SORUNLAR VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ TÜRKİYE’DE TERSANELERDEKİ İSG KOŞULLARI, SORUNLAR VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ Mustafa Cengiz AYNA İnşaat Mühendisi Baş İş Müfettişi MCA/2008 06 Kasım 2008/İSTANBUL

KONU BAŞLIKLARI Türkiye’de tersanelerindeki gelişmeler, Türkiye’de ve tersanelerde iş sağlığı ve güvenliğine ilişkin durum (istatistikler), Toplumsal yapıya ilişkin sorunlar ve öneriler, Tersaneler ilişkin sorunlar ve öneriler, Tuzla Tersaneler Bölgesine ilişkin sorunlar ve öneriler, Bakanlığımız İSG Faaliyetleri, Tersanelerde İSG uygulamalarına yönelik öneriler. MCA/2008

TERSANELERDEKİ GELİŞMELER TÜRKİYE'DE TERSANELERDEKİ GELİŞMELER MCA/2008

3 milyar dolar ihracat girdisi, 7 milyar dolarlık yatırım, GEMİ İNŞA SANAYİ 3 milyar dolar ihracat girdisi, 7 milyar dolarlık yatırım, Üretimde % 85 ihracat kapasitesi, 37.000 çalışan, Üretimde dünya dördüncülüğü, Kaynak: GİSBİR MCA/2008

MEVCUT TERSANELER KAMU Haliç Tersanesi (İstanbul) ÖZEL SEKTÖR ADET İstanbul 44 Trabzon 8 Zonguldak 9 İzmit 7 Çanakkale 2 Samsun 1 Ordu Kastamonu İskenderun Yalova Sakarya TOPLAM 84   KAMU Haliç Tersanesi (İstanbul) Camialtı Tersaneleri (İstanbul) ASKERİ İstanbul Tersanesi (Pendik) Gölcük Tersanesi (Kocaeli) İzmir Tersanesi (Alaybey) Kaynak: Denizcilik Müsteşarlığı MCA/2008

ÖZEL SEKTÖR TERSANELERİNDEKİ GELİŞİM MCA/2008

TERSANE KAPASİTELERİ Yıllar 2002 2007 Artış (%) Proje Kapasite (DWT) 550.000 1.984.000 260 Kaynak: Deniz Ticaret Odası MCA/2008

DEVAM EDEN TERSANE PROJELERİ Kaynak: Denizcilik Müsteşarlığı MCA/2008

PLANLANAN TERSANE PROJELERİ Kaynak: Denizcilik Müsteşarlığı MCA/2008

TERSANELERDE İSTİHDAM DURUMU Kaynak: Denizcilik Müsteşarlığı MCA/2008

GEMİ YAN SANAYİNDE İSTİHDAM DURUMU Kaynak: Denizcilik Müsteşarlığı MCA/2008

İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİNE TÜRKİYE'DE VE TERSANELERDE İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİNE İLİŞKİN DURUM (İSTATİSTİKLER) MCA/2008

Ülkemizde her yıl meydana gelen yaklaşık 400 meslek hastalığı sonucu İş kazaları Ülkemizde her yıl meydana gelen yaklaşık 80.000 iş kazası ve 400 meslek hastalığı sonucu Yaklaşık 2.000.000 işgünü kaybı 1000’den fazla  ölüm SGK İstatistikleri MCA/2008

Türkiye'de İş Kazaları (2000-2007) YILLAR ÇALIŞAN SAYISI İŞ KAZASI SAYISI ÖLÜM 2000 5.224.125 74.847 1.173 2001 4.886.881 72.367 1.008 2002 5.223.283 72.344 878 2003 5.615.238 76.668 811 2004 6.181.251 83830 843 2005 6.918.605 73923 1.096 2006 7.818.642 79.027 1.601 2007 8.569.136 80.000 1.043 Kaynak: SGK İstatistikleri MCA/2008

Tersanelerde İş Kazaları (2000-2007) YILLAR ÇALIŞAN SAYISI İŞ KAZASI SAYISI ÖLÜM 2000 5.000 76 4 2001 5.750 61 1 2002 13.545 73 5 2003 14.150 68 3 2004 14.750 120 6 2005 24.200 146 7 2006 28.500 170 10 2007 33.480 227 12 MCA/2008

