İSLÂM’DA ÇOCUK HAKLARI

Bir yemin… وَوَالِدٍ وَمَا وَلَدَ “..babaya ve doğan çocuğa andolsun..” Beled 90/3

Kerîm varlık.. وَلَقَدْ كَرَّمْنَا بَنِي آدَمَ وَحَمَلْنَاهُمْ فِي الْبَرِّ وَالْبَحْرِ وَرَزَقْنَاهُم مِّنَ الطَّيِّبَاتِ وَفَضَّلْنَاهُمْ عَلَى كَثِيرٍ مِّمَّنْ خَلَقْنَا تَفْضِيلاً “Andolsun, biz insanoğlunu şerefli kıldık. Onları karada ve denizde taşıdık. Kendilerini en güzel ve temiz şeylerden rızıklandırdık ve onları yarattıklarımızın birçoğundan üstün kıldık.” İsra Sûresi 17/70

İlâhî emânet… “Her doğan, İslâm fıtratı üzerine doğar. Sonra, anne-babası onu Hıristiyan, Yahudi veya Mecusi yapar.” Buhari, Cenaiz, 80 “Hepiniz çobansınız ve hepiniz elinizin altındakilerden sorumlusunuz..” Buhari, Nikah, 91

وَلَا تَقْتُلُوا أَوْلَادَكُمْ خَشْيَةَ إِمْلَاقٍ ۖ نَحْنُ نَرْزُقُهُمْ وَإِيَّاكُمْ ۚ إِنَّ قَتْلَهُمْ كَانَ خِطْئًا كَبِيرًا “Yoksulluk korkusuyla çocuklarınızı öldürmeyin. Onları da, sizi de biz rızıklandırırız. Onları öldürmek gerçekten büyük bir günahtır.” İsra Sûresi 17/31. âyet

En büyük günahlardan.. “Ey Allah’ın Rasulü, en büyük günah hangisidir?” diye sorulması üzerine Peygamber Efendimiz (s.a.s) şöyle buyurdu : “Allah seni yaratmış olduğu halde ona eş koşmandır.” buyurdu. “Sonra hangisidir?” diye soruldu. “Çocuğunu seninle beraber yiyecek korkusuyla öldürmendir.” buyurdu. “Sonra hangisi?” diye soruldu. “Komşunun helali olan karısıyla zina etmendir.” buyurdu. Buhari, Edeb, 20

Çocuğun aile içindeki diğer hakları elde etmesini sağlayan, onurunu kurtarıp kişiliğinde oluşabilecek derin yaralara engel olan NESEB HAKKI..

وَهُوَ الَّذِي خَلَقَ مِنَ الْمَاء بَشَرًا فَجَعَلَهُ نَسَبًا وَصِهْرًا وَكَانَ رَبُّكَ قَدِيرًا “O, sudan bir insan yaratıp ondan nesep ve hısımlık meydana getirendir. Rabbin, her şeye hakkıyla gücü yetendir.” Furkan Sûresi 25/54 .. ادْعُوهُمْ لِآبَائِهِمْ هُوَ أَقْسَطُ عِندَ اللَّهِ.. “Onları (evlatlıklarınızı) babalarına nispet ederek çağırın. Bu, Allah katında daha (doğru ve) adaletlidir..” Ahzab Suresi 33/5

“Herhangi bir kadın, kendi kocasından olmayan bir çocuğu o kocasındanmış gibi göstererek hile ile onun ailesinin bir ferdiymiş gibi o aileden gösterirse, Allah’ın (c.c) dinine uygun bir iş yapmamıştır ve Allah (c.c) onu cennetine koymaz. Herhangi bir adam da bile bile kendisinden olan çocuğun nesebini inkar ederse, Allah (c.c) onunla kendisi arasına perde koyar ve onu kıyamete kadar öncekilerin ve sonrakilerin önünde rezil rüsvay eder.” Ebu Davud, Talak, 29 ; İbn Mace, Feraiz, 23

Evlilik birliği içinde doğan çocuğun nesebi babaya aittir. “Çocuk, sahib-i firaşa aittir, zaniye de mahrumiyet vardır.” Ebu Davud, Kitabu’t-talak, 34 Çocuğun nesebinin babaya bağlanabilmesi için; Kadının kocasından hamile kalma imkanının mevcut olması Doğumun evlilik birliği içinde makul bir sürede gerçekleşmesi Kocanın çocuğun nesebini reddetmemiş olması gerekir.

