MASAL

MASAL NEDİR? Nesirle söylenmiş,dini inançlardan ,törelerden gelenekten bağımsız,tamamıyla hayal ürünü ve inandırma iddiası olmayan kısa bir anlatım türüdür.

Ulusların henüz yazılı edebiyat dönemine geçmedikleri,yazı öncesi dönemden bu yana var olan bir masal için;kişileri ve olayları olağanüstü nitelikler taşıyan bir sözlü edebiyat ürünüdür diyebiliriz.

MASALIN BÖLÜMLERİ

Döşeme Bölümü Masalların baş kısmında yer alan, dinleyicinin ya da oyuncunun masal dinlemeye çağrıldığı bölümüdür.Bu bölüme masal başı ya da tekerleme bölümü de denilmektedir.

Tekerlemeler niçin kullanılır? Masalda, nerelerde tekerleme kullanılır? Masalda üç yerde tekerleme vardır. Başta,ortada ve sonda Tekerlemeler niçin kullanılır? Tabii ki dinleyicilerin ilgisini çekmek ve masala hazırlık yapmak için. Ortadaki tekerleme zamanı hızlandırmak için,sondaki tekerleme ise masalı bitirmek için kullanılır.

MASAL TEKERLEMESİ Bir varmış.Bir yokmuş.Evvel zaman içinde.Kalbur saman içinde.Cinler cirit oynarmış,eski haman içinde.Hamamcının tası yok.Oduncunun baltası yok.Arap Bacı hamama gider,koltuğunda bohçası yok.Handadır handa.Bostana gider manda.Mandayı kestik.Etini yedik.Dişimizin kavuğuna yetmedi.Sonracıma derisini yükledik,doksan dokuz deveye.Deve çangul çungul çöle çıktı birgün.Sağa baktı ot yok,sola baktı kum çok.Az gittik.Uz gittik.Dere tepe düz gittik.Altı ayı bir güz gittik.Dönüp arkamıza bir baktık ki,arpa boyu yol gitmişiz.Yeniden çıktık yola.Var varadan,sür süreden.Amasya`dan Tire`den.Sulu yerde peynir ekmek,susuz yerde kavun karpuz yiyerekten,vardık varacağımız yere…Geldik masala.Masaldır bunun adı.Söylemekle çıkar tadı.Kim iyi dinlemezse yesin onu Arap Dadı…

Gövde(gelişme)Bölümü Bu bölüm,masalı oluşturan ana olayın ve bu olayla ilgili ayrıntıların sunulduğu,masalın en uzun bölümüdür. Döşeme bölümü bittikten sonra genellikle bu bölüme “Vaktiyle memleketin birinde ’’ “Adamın biri’’, ‘‘Evvel zaman içinde” gibi söz açıcı başlangıçlarla geçilir.

Sonuç(üç elma)Bölümü Masalın bitirildiği bölümdür.Üç elma bölümü de denilmektedir.Masalcı bu bölümde sanki olayları yaşamış gibi,masalın verildiği duygu haliyle dinleyenleri kimi zaman bu elmalardan biriyle ödüllendirilebilir.

“Gökten üç elma düştü birisi yiğit olanların başına,birisi bu masalı dizip koşana,biriside dinleyenlerin başına” diye söylenir.Kimi zamanda masal “Onlar ermiş muradına,biz çıkalım kerevetine” diye de bitirilebilir.

Masalın özellikleri nelerdir? Kişiler ya çok iyi ya da çok kötüdür. Sözlü nesir türüdür. Yazarları yoktur.Halk düşüncesinin,halk kültürünün ortak ürünüdür. Masallar eğlendirici ve eğiticidir. Masallar tekerleme ile başlar. Masal kahramanları yaşlanmaz. Masalda olağanüstü özellikler vardır.

İstanbul,Horasan,Bağdat… MASALLARDA MEKAN Masallarda yer kavramı sembolik bir biçimde yer alır.Genellikle uzak mekanlarda geçer.Bahsedilen yer isimlerinin çoğu hayalidir.Ne zaman,hangi yerde bulundukları asla bilinmez. Masallarda gerçek yer isimleri de belirtilir.Fakat masallarda anlatılanlar gerçekte bu yerler değildir. saraylar,ırmaklar,bahçeler,Kaf dağının arkası,yedi kat yerin altı,memleketin biri,cinler ülkesi… İstanbul,Horasan,Bağdat…

MASALLARDA ZAMAN Masal –miş li geçmiş zaman,şimdiki zaman ya da geniş zamanla anlatılır.Masalda zamanın gerçek zamanla ilgisi yoktur. Bir varmış bir yokmuş,evvel zaman içinde kalbur saman içinde,bir zamanlar,eski zaman içinde gibi kavramlarla zaman belirtilir.

