Bugün hepimize düşen ortak görev; ulusal değerlere, bilince, Cumhuriyet'e sahip çıkmak, Çanakkale'yi, Kurtuluş Savaşı'nı kazanan  ruhu korumak ve bu bilinci gelecek kuşaklara aktarmaktır. Türk Ulusu dili, kültürü, tarihi ve saygın kimliğiyle aydınlık yarınlara el ele güçlü biçimde yürüyecektir. MUSTAFA KEMAL ATATÜRK

GELİŞMİŞ ÜLKELERDE BAZ İSTASYONLARININ YER SEÇİMİ VE DENETİMİNDE BELEDİYELERİN YETKİLERİ 9. ÇALIŞMA GRUBU

GİRİŞ Son yıllarda elektromanyetik dalgalara maruz kalınma yönünde ulusal ve uluslararası standartlar ile yeni uygulamalar oluşturulmuştur. Özellikle gelişmiş ülkeler bu konuya hassas yaklaşarak ülke genelinde yasal reformlar yapmış, uluslararası standartları benimsemiştir. Bu bölümde Türkiye’ye örnek olması açısından, gelişmiş ülkelerde uygulanan sınır değerler, uygulamalar ve iyi örneklere değinilmiştir. Örnek olarak Avrupa Birliği üyesi olan üç ülke Fransa, İspanya ve Romanya ile Amerika ülkeleri seçilmiştir.

Elektromanyetik alanlarla ilgili pek çok standartlar ve sınır değerler vardır. Uluslararası alanda ICNIRP tarafından belirlenen sınır değerler birçok ülkede en yaygın kabul gören değerler arasındadır. Avrupa ülkelerinde GSM baz istasyonlarının kuruluşlarına yönelik standartlar, ETSI tarafından; ABD'de ise bu sınır değerler FCC tarafından belirlenmektedir. IEEE/ANSI standartları da sınır değerlerin belirlenmesinde yaygın olarak kabul gören değerlerdir. ICNIRP (International Commission on Non-Ionizing Radiation Protection – Uluslararası İyonlaştırıcı Olmayan Radyasyondan Korunma Komitesi) ETSI (European Telecommunication Standardization Institute) FCC (Federal Communications Commission – Federal Komünikasyon Komisyonu) IEEE (Institute of Electrical and Electronics Engineers – Elektrik ve Elektronik Mühendisleri Enstitüsü) ve ANSI (American National Standards Institute – Amerikan Ulusal Standartlar Enstitüsü)

AVRUPA BİRLİĞİ ÜLKELERİ Avrupa Birliği üyesi ülkelerde baz istasyonlarının kuruluşlarına yönelik standartlar, ETSI tarafından belirlenmektedir. ETSI, Avrupa Komisyonu tarafından bir Avrupa Standartlar Organizasyonu olarak kabul edilmekte; küresel ölçekte uygulanabilir Bilgi ve İletişim Teknolojileri için geçerli standartlar oluşturmaktadır. Enstitüsü'nün amacı, üye ülkeler arasında telekomünikasyon altyapılarını birleştirmek, terminal donanımlarının uyumluluğunu sağlamak ve Avrupa telekomünikasyon ağını oluşturmaktır. ETSI (European Telecommunication Standardization Institute)

Avrupa Birliği’ne üye ülkelerde baz istasyonlarının kurulması ve denetlenmesi aşamasındaki prosedür, Telekomünikasyon Düzenleyici Kurumlar tarafından değerlendirilip, belirli kriterlere göre sonuçlandırılmaktadır. Buna bağlı olarak belediye sınırları içerisinde baz istasyonu kurulmasının onayı aşamasında ise belediyelerin aktif olduğunu ve belediyelerin gerekli sertifika v.b. belgelere dayanarak izin belgesine benzer bir belge düzenleme yetkisine sahip olduğu görülmektedir. Bu bölümde ETSI standart ve uygulamalarını kullanan üç Avrupa Birliği ülkesi detaylı olarak incelenmiştir.

