal teşvikler Verimlilik bir noktada tıkanıyor Sosyal insanın keşfi, üniversite-sanayi işbirliği. Talep artıyor, vasıflı işçilere talep artıyor. Devletin sürekli çalışanların yanında yer alması sermayeyi rahatsız ediyor. Yeni sağ. Thatcher ve Reagan. Eski sisteme geri dönme arzusu. Devlet küçülsün, daha az çalışanların yanında olsun.Sosyal yardımlar azalsın. Ford T Modeli’ni üretir. Bu dönemde seri üretim ile çok sayıda otomobil üretilir, ancak satışlar fazla değildir. Çünkü insanların araba alacak paraları yoktur. Burada başka bir güç devreye girer. Piyasa koşullarına müdahele ederek çalışanların refahını artırmak için devlet gerekli düzenlemeleri yapmaya başlar. (KEYNES) Grevler çoğalıyor (özellikle İngiltere’de) Japonya ve Almanya başta olmak üzere ABD bazı ülkelere eko. destek veriyor. Ancak Japonya ABD’ye rakip oluyor. ABD’ye giden Japonlar Amerikan üretim sistemini kopyalayıp kendi kültürlerine uyarlıyorlar. (TKY’nin temelleri...) K FORDİZM POSTFORDİZM ÇALIŞANLARIN KENDİLERİNİ ÖRGÜTÜN BİR PARÇASI OLARAK GÖRMESİ YÖNETİM ÇALIŞANLARI SADECE İKTİSADİ BİRER VARLIK OLARAK GÖRMEKTEDİR ÇALIŞANLAR SOSYAL BİRER VARLIK OLARAK GÖRÜLÜR. SENDİKAL HAREKETLERDE GÜÇLENME VARDIR. 42

Farklı bir yaklaşım K 70’li yıllarla birlikte “sosyal insan” yeterli görülmemeye başladı. Çünkü buna rağmen bunalım devam ediyordu. Başka bir yöntem geliştirilmesi gerektiği düşünülüyordu. Amaç işçilerin örgütü benimseyeceği, işletmeye her zaman sadık olacakları bir sistem geliştirmekti. “Ben, biz, onlar” değil sadece “B İ Z” olmalıydı. Postfordizm fordizmin küllerinden İKY’yi doğurdu. K İKY LEHİNDE 43

TAYLORİST-FORDİST ÜRETİM ESNEK-TOYOTİST (postfordist) ÜRETİM Standart üretim Üretim farklılaştırma Bant üretimi Modül üretimi Düşük motivasyon (umursamama) Yüksek motivasyon (özdeşleşme) Çatışmacı iş ilişkileri İşbirliğine dayanan iş ilişkileri Hiyerarşik yönetim Katılımcı yönetim Dikey iş bölümü (planlama uygulama farklı) Dikey iş entegrasyonu (zenginleştirme yetkilendirme) Dışarıdan kontrol İçeriden kontrol 44

TAYLORİST-FORDİST ÜRETİM ESNEK-TOYOTİST (postfordist) ÜRETİM Yatay iş bölümü (görevlerin aşırı sınırlandırılması) Yatay iş entegrasyonu (genişletme) İşçileri göreve bağlama (aşırı uzmanlaşma) Bireysel çalışma Grup çalışması (ancak bireysel maddi ödüller var, herkes farklı ücret alır) K 45