Türkiye’de İş Kazaları (2000-2007) Yıllar İş Kazası Sayısı Çalışan Sayısına Göre İş Kazası (1000 Kişi) Ölüm Çalışan Sayısına Göre Ölüm (1000 Kişi) 2000 74.847 14.3 1.173 0.22 2001 72.367 14.8 1.008 0.21 2002 72.344 13.8 878 0.17 2003 76.668 13.6 811 0.14 83.830 13.5 843 2005 73.923 10.7 1.096 0.16 2006 79.027 10.1 1.601 0.20 2007 80.602 9.41 1.043 0.12 2000-2007 23.453 Kaynak: SGK İstatistikleri MCA/2008

Tersanelerde İş Kazaları Yıllar İş Kazası Sayısı Çalışan Sayısına Göre İş Kazası Sayısı (1000 Kişi) Ölüm Çalışan Sayısına Göre Ölüm Sayısı 2000 76 15.2 4 0.80 2001 61 10.6 1 0.17 2002 73 5.39 5 0.37 2003 68 4.81 3 0.21 2004 120 8.14 6 0.41 2005 146 6.03 7 0.29 2006 170 5.96 10 0.35 2007 227 6.78 12 0.36 2008 - 22 0.64 2000-2008 70 0.39 MCA/2008

Dünya Tersanelerinde Ölümlü Kaza Oranları Ülkeler Kaza Oranı (Onbinde) İsveç 1 İngiltere Amerika 2 Japonya 3 Singapur 10 Tayvan Çin Malezya 12 Türkiye Kaynak: GİSBİR 2008 6.4 2000-2008 3.9 MCA/2008

Tersanelerde Ölümle sonuçlanan kaza nedenleri % 11 % 11 % 34 % 11 % 16 % 17 MCA/2008

Trafik Kazaları (2007) Kaza sayısı : 749.456 Yaralanma : 149.140 Ölüm : 3.459 Kaynak: Emniyet Genel Müdürlüğü MCA/2008

TOPLUMSAL YAPIYA (GÜVENLİK KÜLTÜRÜNE) İLİŞKİN SORUNLAR MCA/2008

Güvenlik konusunda yanlış kültürlenmişiz. Güvenlik Kültürü (kaza öncesi) biz her zaman böyle yaparız ! bana bir şey olmaz ! yıllardır bu işi yapıyorum ! bugüne kadar bir şey olmadı ! kendime korkak dedirtmem ! 80.000 iş kazası – 1043 ölüm 750.000 trafik kazası - 3.459 ölüm Sonuç (bir yılda) Güvenlik konusunda yanlış kültürlenmişiz. MCA/2008

Güvenlik Kültürü kaçınılmazlık, dikkatsizlik. (kaza sonrası) şanssızlık, kaçınılmazlık, dikkatsizlik. Kazaların gerçek nedenleri araştırılmalıdır, İş kazaların % 97’si önlenebilir niteliktedir, Dikkatsizlik aslında bir sonuçtur. MCA/2008

Peki, iş kazalarını neden önleyemiyoruz ? Güvenlik Kültürü Bilinen gerçekler; İş kazası olmasını hiç kimse istemez, Gerekli önlemler alındığında, iş kazaları büyük oranda önlenebilir, İş kazaları sonucu ortaya çıkan maddi kayıplar, önlemek için yapılan harcamaların 5 katı kadardır. Peki, iş kazalarını neden önleyemiyoruz ? Sorun nerede ? MCA/2008

GÜVENLİK KONUSUNUN GÜNDEMİMİZDE YETERİNCE YER BULAMAMASIDIR. Güvenlik Kültürü TEMEL SORUN, GÜVENLİK KONUSUNUN GÜNDEMİMİZDE YETERİNCE YER BULAMAMASIDIR. BİLGİ YETERSİZLİĞİNDEN ÇOK BİLİNÇ YETERSİZLİĞİDİR. MCA/2008