En kısa hamilelik süresi: Hamilelik + süt emzirme = 30 ay وَوَصَّيْنَا الْإِنسَانَ بِوَالِدَيْهِ إِحْسَانًا حَمَلَتْهُ أُمُّهُ كُرْهًا وَوَضَعَتْهُ كُرْهًا وَحَمْلُهُ وَفِصَالُهُ ثَلَاثُونَ شَهْرًا “Biz, insana anne babasına iyi davranmayı emrettik. Annesi onu ne zahmetle karnında taşıdı ve ne zahmetle doğurdu! Onun (anne karnında) taşınması ve sütten kesilme süresi (toplam olarak) otuz aydır.” Ahkaf 46/15 Süt emzirme (en fazla) = 24 ay وَوَصَّيْنَا الْإِنسَانَ بِوَالِدَيْهِ حَمَلَتْهُ أُمُّهُ وَهْنًا عَلَى وَهْنٍ وَفِصَالُهُ فِي عَامَيْنِ أَنِ اشْكُرْ لِي وَلِوَالِدَيْكَ إِلَيَّ الْمَصِيرُ “İnsana da, anne babasına iyi davranmasını emrettik. Annesi, onu her gün biraz daha güçsüz düşerek karnında taşımıştır. Onun sütten kesilmesi de iki yıl içinde olur. (İşte onun için) insana şöyle emrettik: “Bana ve anne babana şükret. Dönüş banadır.” وَالْوَالِدَاتُ يُرْضِعْنَ أَوْلاَدَهُنَّ حَوْلَيْنِ كَامِلَيْنِ لِمَنْ أَرَادَ أَن يُتِمَّ الرَّضَاعَةَ “-Emzirmeyi tamamlamak isteyenler için- anneler çocuklarını iki tam yıl emzirirler..” Bakara 2/233 En kısa hamilelik süresi 30-24 = 6 ay

Hz. Ömer (r.a), evlendikten 6 ay sonra doğum yapan bir kadına zina haddi uygulamayı düşünürken Hz. Ali (r.a) yukarıdaki ilk iki ayeti okuyarak bunun İslam’a göre normal bir doğum sayılması gerektiğini söylemiş, Hz. Ömer de (r.a) cezayı uygulamaktan vazgeçmiştir.

Çocuğun beden, ruh ve zihin gelişiminde etkili olan ve çocuk için en ideal besin konumundaki anne sütü ile beslenmesi RADÂ’ HAKKI..

Allah Rasulü (s.a.s) iki yaşını doldurmadan vefat eden oğlu İbrahim için; “O’nun cennette bir süt annesi var, geri kalan sütünü emzirecek, (iki yıla) tamamlayacak.” buyurmuştur. İbn Mace, Cenaiz, 27

Mahremiyete bile sebep olan anne sütü.. Anne bünyesi, çocuğun gelişmesine paralel olarak değişik muhtevada süt hazırlar. Anne sütü, hastalıklara karşı koruyucudur. Ayrıca çocuğun ruhî yapısını da tıpkı fizikî bünyesi gibi besleyip geliştirir.

Radâ’nın müddeti “-Emzirmeyi tamamlamak isteyenler için- anneler çocuklarını iki tam yıl emzirirler.. Eğer (anne-baba) anlaşıp danışarak (çocuğu sütten) kesmek isterlerse, kendilerine bir günah yoktur..” Bakara 2/233 Abdullah b. Abbas (r.a) görüşü: Hamilelik ile süt emzirme müddetinin toplamı 30 ay olmalıdır. Bu durumda 9 ayda doğan çocuk 30-9=21 ay, 7 ayda doğan bir çocuk 30-7= 23 ay.. emzirilmelidir. Hamilelik süresi azaldıkça emzirme süresi artmakta ve bu süre en fazla 24 ay olmaktadır.

Süt akrabalığı Süt anne ; sağlıklı bir bünyeye, sağlam bir aklî yapıya, iyi huylu ve güzel ahlaklı bir kişiliğe sahip olmalıdır. Çocuğun süt anne tarafından emzirimesiyle taraflar arasında usûl-furu mesabesinde bir yakınlık oluşmaktadır. “..Süt, veladet ve nesebin haram kıldığı herşeyi haram kılar.” Buhari, Kitabu’n-nikah, XI/269 Bununa beraber nafaka, miras, velayet gibi hükümleri içermez.

