TÜRKİYE EKONOMİSİ KIRILGAN MI? R. Hakan ÖZYILDIZ hakanozyildiz@gmail.com www.hakanozyildiz.com www.hakanozyildiz.com

Rüzgar hangi yönden esiyor? Yelkenli veya uçak seferlerinde. Yolculukta rüzgar çok önemlidir. Pruva rüzgarı (baş taraftan esen rüzgar) yolculuğu zorlaştırır. Pupa rüzgar (arkadan esen rüzgar) kolaylaştırır. «Pupa yelken gitmek» FED Mayıs 2013 kararına kadar pupa yelken gidiyorduk. Şimdi rüzgar pruvadan esmeye başladı. www.hakanozyildiz.com

İyi günlerde yapısal sorunları çözmedik Ekonomide; Tasarruf yetersizliği, Kayıtdışılık, Vergi sistemi, «Nereden buldun?» Kurumsallaşma yetersizlikleri Siyasette; Güçler ayrılığının kurumsallaşmaması, Siyasetin finansmanı, Siyasi partiler ve seçim sistemi, Ve diğerleri… www.hakanozyildiz.com

Örneğin büyümenin çok dalgalı; % -6 ile % 10 aralığında hareket ettiğine, ortalamasının % 4’ün biraz üstünde olduğuna dikkat etmedik. www.hakanozyildiz.com

Büyüme iç tüketime bağlı olduğunu: Gelir artmadan tüketimin artmayacağını hatırlamadık www.hakanozyildiz.com

Az gelirle çok tüketince tasarrufların milli gelire oranı (%) düştü www.hakanozyildiz.com

Dış kaynağa bağımlılığımız çoğaldı İçeride tasarruf olmayınca dışarıdan ithal ediyoruz. Yabancıların biriktirdiği paraya yüksek faiz vererek ülkeye getiriyoruz. www.hakanozyildiz.com

Dışarıdan gelen sıcak paraya bağımlı büyüdük. www.hakanozyildiz.com

Yetersiz tasarruf birikimi nedeniyle büyümek için dış kaynağa ihtiyaç var www.hakanozyildiz.com

Uluslararası Döviz Rezervleri / Ülkenin Kısa Vadeli Dış Borcu DIŞ KIRILGANLIKLAR Cari Açık / GSYH Uluslararası Döviz Rezervleri / Ülkenin Kısa Vadeli Dış Borcu Uluslararası Döviz Rezervleri / GSYH Toplam Dış Borç / GSYH Toplam Dış Borç / Toplam Yıllık İhracat Reel Kurun (REER) Aşırı Değerlenmesi (Yerli paranın yabacı para karşısında gereğinden fazla değer kazanması) www.hakanozyildiz.com

FİNANSAL KIRILGANLIKLAR Kredi / Mevduat Oranı Yıllık Kredi Büyümesi Toplam Krediler / GSYH Finansal Sektörün Yabancı Bankalara Borcu / GSYH www.hakanozyildiz.com

www.hakanozyildiz.com

Kredilerdeki artış mevduattakinden hızlı. www.hakanozyildiz.com

Doğal olarak gelir düzeyi düşük olanlar daha çok borçlanıyor Doğal olarak gelir düzeyi düşük olanlar daha çok borçlanıyor. Borç gelecekteki gelirleri harcamaktır. Eğer ileride gelirler artmazsa borç geri ödeme sorunu çıkar. www.hakanozyildiz.com

Reel sektör şirketlerinin borçlarının % 90’ı döviz oldu www.hakanozyildiz.com

2002 yılında - 6,5 milyar $ olan açık 2013 sonunda - 174 milyar $’a ulaştı www.hakanozyildiz.com

Toplam Kamu Borcu / GSYH Vadesi 12 Ay İçinde Dolan İç Borç / GSYH MALİ KIRILGANLIKLAR Bütçe Açığı / GSYH Kamu Açığı / GSYH Toplam Kamu Borcu / GSYH Vadesi 12 Ay İçinde Dolan İç Borç / GSYH Kamu Dış Borcu / GSYH www.hakanozyildiz.com

Faiz ödemeleri azaldıkça bütçeden yapılan sosyal transferler (tarımsal destekleme, yaşlılık parası, evde hasta bakımı vb.) çoğaldı. Gelir dağılımı olumlu etkilendi. Ama bütçenin harcama esnekliği azaldı. Büyüme düşünce gelirlerde azalacak, ancak esnek olmayan harcamalar aynı kalacak. Bütçe açığı ve borçlanma artacak. www.hakanozyildiz.com

TÜRKİYE’DE BORÇ YAPISI DEĞİŞTİ www.hakanozyildiz.com

Reel olarak borç azalmadı www.hakanozyildiz.com

Kamunun borcu azaldı, hanehalkının ve şirketlerin borcu çok hızlı yükseldi. www.hakanozyildiz.com

Yukarıdakilerin ışığında resme bakınca; Kamu mali dengeleri de bozulursa işimiz çok zorlaşır www.hakanozyildiz.com

Bir risk algılama göstergesi olarak Kredi Temerrüt Swapları (CDS) karşılaştırması www.hakanozyildiz.com

İşgücüne katılımda büyüme İşgücünün kalitesi Kırılganlıkları azaltmak için ne yapmalı? İşe dört temel büyüme elementiyle başlamak lazım İşgücüne katılımda büyüme İşgücünün kalitesi Sermaye derinliğinin artması (sermayenin çoğalması) Toplam faktör verimliliğinin büyümesi www.hakanozyildiz.com

İş gücüne katılımda en düşük oran bizde www.hakanozyildiz.com

Kırılganlığı azaltmak için bir örnek: Kadın istihdamı Nüfusun yarısı (% 49,8’i) kadın, «İşgücüne katılımda kadınların oranı erkeklerin oranının üçte biridir». 15 yaş üzerindeki kadınların sadece % 25,9’u çalışıyor. İşgücüne dahil olmayan kadınların % 52,8’i 3 ve daha fazla çocuk doğurmuş. Beş kişilik ailede kadınlar evde oturuyor, sadece baba çalışıyor. 25,5 milyon çalışanın yaklaşık 7 milyonu asgari ücretin üstünde gelir elde ediyor. Bu durumda kim, nasıl tasarruf edecek? Tasarruf artmazsa dışa bağımlılık artacak. Oradan gelen döviz azalırsa; NE OLACAK? SON SORU İŞSİZLİK ÇOĞALIRSA SONUÇLARI NE OLUR? www.hakanozyildiz.com

Aynı durum kadın işgücü içinde geçerli www.hakanozyildiz.com

Uzun vade ! Siyasetçiler için zor bir seçenek. Seçimler beş yılda bir yapılıyor. Ama yapısal politikaları uygulamak, meyvelerini toplamak uzun vadeli bir iş. Önemli olan niyet etmek. Kısa vadeli siyasi çıkarları bir kenara bırakıp, uzun vadeli ülke gerçeklerine göre seçenek üretmek ve halka anlatmak gerek. Bir örnek: Karınca hacca gitmeye karar vermiş. Yolda rastlayanlar sormuşlar «Nereye?». «Mekke’ye» deyince, «Bu kadar uzun yola ömrün yeter mi?» demişler. Cevabı çok basit olmuş: «En azından bu yolda ölürüm» www.hakanozyildiz.com