İLİŞKİN GENEL SORUNLAR TERSANELERE İLİŞKİN GENEL SORUNLAR MCA/2008

TERSANELERE ÖZGÜ SORUNLAR Açık Alanda / Ağır Parçalarla Çalışma Tersanelerdeki ölümlü kazaların % 34’ü çalışanların malzeme arasında sıkışması sonucu meydana gelmiştir. Yüksekte Çalışma/Tehlikeli Boşluklar Tersanelerindeki ölümlü kazaların % 34’ü çalışanların düşmesi, % 16’sı malzeme düşmesi sonucu meydana gelmiştir. MCA/2008

TERSANELERE ÖZGÜ SORUNLAR Kapalı Alanda / Kimyasallarla çalışma Tersanelerde ölümle sonuçlanan kazaların % 11’i patlamalar sonucu meydana gelmiştir. Kaynak İşleri / Elektrikle Çalışan Ekipman Tersanelerde ölümle sonuçlanan kazaların % 16.5 ’i elektrik çarpması sonucu meydana gelmiştir. MCA/2008

TUZLA TERSANELER BÖLGESİNE İLİŞKİN SORUNLAR MCA/2008

ALAN DARLIĞI Tuzla Tersaneler Bölgesindeki özel sektör Tersaneleri, ülkemiz gemi inşa sanayinin sahip olduğu; Tersane sayısının % 52’sini, İstihdamın yaklaşık % 70’ini, İhracatın yaklaşık % 80’ini, karşılamaktadır. Kaynak: Denizcilik Müsteşarlığı MCA/2008

2003-2007 yılları arasında sektörün teslim ettiği gemilerde; ALAN DARLIĞI 2003-2007 yılları arasında sektörün teslim ettiği gemilerde; - adet bazında 2.5 kattan fazla, - DWT bazında 3 kattan fazla, - gemi siparişlerinde 3 kattan fazla artış yaşanmıştır. MCA/2008

ALAN DARLIĞI Yaşanan bu hızlı gelişme sonucunda; 44 tersanenin yer aldığı, yaklaşık 1.300.000 m2 alana sahip Tuzla Tersaneler Bölgesindeki çalışma alanlarının yetersiz kaldığı, yetersiz duruma gelen bu dar alanlarda yapılan yoğun çalışmanın, iş sağlığı ve güvenliği yönünden gerekli önlemlerin alınmasını zorlaştırdığı ve riskli çalışma ortamlarının oluşmasına neden olduğu görülmektedir. MCA/2008

MCA/2008 YORUMSUZ

ALAN DARLIĞI (Öneriler) Tuzla tersaneler bölgesi, artan talebi karşılayacak fiziki imkânlara ve altyapıya sahip değildir. Ülkemiz açısından önemli olan, gelişen ve büyüyen bu sektör için, yeni tersane kurulum alanlarının belirlenmesi, zorunlu hale gelmiştir. Ayrıca, Tuzla Tersaneler Bölgesinin, iş sağlığı ve güvenliğine ilişkin sorunları da ortadan kaldıracak şekilde, yeniden yapılandırılması, sektörün gelişimi ve iş kazalarının önlenmesi bakımından büyük önem taşımaktadır. MCA/2008

ALT İŞVEREN UYGULAMALARI Tuzla Tersaneler Bölgesinde, zamanla değişim göstermekle birlikte, yaklaşık 400 alt işverenin çalıştığı bilinmektedir. Asıl işverenler, tersane alanları üzerinde aynı anda faaliyet gösteren çok sayıdaki alt işverenler arasında gerekli koordinasyonu sağlayacak bir yapılanmayı sağlayamamıştır. MCA/2008

ALT İŞVEREN UYGULAMALARI (Öneriler) Alt işveren uygulaması, yasal durum da dikkate alınarak objektif kriterlere bağlanmalıdır. Sektörde görev yapacak alt işverenlerin seçimi ve denetimi iyi yapılmalıdır. Alt işverenlerin klas kuruluşlarınca sertifikasyonu sağlanmalıdır. Yeterli görülmeyen alt işverenlerin iş yapmalarını önleyici yaptırımlar uygulanmalıdır. Alt işveren sözleşmelerinde, iş sağlığı ve güvenliği konusuna yeterince yer verilmelidir. Asıl işveren tarafından uygulanan sağlık güvenlik önlemlerinin alt işverenler tarafından da aynı şekilde uygulanması sağlanmalıdır. MCA/2008