Hz. Aişe’den (r. a) gelen bir rivayete göre bir kere Hz. Aişe’nin (r Hz. Aişe’den (r.a) gelen bir rivayete göre bir kere Hz. Aişe’nin (r.a) odasında birisi otururken Rasulullah (s.a.s) içeri girmiş ve bunu hoş görmediğini arz edercesine yüzünde kızgınlık ifadesi görülmüştü. Bunun üzerine Hz. Aişe(r.a) : “-Ya Rasulallah! Bu benim süt kardeşimdir.” şeklinde bir açıklama yapmış, Rasul-i Ekrem de (s.a.s): “Süt kardeşinizin kim olduğuna dikkat ediniz, radâ’ ancak açlığı giderdiğinde tahakkuk eder”buyurmuştur.”Buhari, Şehadat, 7

Kendi işlerini görmekten aciz olan çocuğun bakımını, gözetim ve himayesini, eğitim ve terbiyesini, başkalarına zarar verecek davranışlardan alıkonmasını, temsil edilmesini, mallarının idaresini temin eden VELÂYET HAKKI..

Hadâne Çocuğun bakımı, gözetimi,ona zarar verecek şeylerden uzak tutulması, ruh ve beden olgunluğu içinde ileride toplumun yetişkin bir ferdi olacak tarzda terbiye edilip yetiştirilmesidir. Erkek çocuklarda 7-9, kız çocuklarda ise 9-11 yaşlarında hadâne dönemi sona ermektedir.

Her türlü tehlikeye karşı muhafaza.. “Gece karanlığı bastırınca çocuklarınızı kesinlikle dışarıya bırakmayın! Çünkü bu vakitte şeytanlar cirit atar. Yatsı vaktinin üzerinden bir süre geçince artık çocuklarınızı evde tutun! Besmele çekerek kapınızı kapatın! Besmele çekerek ışığınızı söndürün! Besmele çekerek su kaplarının ağzını kapatın ve her ne ile olursa olsun kap kacağın ağzını besmele çekerek örtün!” Buhari, Eşribe, 22

Çocuğun eğitim ve terbiyesi Güzel isim: “Çocuğun babası üzerindeki haklarından biri, ismini güzel koyması ve güzel bir terbiye vermesidir.” İbn Mace, Edeb, 3 “Kıyamet günü, kendi isimleriniz ve babalarınızın isimleriyle çağrılacaksınız. Öyleyse isimlerinizi güzel koyunuz” Ebu Davud, Edeb, 69

Said b. Müseyyeb’in dedesi, Rasulullah’ın (s. a. s) huzuruna geldi Said b. Müseyyeb’in dedesi, Rasulullah’ın (s.a.s) huzuruna geldi. İsminin sorulması üzerine adının “Hazn” olduğunu söyledi. Allah Rasulü (s.a.s) de “Hayır, sen Sehl’sin” buyurdu. Hazn ; “Ben babamın bana verdiği ismi değiştirmem” dedi. İbn Müseyyeb dedi ki : “İşte ondan sonra bizde hep bir sertlik olageldi.” Buhari, Edeb, 107

Güzel terbiye: وَاخْفِضْ لَهُمَا جَنَاحَ الذُّلِّ مِنَ الرَّحْمَةِ وَقُل رَّبِّ ارْحَمْهُمَا كَمَا رَبَّيَانِي صَغِيرًا “Onlara merhamet ederek tevazu kanadını indir ve de ki: “Rabbim! Tıpkı beni küçükken koruyup yetiştirdikleri gibi sen de onlara acı.” İsra 17/24 “Hiçbir baba çocuğuna güzel terbiyeden daha değerli bir miras bırakamaz” Tirmizî, Birr, 33

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا قُوا أَنفُسَكُمْ وَأَهْلِيكُمْ نَارًا وَقُودُهَا النَّاسُ وَالْحِجَارَةُ عَلَيْهَا مَلَائِكَةٌ غِلَاظٌ شِدَادٌ لَا يَعْصُونَ اللَّهَ مَا أَمَرَهُمْ وَيَفْعَلُونَ مَا يُؤْمَرُونَ “Ey iman edenler! Kendinizi ve ailenizi, yakıtı insanlar ve taşlar olan ateşten koruyun. O ateşin başında gayet katı, çetin, Allah’ın kendilerine verdiği emirlere karşı gelmeyen ve kendilerine emredilen şeyi yapan melekler vardır.” Tahrim 66/6 Zeyd bin Eslem (r.a) şöyle der: Bu âyet-i kerîme nâzil olduğunda ashâb-ı kirâm: “–Yâ Rasûlallah! Kendimizi koruyabiliriz, ya ehlimizi nasıl koruyacağız?” diye sordular. Rasûlullah (s.a.s) şu cevâbı verdi: “–Onlara Allâh’a kul olmayı, tâat ve ibâdeti emredersiniz. Allâh’a isyân etmekten ve günah işlemekten de nehyedersiniz, işte bu onları korumak demektir.” Âlûsî, XXVIII, 156