Fransa Fransa'da, baz istasyonlarının yaydığı elektromanyetik ışının en alt düzeye çekilmesi konusunda yeni bir pilot çalışa yürütülmektedir. Çalışma kapsamında 40 belediye, istasyonların gücünün Avrupalı pek çok bilim adamınca güvenli eşik olarak bildirilen 0,6 V/m'nin, kendi bölgelerinde pilot  uygulaması için talepte bulunmuşlardır. Şirketlerin şu anda metre başına 41 Volt düşecek şekilde anten dikme hakkı vardır. Fransa’da antenlere karşı savaşan dernekler ise bunun maksimim 0.6 Volt olması gerektiğini savunmaktadır.

Sonuç olarak Fransa’da da GSM istasyonlarının kurulması, kullanılması ve zararları hakkında kamuoyunda tam bir birlik ve yasal düzenleme sağlanamamıştır. Ancak yine de Fransa’da uygulanmakta olan kanunlar, AB yasalarının standardına uygun tesisler kurmakla birlikte insan ve çevre sağlığı açısından minimum zararlı tesisler kurmakta ve bunları denetlemektedir.

İspanya İspanya'da 25.000 den fazla cep telefonu baz istasyonu vardır. Bunlar 1994 yılında dijital mobil telefonun başlangıcı ile İspanya’da yer seçmeye başlamıştır. 2001 yılında İspanya ve uluslararası ortamda bu istasyonlara karşı alarm verilmeye başlanmıştır. Mahalli hareketler göz önüne alındığında, bazı belediyeler bu duruma müdahale etme ve kısıtlama emri çıkarmaya karar vermiştir.

Merkezi hükümet , telekomünikasyon sağlık ve çevre alanlarında yetkili olup, kentsel ve bölgesel planlama belediyelerin sorumluluğundadır. Kentsel planlama alanlarında mobil telefon direklerinin bulunduğu yerler belirtilerek lisansları belediyenin kentsel planlarına göre uygun yerlere verilmektedir. Yüksek Adalet Divanı 2002 yılında antenlerin yer seçimleri kriterlerini revize edilerek, kentsel planlarda yerleri belirlenmek şartı ile şehir binalarında kurulabileceğini belirtmiştir.

2009 yılının sonuna kadar içeriği operatörler ve yerel halk tarafından kabul edilmiş yeni bir belediye yönetmeliği hazırlanmaya başlanmıştır. Bu yönetmeliğin ulusal uzlaşma için önemli bir adım ve merkezi hükümet ile yerel yönetim arasında ortak bir platform niteliğinde olacağı belirtilmiştir. Böylece bu pilot bölgede merkezi yönetim, halk ve operatör üçgeninde yeni ve sağlıklı bir yönetmelik hazırlanmasına karar verilmiştir.

Romanya Romanya’daki 80 ildeki belediyelerin sadece 2 tanesi, GSM istasyonlarının yer seçimi konusunda Avrupa Birliğinin belirlemiş olduğu standartları kullanmaktadır. Bu 2 pilot şehir Aiud ve Oraştie’dir. Baz istasyonları bu şehirlerde yerleşim yerlerine en az 200 m. mesafeye kurulmaktadır. Hastanelere, okullara ve kamu yerlerine ise en az 500 m. mesafede kurulmak zorunluluğu getirilmiştir.

Yer seçiminde Belediye ve Valilikten ruhsat alınmakta ama öncesinde İl Sağlık Müdürlüğü ve İl Çevre Müdürlüğü’nün de onayı istenmektedir. Ölçümde yetkili kuruluşlar olan Sağlık Müdürlüğü ile Çevre Müdürlükleri belli periyotlarla bu istasyonlarda ölçüm yapmaktadırlar. Diğer şehirlerde örneğin bir apartmanın üzerine baz istasyonu kurulacaksa kat maliklerinin %51 onayı yeterli olmaktadır. Şehir dışındaki büyük baz istasyonları ise birbirlerine 1 km.’den daha yakın değillerdir. Ruhsatlandırmada ise verilen ruhsatın geçerlilik süresi 5 yıldır.