MASALLARDA KİŞİLER Hayali varlıklar masallarda içice yaşar ve masalların kahramanlarıdır.Masallarda insanlar,gerçek veya gerçekdışı vasıflarda görünürler.Bu gerçek olmayan kuvvetlerini büyülü bir araçtan var olmayan bir mahluktan veya evliyadan alır. İnsanlar,cinler,hayvanlar,padişahlar,vezirler,köylüler,kadılar,dervişler,ırgatlar haramiler,devler gibi sembol tipler masallarda yer alır.

100 yıl uyuyup gencecik uyanıyorlar. MASALLARDA KİŞİLER Masal kişileri asla yaşlanmazlar. 100 yıl uyuyup gencecik uyanıyorlar. Kişiler ya hep iyidir ya da hep kötü. Kişilerin olağanüstü özellikleri vardır. Kurbağaların prens olduğu,kedilerin çizmeyle dolaştığı bir ülke düşünün!

Kabağın araba olması,sopanın kendi kendine birini dövmesi….. OLAY Masallarda geçen olaylar tamamen gerçek dışı,hayal ürünü olaylardır. Kabağın araba olması,sopanın kendi kendine birini dövmesi…..

MASAL ÇEŞİTLERİ HAYVAN MASALLARI HALK MASALLARI SANAT MASALLARI ZİNCİRLEME MASALLARI YALANLAMA MASALLARI

HAYVAN MASALLARI Hayvan masallarında başta,ortada ve sonda söylenen tekerlemeler ya çok kısa geçilir yada hiç yoktur. Bazı hayvan masallarında eğiticilik,öğreticilikten çok macera yönü ağır basar.Hayvanlar kendi niteliklerini değiştirir ve insan karakterleri yansıtır duruma gelmiştir.Macera yönü ağır basan hayvan masallarında masalın kahramanı yarı hayvan,yarı insan veya bir insanda olabilir.

HALK MASALLARI Halkımızın görüş,davranış,inanış ve geleneklerini yansıtır.Halkımızın ortak malıdır.Bazı güçlü masal yazarları ,bunları daha sanatlı ve etkili bir dille anlatarak bir araya getirirler.Türk masal yazarlarının en büyüklerinden biri olan Eflatun Cem Güney bir çok masalımızı ustalıkla yazılı edebiyatımıza kazandırmıştır.

SANAT MASALLARI Yazarın kendi hayal güçlerine dayanarak oluşturdukları masallardır.Bu tür masalların amacı bir fikri.bir aksaklığı ve bozukluğu ortaya koymak ve ibret dersi vermektir.Sanat masalları,esasları önceden saptanmış bir plana göre yazılırlar.

ZİNCİRLEME MASALLARI Birinci şahısla anlatılan tekerlemeleri içine alır.Bu masalların kahramanları genellikle hayvanlardır.Zincirleme masallar küçük,önemsiz bir takım olayların zincirlemeleri zincirlemeli şekilde birbiri arkasına gelmesidir.Zincirlemede halkalar arasında mantıki bir bağ vardır.Anlatılanlar bir yerden sonra tersine döner.Son olaydan baştakine veya olaya son karışandan olayın başlangıç noktasına doğru masal ilerler.

Tekerleme şeklinde anlatılanlarda vardır. YALANLAMALI MASALLAR Genellikle bir yalan yarışması şeklindedir.Üçüncü tekil şahısla bir masal anlatıyormuş şeklinde olduğu gibi, bizzat masalcının başından geçiyormuş şeklinde de anlatılabilir. Tekerleme şeklinde anlatılanlarda vardır. Yalanlamalı masalların bir diğer tipi de avcı hikayeleridir.Bunlar avcılarla hayvanlar arasında geçen inanılması güç olayları konu edinir.

TÜRK EDEBİYATINDA MASAL Sözlü edebiyat ürünü olan masal;Türk Edebiyatı’nda çok önceden beri var olan bir anlatı türüdür.Ancak yazılı edebiyat ürünü olarak Türk Edebiyatı’nda kökleşik masallardan önce Fabi türü masallar görülmektedir. Türk Edebiyatı’nda gerek doğal masalların yazıya geçirilmesi,gerekse yazınsal anlamda yapay masalların ortaya çıkması Cumhuriyet’ten çok sonra,1940’lara doğrudur. Türk yazarlarının yapay anlamda yoğun olarak masal yazdıkları dönem ise bu tür halk bilimsel çalışmalardan sonradır. Türk Edebiyatı’nda sözlü edebiyat ürünleri olan masallara öykülemenin ve bunlardan yola çıkarak özgün masallar yaratmanın yoğun olarak yaşandığı dönem 1970 sonrası dönemdir.