Öğrenim zamanı.. “Çocuğun baba üzerindeki hakkı, ona yazı yazmayı, yüzmeyi, atıcılığı öğretmesi ve ona helâlden başka rızık yedirmemesidir.”Ali el-Müttakî, XVI, 443 Farz-ı ayn bilgiler, “kişinin dinin gereklerini bilerek uygulamada, davranışlarını Alah için ihlasla ortaya koymada ve diğer insanlarla-varlıklarla olan ilişkilerinde muhtaç olduğu değerlerdir.” İtikadi bilgiler, ilmihal bilgileri, ahlaki değerler, dil ve davranış bilgileri ile meslek bilgileri bu kapsamdadır.

Meslekî eğitim.. وَابْتَلُواْ الْيَتَامَى حَتَّىَ إِذَا بَلَغُواْ النِّكَاحَ فَإِنْ آنَسْتُم مِّنْهُمْ رُشْدًا فَادْفَعُواْ إِلَيْهِمْ ..أَمْوَالَهُمْ “Yetimleri, evlenme çağına gelinceye kadar deneyin. Onlarda bir rüşd (olgunlaşma) görürseniz, mallarını kendilerine verin.” Nisa 4/6 “Erkek çocuklarınıza yüzmeyi ve ok atmayı, kız çocuklarınıza da ip eğirmeyi öğretiniz.” Süyûtî, II, 52

İllâ NAMAZ… وَأْمُرْ أَهْلَكَ بِالصَّلَاةِ وَاصْطَبِرْ عَلَيْهَا لَا نَسْأَلُكَ رِزْقًا نَّحْنُ نَرْزُقُكَ وَالْعَاقِبَةُ لِلتَّقْوَى “Ailene namazı emret, kendin de ona sabırla devam et. Senden rızık istemiyoruz; (aksine) biz seni rızıklandırıyoruz. Güzel sonuç, takvâ iledir.” Tâ-hâ 20/132 “Çocuklarınıza 7 yaşında namazı emredin, 10 yaşına bastıklarında namaz kılmaları için (gerekirse) onları zorlayın (cezalandırın)” Ebu Davud, Salat, 26 Allah Rasûlü (s.a.s), bazı geceler de Hazret-i Ali ile Fâtıma -radıyallâhu anhümâ- ’nın kapısını çalıp: “–Namaz kılmayacak mısınız?” buyururdu. Buhârî, Teheccüd, 5

Sebzelerden sevdiklerim: Havuç, domates, oyun Sebzelerden sevdiklerim: Havuç, domates, oyun. Meyvelerden sevdiklerim: Elma, şeftali, oyun. Oyun أَرْسِلْهُ مَعَنَا غَدًا يَرْتَعْ وَيَلْعَبْ وَإِنَّا لَهُ لَحَافِظُونَ “Yarın onu bizimle beraber gönder de gezip oynasın. Şüphesiz biz onu koruruz.” Yusuf 12/12 “Kimin çocuğu varsa onunla çocuklaşsın.” Deylemi, Müsnedü’l-firdevs, II/136

Hz. Aişe (r.a) dedi ki : “Ben Peygamber’in (s.a.s) yanında oyuncak bebeklerle oynardım. Benimle birlikte oynayan kız arkadaşlarım da vardı. Rasulullah (s.a.s) içeri girdi mi O’ndan saklanırlar, perde arkasına çekilirlerdi. O da onları benimle oynasınlar diye yanıma gönderirdi.” Buhari, Edeb, 81

Çocuklar arasında eşit muamele.. Bir gün sahabeden Numan bin Beşir (r.a), çocuklarından sadece birisine bağışta bulunmuş, diğer evladını ise bundan mahrum bırakarak,  Peygamber Efendimiz’in de (s.a.s) bu bağışa şâhit olmasını istemişti. Efendimiz (s.a.s) ise ona: “-Çocuklarının arasını eşit tut! Bunu geri al! Beni şâhit kılma; ben cevre (zulme) şehâdette bulunmam. Bu doğru değil, ben ancak hakka şehâdet ederim.” buyurmuştur. Ebû Dâvud, Sünen, İcârât, 47

Çocuğun malı varsa… Çocukların rüşd çağına ulaşıncaya kadar, malları ile ilgili işlerde temsil etme yetkisi (vesayet) öncelikli olarak babaya aittir. Baba, çocuğun menfaatleri doğrultusunda, onun adına mal satın alabilir ve gerektiğinde onun malından satabilir, kiralayabilir. Baba, çocuğun mutlak zararına olan tasarruflarda bulunamayacağı gibi çocuğun malını başkasına bağışlayamaz, bu malla teberruda bulunamaz. Çocuğa yapılan bağışı, sadakayı veya çocuğun lehine olan vasiyeti kabul etmek gibi sırf çocuğun yararına olan işlemleri geçerlidir.