AMERİKA BİRLEŞİK DEVLETLERİ Amerika’da en çok kabul gören standartlar, Elektronik ve Elektrik Mühendisleri Enstitüsü (IEEE) ve Amerikan Ulusal Standartlar Enstitüsü'nün (ANSI) geliştirdikleri ANSI/IEEE standartları ile ICNIRP ve NCRP’nin ayrı ayrı geliştirmiş oldukları standartlardır. 1999 yılının başında, Amerika’daki baz istasyonu sayısı yaklaşık 82.000’dir. 2001 yılında, bu rakam 128.000’e ulaşmıştır. Bu rakamın yaklaşık %25’ini kamufle edilmiş baz istasyonları, geri kalanını ise geleneksel baz istasyonları oluşturmaktadır.

1985-2001 Yılları Arasında Amerika’daki Baz İstasyonları Sayısı

Amerika’da baz istasyonları olabildiğince ana merkezlerde toplanıp şehir dışına taşınmaktadır. Şehir dışına taşınan bu istasyonlar olası riskleri minimuma indirmektedir. Dengeli bir işlevsellik kazandırılarak ana merkezler kullanıma açılmıştır. Amerika’da baz istasyonlarının yerleri haritalandırılarak halkın bilgisine sunulmuştur. Ayrıca baz istasyonlarının üzerine tehlike ve uyarı levhaları mutlaka konulması gerekmektedir. Amerika’da 1995 yılında çıkarılan bir yasayla baz istasyonlarının okul, hastane vb. yerlerin üzerine dikilmesi yasaklanmıştır.

San Francisco Yakınlarında Şehir Dışına Kurulan Bir Baz İstasyonu

Baz istasyonlarının 1987 ve 2000 yıllarındaki dağılımına bakıldığında, yeni tarihli bir harita olmasa da, yoğunluk ve dağılımın zamanla ne kadar arttığı görülmektedir. Baz istasyonlarının görsel kirlilik oluşturması nedeniyle, görünümüyle çevreye uyumlu bir sürü değişik formda modeller kullanılmaktadır. Çoğunluğunu Andrew Messing’in yöneticiliğini yaptığı Larson Kamuflaj Firması’nın ürettiği baz istasyonları çam ağacı, kaktüs, deniz feneri, su deposu, saat kulesi, benzin istasyonu tabelası, hatta kilise çanı, bayrak direği veya aydınlatma direği görünümünde olabilmektedir.

1987 Yılında Amerika’daki Baz İstasyonları Dağılımı

2000 Yılında Amerika’daki Baz İstasyonları Dağılımı

Kamufle Edilmiş Baz İstasyonları

Vatandaşlardan gelen talepler doğrultusunda birkaç belediye baz istasyonlarının inşaatını durdurma ve erteleme kararı almıştır. Ancak vatandaşlar, sivil toplum kuruluşları, çeşitli gruplar baz istasyonlarının yapılmasını kalıcı olarak hiçbir zaman engelleyememiştir. Çünkü Telekomünikasyon Yasası yerel topluluk ve yönetimlere çeşitli haklar verse de baz istasyonlarının kurulması konusunda yetkilerini sınırlandırmıştır. Yasa sadece federal yönetimlere baz istasyonların kurulumu ile ilgili kısmi yetki vermiştir.

Bazı yerel yönetimler yeni baz istasyonu inşaatını kontrol edebilmek için proaktif bir yaklaşım benimsemiştir. Bazı eyaletlerde baz istasyonu kurmak isteyen kuruluşlara çeşitli zorunluluklar getirmiş, kurulacak baz istasyonlarını kent estetiği ve halk sağlığı açısından bir değerlendirme sürecine tabi tutmuştur. Belediye konseyi tarafından yapılan bu değerlendirme sürecinde baz istasyonun görüntü kirliliği yaratıp yaratmadığı, yapılan çeşitli ölçümler sonucunda değerlerin belirli limitlerin altında olup olmadığı gibi konular irdelenmektedir.

Örnek olarak baz istasyonu kuruluşları yerel yönetimlerle anlaşarak istasyon antenlerini elektrik iletim kulelerinin üzerine konumlandırmıştır. Proaktif yaklaşımlardan iki ya da daha fazla baz istasyonu şirketini tek bir baz istasyonunda toplama yaklaşımına ‘colocation’, baz istasyonlarının artışını sınırlandıran yaklaşıma da ‘reducing the proliferation’ yaklaşımı denilmektedir. Solon kentinde, Ohio, belediye yetkileri çıkartılan genelgelere dayanarak baz istasyonu antenleri için olası yerleri araştırmış ve sadece 5 adet olası yer tespit etmiştir.

