İKTİSAT FAKÜLTESİ İKTİSAT BÖLÜMÜ Para Teorisi ve Politikası Doç.Dr.Murat Birdal BÖLÜM:18

Para Politikasının İdaresi: Amaçlar ve Hedefler

Para Politikasının Amaçları 1. Yüksek İstihdam 2. Ekonomik Büyüme 3. Fiyat İstikrarı 4. Faiz İstikrarı 5. Finansal Piyasa İstikrarı 6. Döviz Piyasası İstikrarı Amaçlar çoğu zaman çatışır.

Yüksek İstihdam Yüksek istihdam iki nedenle önemlidir: 1. İşsizlik arttığında yoksulluk, sosyal patlama, suç artışı. 2. İşssizlik yüksek olduğunda sadece atıl işgücü değil atıl kapasite de vardır, GSYİH daralır. İşsizlik ne kadar düşük olmalıdır? Friksiyonel işsizlik (daha uygun iş arayışı) ve yapısal işsizlik (işçilerin becerileri ile işin gereklilikleri arasındaki uyumsuzluk) nedeniyle sıfır işsizlik hedefi gerçekçi değildir. Emek arzı emek talebine eşit olduğu noktada u > 0 olsa da tam istihdam vardır: Bu işsizlik düzeyi Doğal İşsizlik Oranı olarak adlandırılır.

Ekonomik Büyüme Düşük u hedefi ile yakından ilişkili: Eğer u düşük ise firmalar verimliği arttıracak sabit sermaye yatırımlarına girişir, u yüksek ve atıl kapasite varsa sabit sermaye yatırımlarından kaçınır. Politikalar firmaları daha fazla yatırıma ya da bireyleri daha fazla tasarrufa (yatırımcıya kredi) yönlendirerek büyümeyi hedefleyebilir. Arz yönlü iktisat: Vergi teşvikleri ile firmaların daha fazla yatırıma bireylerin daha fazla tasarrufa yönlendirilmesi.

Fiyat İstikrarı Fiyat istikrarı iktisat politikası amacı olarak daha ön plana çıkmaktadır, çünkü: Enflasyon belirsizlik yaratarak büyümeyi olumsuz etkiler. Enflasyon gelecek planlamasını zorlaştırır. Enflasyon sosyal çatışmaları körükler. Aşırı enflasyon, hiperenflasyon, Arjantin, Brezilya, Rusya gibi ülkelerde görüldüğü gibi yavaş ekonomik büyümeye neden olur.

Faiz İstikrarı Faiz oranlarındaki istikrarsızlık bireylerin-firmaların tüketim-yatırım kararlarını güçleştirir. M.Bankaları yukarı doğru faiz hareketlerini önlemeye çalışır, kurumun bağımsızlığını tehdit edecek bir sosyal-politik ortam oluşmaması için.

Finansal Piyasaların İstikrarı Finansal krizler finansal piyasaların fon fazlasına sahip aktörlerden fon ihtiyacı bulunan aktörlere fonları yönlendirmesini sekteye uğratabilir ve ekonomik daralmaya neden olur. Bu yüzden finansal sistemin istikarı MB’nın başlıca hedeflerindendir. Faiz oranındaki istikrarsızlıklar finansal şirketlerin kar oranları ve piyasa değerlerini doğrudan etkileyerek geleceklerine dair belirsizliği arttırır (gap-duration analizi).

Döviz Piyasalarında İstikrar Bir ülkenin para biriminin yabancı paralar karşısında değer kazanması ülke sanayinin rekabet gücünü azaltırken, değer yitirmesi enflasyonu körükler. Döviz kurunda istikrar uluslararası ticaret ile uğraşan aktörlerin geleceğe dair planlama yapmasını kolaylaştırır. Dış ticarete dayalı ekonomilerde kur istikrarı daha büyük önem taşımaktadır.

Amaçlar Arasında Çatışma Birçok hedef birbiriyle tutarlıdır, örneğin: Yüksek istihdam ve ekonomik büyüme Faiz istikrarı ve finansal piyasaların istikrarı. Ne var ki, P istikrarı i istikrarı ve düşük u hedefi ile (kısa vade de olsa ) çatışabilmektedir. Örneğin ekonomi genişlerken ve u gerilerken, enf. ve i artışa geçebilir. Eğer MB i artışını önlemek için genişlemeci para politikası uygularsa bu enf. artışına neden olabilir. Diğer yandan, MB enf. artışını engellemek için i’yi arttırırsa, kısa vadede işsizlik artabilir. Amaçlar arasındaki çatışma M.Bankalarını zor seçimlerle karşı karşıya bırakabilir (Örn. Avrupa Merkez Bankası 2010: Borçlu ülkelere yardım- Fiyat İstikrarı).

Merkez Bankası Stratejisi Araçlar: APİ, reeskont, zorunlu rezerv oranı İşleyici Hedefler: Rezerv büyüklükleri (parasal taban vs.) , faiz oranları) kısa vadeli-gecelik) Ara Hedefler: Parasal büyüklükler, faiz oranları Amaçlar:Yüksek istihdam, fiyat istikrarı, finansal piyasa istikrarı.... Politikaların büyüme (istihdam) veya fiyat istikrarı gibi nihai hedefler üzerindeki etkilerini bekleyip görmek yerine ara hedefler yoluyla politikanın doğru yolda olup olmadığı izlenebilir.