KAPASİTE KULLANIMI Tersanelerde yaşanan iş kazalarının önemli nedenlerinden biri de, çalışmaların yoğun ve yüksek tempoda sürdürülmesinden kaynaklanan sorunlardır. Gemi inşa sanayinde tersane kapasitesi belirlenmesine ilişkin zorlukların dünya ölçeğinde de yaşandığı bilinmektedir. Ancak ülke şartları da dikkate alınarak objektif kriterlere dayalı bir kapasite belirleme çalışması yapılması, sektörde sağlıklı bir büyümenin sağlanması ve iş sağlığı ve güvenliğini tehdit eden unsurların ortadan kaldırılması yönünde önemli bir adım olacaktır. MCA/2008

YETİŞMİŞ İŞ GÜCÜ Yaşanan hızlı gelişme ile birlikte tersaneler, yetişmiş işgücü azlığı nedeniyle eğitimli ve deneyimli olmayan, işyerini ve işyerindeki riskleri tanımayan ve algılayamayan iş gücü ile çalışmak zorunda kalmıştır. Diğer taraftan işlerin büyük bir kısmı taşeronlar marifetiyle yürütülmekte olan tersanelerde çalışanların sık değişmesi de yukarıda belirtilen olumsuzluğu daha da arttırmaktadır. MCA/2008

YETİŞMİŞ İŞ GÜCÜ (Öneriler) Meslek standartları ile ilgili çalışmalar hızlandırılarak kalifiye elamanların iş hayatına bir an önce kazandırılması sağlanmalıdır. İlgili kurum ve kuruluşların katılımı ile İSG eğitimleri planlı ve programlı bir şekilde sürdürülmelidir. Meslek Yüksek Okullarında gemi inşa bölümleri oluşturulmalı ve söz konusu bölümlerin son sınıflarına iş sağlığı ve güvenliği dersleri konulmalıdır. Teknik Meslek Liselerinde Gemi İnşa Bölümleri arttırılmalıdır. MCA/2008

BAKANLIĞIMIZIN TERSANELERE YÖNELİK İSG FAALİYETLERİ MCA/2008

MEVZUAT ÇALIŞMALARI İstihdam paketi olarak adlandırılan İş Kanunu’nun bazı maddelerinde değişiklik öngören Kanun ile; tersanelerdeki sorunlar da göz önünde bulundurularak; Asıl işveren ve alt işveren arasındaki ilişkileri düzenleyen hükümler getirilmiş, ayrıca bu konu ilgili “Alt İşverenlik Yönetmeliği” hazırlanarak yürürlüğe konulmuştur. Ağır ve tehlikeli işlerde çalışacaklar için mesleki eğitim alma zorunluluğu getirilmiştir. MCA/2008

MEVZUAT ÇALIŞMALARI İdari para cezalarına ilişkin yeni düzenlemelerle; Alınmayan her iş sağlığı ve güvenliği tedbiri için uygulanan ceza 89 YTL’den 200 YTL’ye çıkarılmış, Ağır ve tehlikeli işlerde mesleki eğitimi almayan her işçi için 500 YTL, İşveren/alt işveren ilişkisinde muvazaalı bildirim için 10,000 YTL idari para cezası öngörülmüştür. MCA/2008

TEFTİŞLER Bakanlığımız İş Müfettişlerince, 2003-2008 yılları arasında tersanelerde toplam 1.100 teftiş gerçekleştirilmiştir. Bu teftişlerde; 3.061.650 YTL idari para cezası uygulanmış, 19 işyerine kısmi durdurma, 14 işyerine ise kapatma işlemi uygulanmıştır. MCA/2008