Çocuğun beden ve fikir olgunluğu içerisinde yetişip topluma mal olabilmesi için muhtaç olduğu mesken, yiyecek-içecek, giyecek gibi asli ihtiyaçlarla, tedavi, bakım, eğitim-öğretim masraflarının tümünün temin edilmesi NAFAKA HAKKI

Çocuğun nafakasını karşılamak babaya ait bir görevdir. .. وَعلَى الْمَوْلُودِ لَهُ رِزْقُهُنَّ وَكِسْوَتُهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ.. “..Onların (annelerin) yiyeceği, giyeceği, örfe uygun olarak babaya aittir..” Bakara 2/233 .. فَإِنْ أَرْضَعْنَ لَكُمْ فَآتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ .. “..(boşandığınız kadınlar) Sizin için (çocuğu) emzirirlerse (emzirme) ücretlerini de verin..” Talak 65/6 “İnsanın aile bireylerini sefil bırakması günah olarak kendisine yeter” Ebû Dâvûd, Zekât, 45

Hz. Aişe’den (r.a) nakledilen bir hadiste, Ebu Süfyan’ın karısı Hind bt. Utbe’nin Rasulullah’a (s.a.s) gelerek kocasının cimri olduğunu, kendisine ve çocuklarına yetecek miktarda nafaka vermediğini ve bu nedenle onun haberi olmadan malından aldığı taktirde günah olup olmayacağını sorması üzerine Rasulullah (s.a.s) ; “Örfe göre (uygun ölçüler içerisinde) kendine ve çocuklarına yetecek miktarını al.” buyurmuştur. Buhari, Nafakat, 9

.. بِالْمَعْرُوفِ.. “Normal, içinde bulunulan hayat şartlarına göre” “Yetecek ve ihtiyacı karşılayacak ölçüde” Çocuğun beslenmesi için yapılan her türlü masraflar Mevsim şartlarına göre temin edilecek giyim giderleri Mesken ve özel durumların gerektirmesi halinde ev içinde çocuğa ait özel oda, bu oda için gerekli eşyalar, odanın aydınlatılması, ısıtılması Her türlü tedavi ve doktor masrafları Eğitim-öğretim giderleri

Nafaka sorumluluğu mâlî güce göredir. .. لاَ تُضَآرَّ وَالِدَةٌ بِوَلَدِهَا وَلاَ مَوْلُودٌ لَّهُ بِوَلَدِهِ وَعَلَى الْوَارِثِ مِثْلُ ذَلِكَ.. “..Hiçbir anne çocuğu sebebiyle zarara uğratılmamalı, hiçbir baba da çocuğu yüzünden zarara girmemelidir. (Baba ölmüşse) mirasçı da aynı şeyle sorumludur..” Bakara 2/233 لِيُنفِقْ ذُو سَعَةٍ مِّن سَعَتِهِ وَمَن قُدِرَ عَلَيْهِ رِزْقُهُ فَلْيُنفِقْ مِمَّا آتَاهُ اللَّهُ لَا يُكَلِّفُ اللَّهُ نَفْسًا إِلَّا مَا آتَاهَا سَيَجْعَلُ اللَّهُ بَعْدَ عُسْرٍ يُسْرًا “İmkânı geniş olan, nafakayı imkânlarına göre versin; rızkı daralmış bulunan da Allah'ın kendisine verdiği kadarından nafaka ödesin. Allah hiç kimseyi verdiği imkândan fazlasıyla yükümlü kılmaz. Allah, bir güçlükten sonra bir kolaylık yaratacaktır.” Talak 65/7

Göz nuru çocukların yüz akı olabilmeleri için.. “Çocuklarınıza ikram ediniz ve onları güzel terbiye ediniz” İbn Mâce, Edeb, 3

Melek Menteşe Adapazarı Müftülüğü Beyazıt Kız Kur’an Kursu Öğreticisi TEŞEKKÜR EDERİM.. Melek Menteşe Adapazarı Müftülüğü Beyazıt Kız Kur’an Kursu Öğreticisi