Prof. Dr. Asuman Doğaç SRDC & Bilgisayar Müh. Bölümü ODTÜ ABILITIES Projesi Prof. Dr. Asuman Doğaç SRDC & Bilgisayar Müh. Bölümü ODTÜ A. Doğaç eDP Çalıştayı, ODTÜ, Ankara 16 ekim 2007

eDP Çalıştayı, ODTÜ, Ankara ABILITIES Projesi Avrupa Komisyonu tarafından desteklenen bir 6.ÇP Projesi Bilgi işlem teknolojileri giderlerinin büyük kısmını uygulama entegrasyonu masrafları oluşturmaktadır Entegrasyon kavramı yerini birlikte işlerliğe bırakmaktadır Abilities projesi ile kobilerdeki yazılım entegrasyonu projeleri UBL kullanılarak birlikte işler hale getirilmektedir A. Doğaç eDP Çalıştayı, ODTÜ, Ankara 16 ekim 2007

UN/CEFACT Esas Parçalar Metodolojisi (Core Components Methodology) Amaç: Kurumlar arasında doküman paylaşımında birlikte işlerliği sağlamak için dokümanları yeniden kullanılabilir (re-usable) parçalardan oluşturmak Metodolojinin esasları: UN/CEFACT’ın tanımladığı esas parçalara ve veri tiplerine (type) dayanmak Süreçleri esas almak Süreç yada Doküman daha önce var ise bunu bulup kullanmak Doküman yok ama parçaları daha önce tanımlanmış ise bunları bularak kullanmak Yeni doküman için gereken esas parça yok ise, bunu anlamıyla birlikte tanımlamak ve bir daha gerektiğinde bulunmasını sağlamak ISO/IEC 11179 Part 5 Adlandırma Yöntemi kullanmak UBL, bu metodolojiyi kullanarak “e-tedarik (eProcurement)” süreçlerinde kullanılan dokümanları üretmiştir A. Doğaç eDP Çalıştayı, ODTÜ, Ankara 16 ekim 2007

ISO/IEC 11179 Part 5 Adlandırma Yöntemi (Naming Convention) Bu adlandırma üç bölümden oluşur: Nesne Sınıfı (Object Class) Özellik terimi (Property Term) Gösterim terimi (Representation Term) Örnek Kurum.Adı.Tekst Adres.Şehir.Tekst Proje.Başlama.Tarih A. Doğaç eDP Çalıştayı, ODTÜ, Ankara 16 ekim 2007

Esas Parçalar (Core Components) Esas Parça: Elektronik Dokümanları oluşturmada kullanılan anlamsal yapı taşı Esas Parça Örnekleri: Şahıs.İsim.Tekst Nesne Sınıfı Özellik Gösterim terimi:UN/CEFACT tarafından Tanımlanmış Data Tipi Başka Örnekler: Şahıs.Doğum.Tarih; Adres.Cadde.Tekst; Adres.PostaKodu.Tekst; Adres.Şehir.Tekst A. Doğaç eDP Çalıştayı, ODTÜ, Ankara 16 ekim 2007

“UN/CEFACT Core Components Library” UN/CEFACT bütün Esas Parçaları tanımlayıp bir ebXML Kayıt Düzenleyici/Kayıt deposuna koyacaktır UN/CEFACT Esas Parça kütüphanesinde şu elemanlar bulunacaktır: Core Component Types and Data Types Core Component Catalog (KOBİlere kolay erişim için) Basic Core Components Association Core Components Aggregate Core Components Catalog of Business Information Entities A. Doğaç eDP Çalıştayı, ODTÜ, Ankara 16 ekim 2007

Kümelenmiş Esas Parçalar (Aggregate Core Components) Örnekler: Şahıs.Ayrıntılar Adres.Ayrıntılar Adres.Ayrıntılar Cadde (Tekst) Posta Kodu (Tekst) Şehir (Tekst) Ülke (Tanıtıcı) Şahıs.Ayrıntılar İsim (Tekst) DoğumTarihi (Tarih) A. Doğaç eDP Çalıştayı, ODTÜ, Ankara 16 ekim 2007

Bağ Esas Parçalar (Association Core Components) Örnekler: Ev Adresi, İş Adresi Şahıs.Ayrıntılar İsim (Tekst) DoğumTarihi (Tarih) İş Adresi Adres.Ayrıntılar Cadde (Tekst) Posta Kodu (Tekst) Şehir (Tekst) Ülke (Tanıtıcı) Ev Adresi A. Doğaç eDP Çalıştayı, ODTÜ, Ankara 16 ekim 2007

İş Bilgi Varlığı (Business Information Entity, BIE) Bir “Esas Parça”, gerçek hayatta bir Uygulamanın Kapsamında kullanıldığında “İş Bilgi Varlığı (Business Information Entity, BIE)” haline gelir Uygulama Kapsamları (Context), UN/CEFACT tarafından tanımlanmıştır: İş Süreç Kapsamı (Business Process Context): “UN/CEFACT Catalogue of Common Business Processes”de verilmiştir; Tedarik, İhale, ... Ürün Sınıflandırma Kapsamı (Product Classification Context): Araba Motoru, Bilgisayar Belleği, ... Endüstri Sınıflandırma Kapsamı (Industry Classification Context): Sağlık, Otomotiv, Kimyasal... Jeopolitik Kapsam (Geopolitical Context): Türkiye, Almanya, ... Resmi Kısıt Kapsamı (Offıcıal Constraınts Context): Yasal kısıtlamalar yada gereksinimler İş Sürecindeki Rol Kısıt Kapsamı (Business Process Role Context): Alıcı, Satıcı, .. Destekleyici Rol Kapsamı (Supporting Role Context): Aracı kurum,... Sistem Yetenek Kapsamı (System Capabilities Context): Kullanılan sistemin koyduğu kısıtlamalar A. Doğaç eDP Çalıştayı, ODTÜ, Ankara 16 ekim 2007