Stealth Network Technologies

SONUÇ VE ÖNERİLER Anten ve kulelerin kurulacağı yerler, insanların zarar görme düzeyini en aza indirgeyecek şekilde planlanmalı (Amerika’da belediyelerin uyguladığı proaktif yaklaşımlardan biri olan baz istasyonu şirketini, tek bir baz istasyonunda toplama yaklaşımı ‘colocation’ gibi) ve yönetmeliklere uygun olmayan GSM tesislerine ruhsat verilmemelidir. Ruhsat verilen baz istasyonlarında ise, periyodik olarak ölçüm ve denetlenme çalışmaları yapılmalıdır. Güvenlik sertifikası ve ölçüm değerleri halkın rahatlıkla görebileceği yerlere asılmalıdır.

Baz istasyonlarının kurulumunda uyulması gereken hususlar ve halk sağlığı konusunda Ulaştırma Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı, Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurulu (BTK) ve kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları (TMMOB, TTB gibi) ile işbirliği yapılmalıdır. İlgili kamu kurum ve kuruluşları tarafından basın-yayın yolu ile elektromanyetik kirlilik konusunda uluslararası çalışmalara ilişkin halkı bilgilendirecek programlar yapılmalıdır.

BTK’ya bağlı bölge müdürlüklerinin yurt genelinde denetim ve kontrolü yeterince uygulayabilecek yapılanmaya sahip olmadıkları bilinmektedir. Üniversiteler ve kamu hizmeti veren meslek odaları gibi bağımsız ve tarafsız kuruluşlar gerekli ölçüm ve denetimleri gerçekleştirmek suretiyle halktan gelen şikâyetlere cevap verilebilecek şekilde yapılandırılmalı ve elektromanyetik kirliliğin denetimi konusunda tek yetkili kurum, BTK olmamalıdır.

Avrupa ülkeleri ve Amerika’da insanların yoğun elektromanyetik dalgalara maruz kalmamaları için baz istasyonlarının üzerine rahatlıkla görülebilecek biçimde tehlike veya güvenlik levhaları konulmaktadır. Ülkemizde ise, baz istasyonlarının vatandaştan gizlendiği uygulamalarla karşılaşıyoruz.  Amerika ve İngiltere gibi ülkelerde, şehirlerde bulunan GSM baz istasyonlarının yerleri, sayısı, yaydıkları frekanslar haritalarda gösterilmiş ve halkın bilgisine sunulmuştur. Baz istasyonlarına durumu açıklayan güvenlik levhaları yerleştirilmelidir.

Baz istasyonlarının inşa edilmesinde BTK yerel yönetimlere kurdukları antenin yükseklik, frekans, güç yoğunluğu ve elektromanyetik alan şiddeti gibi teknik detaylarını içeren değerleri ve güvenlik sertifikası bilgilerini vermekle yükümlü tutulmalıdır.  Yerel yönetimler baz istasyonları raporlarının listelerini tutmalı, baz istasyonu envanterini çıkartmalı, haritalandırmasını yapmalı ve gerektiğinde bu bilgileri halkla paylaşmalıdır. Her vatandaş yaşadığı şehir ve mahalle ile ilgili söz konusu bilgilere yerel yönetimler ve ilgili web sitelerinden erişebilmelidir.

Baz istasyonları çıkış parametrelerinin denetim ve kontrol altına alınması amacıyla, Elektrik alan şiddeti ve manyetik alan yoğunluğu gibi verilerin elektronik ortam üzerinden anlık olarak BTK bünyesindeki bir birimde toplanması ve söz konusu bilgilerin anlık olarak izlenmesi ve kayıt altına alınması sağlanmalıdır. Kamu sağlığı ve güvenliği için çok büyük önem taşıyacak olan uzaktan denetim ve kontrol yönteminin uygulanmasıyla, yönetmelikle sınırlandırılan değerlerin üzerine çıkılması halinde, gerekli uyarıların veya cezai işlemlerin yapılması sağlanabilecektir.

TEŞEKKÜR EDERİZ 9. ÇALIŞMA GRUBU