90’LI YILLAR 46 -Dünya Ticareti -Sermaye Dolaşımı KÜRESELLEŞME EKONOMİK BOYUT SİYASAL BOYUT KÜLTÜREL BOYUT -Dünya Ticareti -Sermaye Dolaşımı -Uluslararası Yeni İş Bölümü -Çokuluslu Şirketler -Örgütsel Bütünlük -stratejik yönetim -JIT -TKY -ekip çalışması -esnekleştirme -İşgücü Göçü -Eşitsizlik Artışı -Tek Kutuplu Dünya -Merkez ve Çevre -Ulus Devlet Güç kaybediyor. -Evrensel Sorunlar -insan hakları -çevre -gelişme ve eşitsizlik -barış ve düzen -Uluslararası Kuruluşlar -Yeni Siyasi Kültür -liberal demokrasi -eşitliğin reddi -bireysel özgürlük -Batı kültürünün yaygınlaşması -Karşı Tepki -Manevi agilikli yasam/ dincilik -etnik ayrımcılık -milliyetçilik -Tüketici Egemenliği -çeşitlilik ve kalite -seçme özgürlüğü -birörnekleştirme -denetim -Bilişim Teknolojileri -kültürel aktarım -insan ilişkilerinin sembolleştirilmesi 90’LI YILLAR 46

1.5 milyar kişinin geliri günlük 1 dolar Küreselleşme gelişmiş ülkelere yaramıştır. Oysa tam tersi bir söylemle yola çıkmıştı. 1978’de gelişmiş ülkelerde kişi başına gelir 8000 USD gelişmekte olan ülkelerde 1500 USD 1990’da gelişmiş ülkelerde k.b. gelir 23000 USD gelişmekte olan ülkelerde 2500 USD 2004’te gelişmiş ülkelerde k.b. gelir 34000 USD gelişmekte olan ülkelerde 4000 USD 1.5 milyar kişinin geliri günlük 1 dolar 47

ÇALIŞANLARIN YÖNETİMİNDE TARİHİ GELİŞİM TEKNİKLER İŞVERENİN BAKIŞI TEMEL KRİTER DÖNEMLER Disiplin sistemleri Çalışanların ihtiyaçları önemli değildir Üretim teknolojileri 1899 öncesi Güvenlik ve yaratıcılık programları Çalışanlar güvenliğe ve fırsatlara ihtiyaç duyarlar Çalışanların rahatlığı 1900-1910 Zaman ve iş araştırmaları Çalışanlar yüksek verimlilikle beraber gelen yüksek ücretler isterler Görev verimliliği 1910-1920 FORDİST 48

Emeklilik ve sağlık gibi ek yararlar TEKNİKLER İŞVERENİN BAKIŞI TEMEL KRİTER DÖNEM Psikolojik testler ve danışmanlık programları Çalışanların kişisel farklılıkları gözönünde bulundurulmalıdır Kişisel farklılıklar 1920-1930 İnsan ilişkileri İletişim programları Çalışanların ihtiyaçları kurum içerisinde tatmin edilmelidir Sendikalaşma 1930-1940 keynesyen Emeklilik ve sağlık gibi ek yararlar Çalışanlar ekonomik güvenliğe ihtiyaç duyarlar Ekonomik güvenlik 1940-1950 Danışman (gözetimci) eğitimleri Çalışanlara baskı unsuru az olan bir denetim uygulanmalıdır İnsan ilişkileri 1950-1960 Katılımcı yönetim teknikleri Çalışanlar görevleriyle ilgili kararlara katılmak isterler. Katılım İş kanunları 1960-1970 49

NEO LİBERAL TEKNİKLER İŞVERENİN BAKIŞI TEMEL KRİTER DÖNEMLER Görev zenginliği Entegre çalışma takımları Çalışanlar becerilerine uygun ve kendilerini zorlayacak görevler beklerler Görevlerin zorluğu ve çalışma hayatının kalitesi 1970-1980 Kriz-küçülme İşten ayrılma eğitimleri Ekonomik koşullardan dolayı şimdi kaybedenlerin yeni işlere ihtiyaçları vardır. İşten ayrılmalar 1980-1990 NEO LİBERAL İş ihtiyaçları, eğitim, etik, küreselleşme gibi olguları birleştirme Çalışanlar iş ve iş dışı dünyalarını dengelemeli ve katkılarda bulunmalıdır Üretkenlik, kalite, adapte olabilme 1990-2000 birleşme- satınalma 50