Çocuk eğitimindeki gelişmelere koşut olarak,yazarlar yalın bir Türkçe ile çoçuğun dünyasına girmeye çalışmışlar, yazınsal kişiliklerini yazdıkları masallara yansıtmışlardır. Türk Çocuk Edebiyatı’nda 1980 sonrası dönemde de özgür masallar yazılmaya devam edilmiştir. Günümüzde ise çocukların yakın çevresinden,günlük yasamdan alınma yarı öykü,yarı masal Çocuk Edebiyatı ürünleri ağırlıkta olup asıl gelişme çocuk kitaplarının biçimsel özelliklerinde olmuştur.

MASAL ÇAĞI Okul öncesi çağda çeşitli araç ve gereçleri kullanarak okul çağına hazırlanan öğrencinin bu dönemde yaşadığı gelişmelerden biri masal çağıdır. Çocuğun okula başlamadan,2-3 yıl önce yönelmiş olduğu bu çağ,okul yıllarının ilk yıllarında da devam eder.Bu dönemde okuma konuları ve eğilimler bakımından kızlarla erkekler arasında bir ayrılık görülmez.Çünkü çocukluk henüz sürmekte, tür ayrılıklarına ilişkin çizgiler henüz belirginleşmiş değildir.Daha çok masal ve efsanelere karşı ilginin yoğun olduğu bu dönemde ilkokulun ilk sınıflarından başlayarak,kişileri çocuk ve hayvan olan öykülere karşı da bir yönelim başlayacaktır.

ÇOCUK MASALLARININ TAŞIMASI GEREKEN NİTELİKLER Çocuğun;anadilini öğrenmesine,kullanmasına ve zenginleştirmesine yardımcı olan masallar aynı zamanda da iyi bir eğitim-öğretim aracıdır.Yazınsal nitelikli bir masal eğitici -öğretici olabileceği gibi, okuyucularına estetik bir güzellik ve yaşamıyla ilgili bir bakış açısı da sunabilmektir.Bunu yaparken de açıktan açığa değil,birtakım simgeler motiflerle, sezdirme yoluyla yapmalıdır.

Masalların taşıması gereken nitelikler şunlar olabilir: a) Öncelikle masal yalın bir dille,akıcı ve açık bir anlatımla sunulmuş olmalıdır. b)Olaylar canlı ve hareketli olmalıdır. c)Masallar öğrenci ve sınıf ortamına uygun olmalıdır. d)Konuları çocuklarca yanlış anlaşılacak;örneğin kadını küçümseyen toplumun inançlarına ters,kadercilik anlayışına yaslanan masallara yer verilmemelidir. e)Döşeme bölümündeki söz dizimi akıcı,ilgi çekici olmalı,düğüm bölümü ustaca işlenip,olaylar beklenmedik biçimde sonuçlanmalıdır.

MASAL VE DESTANIN KARŞILAŞTIRILMASI KİŞİLER Masallarda insanlar,gerçek veya gerçek dışı vasıflarda görünürler.Kişiler kuvvetlerin büyülü bir araçtan,var ol- mayan bir mahluktan veya evliyadan alır.(köylü,cadı, derviş,ırgat…) Destanlarda kişiler gerçektir. ama halk tarafından kişilere olağanüstü özellikler katılmış- tır.Bunun yanında kişileri tanrı, tanrıça ve diğer olağanüstü varlıklar olan mitolojik kaynak- lı destanlar da vardır.

MASAL VE DESTANIN KARŞILAŞTIRILMASI MEKAN Masallarda çevre gerçek dışı mekanlardır.(Kaf dağının arkası,yedi kat yerin altı…) Destanlarda geçen yer isimleri genellikle gerçektir.

MASAL VE DESTANIN KARŞILAŞTIRILMASI ZAMAN Zaman belli değildir. Zaman tam olarak tesbit edilemez;ama Gerçeğe yakın bir zamandır.Tahmin edilebilir. Bir varmış bir yokmuş,evvel Zaman içinde kalbur saman İçinde,zamanın birinde…

MASAL VE DESTANIN KARŞILAŞTIRILMASI OLAY ÖRGÜSÜ Olağanüstü varlıkların meydana getirdiği olayların bir sentezidir. Destanlarda olaylar,gerçekle gerçek dışı arası bir yerdedir. Masallarda olaylar olağanüstüdür.hiçbiri yaşan- mış ve gerçek bir olay değildir.

RECEP TANRIVERDİ LİSESİ HAZIRLAYANLAR: EMİNE MERVE ÖZKÖK BAHAR KAYIKÇI DENETLEYEN EMİNE GÜL TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI ÖĞRETMENİ