EĞİTİM VE ARAŞTIRMALAR Bakanlığımız İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü ve ÇASGEM ile GİSBİR, Dok-Gemi İş Sendikası arasında 25 Şubat 2008 tarihinde imzalanan “Tersanelerde İş Sağlığı ve Güvenliğinin Geliştirilmesi İşbirliği Protokolü” kapsamında, 2008 yılı içerisinde; İşveren temsilcileri ve mühendisler de dahil olmak üzere yaklaşık 18.000 kişiye eğitim verilmiştir. 35 tersanede gaz, toz, gürültü, titreşim ve ağır metal ölçümleri yapılmıştır. MCA/2008

İSG UYGULAMALARINA YÖNELİK TERSANELERDE İSG UYGULAMALARINA YÖNELİK ÖNERİLER MCA/2008

Madde 77 – İşverenler işyerlerinde iş sağlığı ve 4857 sayılı İş Kanunu Madde 77 – İşverenler işyerlerinde iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması için; gerekli her türlü önlemi almak, araç ve gereçleri noksansız bulundurmak, işyerinde alınan iş sağlığı ve güvenliği önlemlerine uyulup uyulmadığını denetlemek, işçileri karşı karşıya bulundukları mesleki riskler, alınması gerekli tedbirler, yasal hak ve sorumlulukları konusunda bilgilendirmek, gerekli iş sağlığı ve güvenliği eğitimini vermek zorundadırlar. MCA/2008

Yeni Yönetmelikler 4857 sayılı İş Kanunu uyarınca çıkarılan Yönetmelikler, Avrupa Birliği Müktesebatının Üstlenmesine İlişkin Türkiye Ulusal Programı çerçevesinde, Avrupa Birliği Konsey Direktifleri esas alınarak hazırlanmıştır. Bu mevzuatla işverenlere, işyerlerindeki risklerini belirleyerek gerekli önlemleri alma yükümlülüğü getirilmiştir. MCA/2008

İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ Sistem yaklaşımı uygun işyeri, güvenli iş ekipmanı, güvenli malzeme, eğitimli insan, güvenli üretim yöntemi, İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ Uzman desteği MCA/2008

İSG YÖNETİM SİSTEMİ UNSURLARI Sürekli iyileştirme İ.S.G Politikası Kuruluşun üst yönetimi tarafından onaylanmış, İSG konusundaki hedefleri ve İSG performansını yükseltme taahhüdünü açıkça ortaya koyan bir İSG politikası olmalıdır. Üst Yönetimin Değerlendirmesi Üst yönetim, İSG ile ilgili çalışmaları kendi belirlediği aralıklarla gözden geçirmelidir. İşyerlerinde iş güvenliğinin sağlanması, sistemli ve bilimsel çalışma ile mümkündür. Uygulama Organizasyon, Eğitim, bilinçlendirme İletişim ve bilgi paylaşımı, Dokümantasyon, Uygulama kontrolü, Acil durum Kontrol ve Düzeltici Faaliyet Performans ölçümü ve izleme, Kazalar, olaylar, uygunsuzluklar, düzeltici ve önleyici faaliyetler, Denetim Planlama Tehlike tanımlanması, Risk Değerlendirilmesi Hedefler, İSG Yönetim programları. MCA/2008

Ekip çalışması Her çalışan, güvenlik zincirinin bir halkasını oluşturmaktadır. Zincirin sağlamlığı, en zayıf halkası kadardır. Yönetim kademesi de dahil olmak üzere tüm çalışanlar güvenlik (sisteminin) zincirinin bir parçası olduğunu unutmamalıdır. MCA/2008

Sonuç olarak Gemi inşa sanayi, ülkemiz açısından çok önemlidir. Gelişmekte olan bu sektörü destekleyerek daha iyi yerlere getirmek hepimizin görevi olmalıdır. Ancak bu görev gerçekleştirilirken, çalışanlarımızın sağlığını ve güvenliğini sağlamanın da hepimizin öncelikli görevi olduğu unutulmamalıdır. MCA/2008

İlginiz ve sabrınız için TEŞEKKÜRLER Mustafa Cengiz Ayna MCA/2008