Hedeflerin Kullanımı TCMB nominal GSYİH’da %5 büyüme amaçlıyor. Bu büyüme oranının yakalanması için M2’de (ara hedef) %4 büyüme ve M2’deki bu genişlemenin elde edilmesi için ise parasal tabanın MB (işleyici hedef) 3% büyümesi gerektiği düşünülmektedir. Bu doğrultuda TCMB elindeki araçlarla (APİ vs.) parasal tabanı 3% genişletmeyi amaçlayacaktır. Politika uygulamaya konulduktan sonra TCMB bu politikanın M2’yi nasıl etkilediğini gözlemlemeye başlar. Eğer M2’deki genişleme hedeflenenin altındaysa açık piyasa alımlarını hızlandırır, hedeflenenin üzerindeyse açık piyasa alımlarını azaltmaya ya da satışa karar vererek nihai büyüme hedefine ulaşmaya çalışır.

Hedeflerin Seçilmesi Örnekte seçilen ara hedef parasal büyüklükte yüzde 4 artış idi. MB aynı amaca ulaşmak için hazine bonolarının faiz oranını yüze 3 düşürmeyi de seçebilirdi. Merkez Bankası ara hedeflerin birini seçmek durumundadır: parasal hedefleme ya da faiz hedefi. Her ikisi bir arada kullanılamaz.

Para Arzı Hedefi MB M d’nin M d* olmasını beklerken M d üretim, fiyat düzeyindeki dalgalanmalar ya da bireylerin nakit-tahvil tutma tercihlerindeki değişim nedeniyle M d' ve M d'‘ aralığında dalgalanmaktadır. 2. Para arzı M* olarak hedeflendiğinde, Ms sabit i i' ve i'' aralığında dalgalanır.

Faiz Oranı Hedefi M d M d' ve M d'‘ aralığında dalgalanmaktadır 2. Faiz hedefi i* olarak belirlendiğinde para arzı ayarlanarak Ms M' ve M'‘ aralığında dalgalanır.

Hedeflerin Seçilmesi Parasal hedefleme durumunda faiz oranları dalgalanırken, faiz hedeflemesi durumunda ise para arzı ve parasal taban gibi rezerv büyüklükler dalgalanır. MB bu iki alternatif ara hedeften birini seçmek durumunda olduğuna göre seçimin hangi kriterlere göre yapılacağı önemlidir.

Hedeflerin Seçimideki Kriterler Ara Hedeflerin Seçimindeki Kriterler 1. Ölçülebilirlik: i Ms ’e oranla daha kolay ve hızlı ölçülebilir olsa da GSYH’ya etki eden reel faiz oranlarını (gerçek borçlanma maliyeti) ölçmek aynı derecede zordur. 2. Kontrol Edilebilirlik: M.B. tahvil alım-satımı aracılığıyla tahvil fiyatları ve i üzerinde M s’ e oranla daha fazla kontrole sahip olsa da enflasyonist beklentiler dolayısıyla reel faizleri aynı etkinlikte kontrol edemez. 3. Amacı Öngörülebilir Bir Şekilde Etkileyebilme: Hangi ara hedefin daha etkin olduğu tartışmalıdır. İşleyici Hedeflerin Seçimindeki Kriterler Rezerv büyüklükleri ve gecelik (kısa vadeli) faiz oranları için 1. 2. kriterler açısından yukarıdaki durum geçerlidir. 3. kriter açısından ara hedef Ms ise rezerv büyüklükler, faiz oranı ise gecelik faiz oranı daha etkilidir.

Taylor Kuralı FED’in hedef ior (fed funds rate) nasıl seçilmelidir? Gecelik fed oranı = enflasyon + hedeflenen denge reel faiz oranı+ 1/2 enf. farkı + 1/2 üretim farkı Enflasyon ve üretim farkının Taylor kuralındaki varlığı varlığı FED’in sadece  düşük tutmak kaygısı gütmediği ayrıca konjonktür dalgalanmalarını da azaltmayı amaçladığını göstermektedir. Örn: Üretim fazlası varsa fed fon oranı yükselecek, üretim açığı varsa gerileyecektir.Yine enflasyon arttığında fed fon oranı yükselecek düştüğünde düşecektir. FED’in Amacı:  kontrolü ve y istikrarı

Taylor Kuralı, NAIRU ve Phillips Eğrisi Taylor kuralındaki üretim farkı fed oranı ilişkisine dair alternatif yorum: Üretim farkı gelecekteki ’un göstergesidir (Phillips eğrisi). Üretim seviyesi farkı büyüdükçe faiz oranlarını arttırmak fiyat istikrarı açısından önemlidir. Potansiyel üretim seviyesi doğal işsizlik oranının fonksiyonudur. u > NAIRU, ve GSYH < potansiyel GSYH, o zaman   u < NAIRU, ve GDP > potansiyel GSYH,   1995 öncesinde, NAIRU’nun 8% dolayında varsayılmaktaydı ama 1990’ların sonundaki u düşüşüne karşın  artışı yaşanmaması Phillips eğrisini tartışılır hale getirmiştir.

Taylor Kuralına Örnek Hedeflenen reel gecelik faiz oranı 2%, * = 2% ve  = 3%, pozitif enf. farkı  - * = 1% (= 3% - 2%). Üretim farkı 1%. Bu durumda Taylor kuralı gereğince gecelik faizler aşağıdaki gibi olmalıdır: ior = 3% + 2% + ½ (1% enflasyon farkı) +1/2 (1% üretim farkı) = 6%.

Taylor Kuralı ve Gecelik Faiz Oranı