Fikir, vicdan və din azadlığı AİHK 9-cu maddəsi Fikir, vicdan və din azadlığı

AİHK-nın 9-cu maddəsi Maddə 9 . Düşüncə, vicdan və din azadlığı Hər kəsin Düşüncə, vicdan və din azadlığı vardır Bu hüquq dini ya da inancı dəyişmə azadlığını da ehtiva edir. Habelə tək başına ya da başqaları ilə bərabər, gizli ya da açıq şəkildə ibadət etmə, dini ya da inancı yayma, yaşama ya da yerinə yetirmə azadlığını da ehtiva edir. Din və inancı açıqlama azadlığı, ancaq qanunla göstərildiyi şəkildə, demokratik cəmiyyətdə zəruri olduğu dərəcədə, və ictimai təhlükəsilzik maraqları, nizam-intizamın qorunması, sağlamlıq ya da əxlaqın ya da başqalarının hüquqlarının qorunması üçün məhdudlaşdırıla bilər.

AİHK 9-cu maddəsi Fikir, vicdan və din nədir? Dinə etiqad, ateizm kimi inanc azadlığına daxildir. Tabesizlik hərəkətləri fikir azadlığından istifadə edə bilərmi? Dövlət qulluqçularına din azadlığı şamil olunurmu? Əqidə əsasında hərbi xidmətdən yayınmaq olar mı?

Yahova şahidləri ilə ilgili Kokkinakis / Yunanistan kararında (25 Mayıs 1993) AİHM qərara bağladı ki : Din ve vicdan özgürlüğü demokratik bir toplumun temel taşlarından biridir… aynı zamanda ateist, agnostik, kuşkucu ve ilgisizler için de değerli bir kazanımdır. Demokratik bir toplumun vazgeçilmez bir öğesi olan çoğulculuk buna bağlıdır. (paragraf 31).

Üzerinde durulması gereken bir konu da dinsel uygulamalar. 9 Üzerinde durulması gereken bir konu da dinsel uygulamalar. 9. maddenin 1 nci fıkrasında da uygulama ve ayin yapmak suretiyle dinini veya inancını açıklama özgürlüğünden söz ediliyor. Bu konuya ışık tutan Pichon ve Sajous / Fransa (2 Ekim 2001) kararı var. Davayı açan iki eczacı. Dini inançları nedeniyle hamileliye karşı derman satmak istemiyorlar. Bu nedenle para cezasına çarptırılıyorlar. AİHM bu başvuruyu kabul edilmez buldu ve şu görüşlere yer verdi: 9. madde kişisel inanç ve dinsel inançları kapsar… Bunun yanında, ibadet gibi bir dinin genel kabul gören şekillerdeki uygulamasını oluşturan davranışlar da dinsel inançlara yakından bağlı olduğundan bunları korur… Ancak Sözleşme’nin 9. maddesi ictimai sahədə bu dini inancın emrettiği şekilde davranma gibi bir hakkı garanti etmez. 9. maddenin 1 nci paragrafındaki “uygulama” sözcüğü bir din ya da inanç saikli ya da bu dini inançtan kaynaklanan her türlü davranışı kapsamaz… Başvurucular kendi dini inançlarına öncelik verip, bunu başkalarına empoze ederek bu tür ilaçları satmamayı seçmelerini haklı gösteremezler.

Aynı anlayışı Kalaç / Türkiye (1 Temmuz 1997) davasında da görüyoruz Aynı anlayışı Kalaç / Türkiye (1 Temmuz 1997) davasında da görüyoruz. Yüksek Askeri Şur’a kararıyla ordudan ihraç edilmiş olan Kalaç, din ve vicdan özgürlüğünün ihlal edildiğini ileri sürerek AİHM’ne başvurdu. Bu başvuruda da AİHM ihlal bulmadı ve şöyle dedi: Başvurucu askerlik yaşamının getirdiği sınırlamalar çerçevesinde bir dinin normal uygulamaları sayılan yükümlülükleri yerine getirebilmekteydi. Örneğin, beş vakit namaz kılabiliyor ya da ramazanda oruç tutabiliyor, Cuma namazı için camiye gitmek gibi diğer dinsel görevlerini ifa edebiliyordu. Dolayısıyla 9. madde ihlali yoktur.

Burada da, AİHM bir dine yakından bağlı normal uygulamaların yerine getirilmesine olanak verilip verilmediğine bakıyor. Bu davada AİHM, din ve vicdan özgürlüğüne devletin müdahalesi olmadığına karar verdi. Başörtüsü dine sıkı sıkıya bağlı bir yükümlülük değil mi? 9. madde davalarında AİHM’nin ilk baktığı şey; devletin bir müdahalesinin olup olmadığı. Kalaç kararında olduğu gibi devletin bir müdahalesi yok derse incelemenin sonraki aşamalarına geçmiyor. Dava bu noktada sona eriyor. AİHM, Leyla Şahin / Türkiye davasında da önce başörtüsünün dine yakından bağlı bir yükümlülük ve dolayısıyla devletin din özgürlüğüne bir müdahalesinin söz konusu olup olmadığını inceledi. Bu konuda şöyle dedi: Başvurucunun başörtüsü giyme kararının bir dinsel inançtan kaynaklandığı ve bu inanç saikiyle hareket ettiği kabul edilebilir.

AİHM bu görüşünü Leyla Şahin davasında ve başka davalarda tekrar etti AİHM bu görüşünü Leyla Şahin davasında ve başka davalarda tekrar etti. AİHM demokrasiyi pluralizmle birlikte ele alır. Bu konuda Leyla Şahin davasında şunu söyler; Plüralizm ve demokrasi diyalog ve uzlaşmaya dayanmalıdır. Bu da demokratik bir toplumun ideal ve değerlerini korumak ve geliştirmek amacıyla bireylerin ya da birey gruplarının ödün vermelerini gerektirebilir. Sözleşme’de yer alan hak ve özgürlüklerin korunması söz konusu olunca, bunları korumak için diğer bazı hak ve özgürlükleri sınırlamak gerekebilir. Hak ve özgürlükler arasında bu sürekli denge arayışı demokratik bir toplumun kimliğini oluşturur.

AİHM’nin eğitimle ilgili kararında, Alevi ailenin açtığı Zengin / Türkiye davası ile verilmiştir. AİHM “Türk Anayasası tarafından güvence altına alınan laiklik ilkesi, devletin belirli bir din ya da inançla ilgili herhangi bir tercih yapmasına izin vermez. Devleti tarafsız bir hakem olmaya yöneltir” dedikten sonra bu davada, Türkiye’de okullarda verilen din derslerinin çoğulcu, objektif, eleştirel bir biçimde öğretilip öğretilmediğini inceliyor ve bunun böyle olmadığına karar veriyor.

Alevilik hakkında sadece 9 Alevilik hakkında sadece 9. sınıf kitaplarında yer alan kısa bir bölümün, din öğretimine çoğulcu, objektif ve eleştirel bir öğretim olma niteliği kazandırmaya yeterli olmadığını söylüyor. Hükümet bu davada yaptığı savunmada, Hristiyan ve Yahudi öğrencilere Lozan Antlaşması gereğince bir genelgeyle muafiyet tanındığını, bu öğrencilerin din derslerinin dışında bırakıldığını, Alevi aile de muafiyet isteseydi onun talebiyle de ilgilenilebileceğini ileri sürdü. Mahkeme bu savunmayı kabul etmedi. Çünkü bu yönde bir talepte bulunabilmek için başvurucunun kendi dinini açıklaması gerekir. Dinini açıklamaya zorlamak da 9. maddenin ihlali.