İş Bilgi Varlığı (Business Information Entity, BIE) Örnek Esas Parça → Fatura.Vergi.Miktar Bu Esas Parça İş Süreci Kapsamı → Satın Alma Jeopolitik Kapsam → EU olarak kullanıldığında “İş Bilgi Varlığı” haline gelir: Invoice.VAT_Tax. Amount İş süreçlerinin analizi sonucunda İş Bilgi Varlıkları ve bunların sahibi olan kurumlar ortaya çıkar A. Doğaç eDP Çalıştayı, ODTÜ, Ankara 16 ekim 2007

eDP Çalıştayı, ODTÜ, Ankara En Önemli Nokta... Daha önce tanımlanmış olan Süreçleri Dokümanları İş Varlıklarını Esas Parçaları yeniden kullanabilmek için bulabilmek lazım Süreçler yada Esas Parçalar yada belli bir kapsama kısıtlanmış dokümanlar veya İş Varlıkları nasıl bulunur? Kayıt Düzenleyici/Kayıt Depoları (Registry/ Repository) gerekir: Esas Parçalar, Veri tipleri → ebXML RegistryObject Kapsam Sınıflandırmaları → ebXML Registry Classifications Kümelenmiş Esas Parçalar → ebXML Association A. Doğaç eDP Çalıştayı, ODTÜ, Ankara 16 ekim 2007

ebXML Kayıt Düzenleyici (Registry) Türkiye’de Süreçler ebXML Kamu İhale Kurumu Kayıt Deposu Kamu İhale Kurumu Süreçleri Devlet Malzeme Ofisi Süreçleri İlgili Dokümanlar İhale Kayıt Hizmeti Katalog Satış Hizmeti Sorgu: Jeopolitik kapsam= Türkiye; Süreç kapsamı= “İhale Kayıt Hizmeti”; İlgili dökümanlar neler? ebXML DMO Kayıt Deposu Sonuç İlgili Dokümanlar İlgili Dokümanlar A. Doğaç eDP Çalıştayı, ODTÜ, Ankara 16 ekim 2007

UBL’in Kapsama (Context) Göre Genişletilmesi (Extension) UBL, bu metodolojiyi kullanarak “e-tedarik (eProcurement)” süreçlerinde kullanılan dokümanları üretmiştir Şimdiye kadar öğrenilen en önemli ders Hiç bir doküman şema standardı tüm amaçları kapsayacak yeterlilikte değildir Çünkü farklı kurumların, endüstrilerin, ülkelerin ve şirketlerin gereksinimleri de farklıdır Bu sebeple doküman şemalarının gerçek-hayatta kullanılması için bulunduğu bağlama göre genişletilmesi/ özelleştirilmesi (extension/customization) gerekmektedir UBL kullanılabilecek doküman şemalarının ortak paydasını sağlar Ve... Sağladığı doküman şemalarının kullanılacağı bağlama göre genişletilmesine/ özelleştirilmesine izin verir A. Doğaç eDP Çalıştayı, ODTÜ, Ankara 16 ekim 2007

UBL’in Kapsama (Context) Göre Genişletilmesi Ama her organizasyon kendine göre hiç bir kurala uymadan bu değişiklikleri yaparsa birlikte-işlerlik ortadan kalkar Bu değişikliklerin kontrollü bir şekilde olması gerekmektedir Bu yüzden UBL kullanıcılarına Genişletme/ Özelleştirme Yönergeleri sağlamaktadır Ve bu değişikliklerin bireysel bazlı değilde Ulusal ve Endüstri Gruplarının veya Küçük Kullanıcı Grupları tarafından yapılmasını beklemektedir A. Doğaç eDP Çalıştayı, ODTÜ, Ankara 16 ekim 2007

UBL 1.0 Genişletme/Özelleştirme Yönergeleri Uyumlu Özelleştirme (Compatible Customization) XML Schema (XSD) Türetmesi: XSD Genişletilmesi, XSD Kısıtlaması Uyumlu olmayan Özelleştirme (Uncompatible Customization) Diğer her türlü değişiklik A. Doğaç eDP Çalıştayı, ODTÜ, Ankara 16 ekim 2007

XSD Türetmesi: XSD Genişletilmesi Adres TürkiyeAdres Sokak Adı: Tekst, 1..1 Sokak Adı: Tekst, 1..1 Bina Numarası: Sayı, 1..1 Bina Numarası: Sayı, 1..1 Daire Numarası: Sayı, 1..1 Daire Numarası: Sayı, 1..1 Mahalle Adı: Tekst, 1..1 Mahalle Adı: Tekst, 1..1 A. Doğaç eDP Çalıştayı, ODTÜ, Ankara 16 ekim 2007

XSD Türetmesi: XSD Kısıtlaması TürkiyeKişi Kişi Adı: Tekst, 1..1 Adı: Tekst, 1..1 Soyadı: Tekst, 1..1 Soyadı: Tekst, 1..1 Ayırtedim Numarası: Tekst, 1..1 Ayırtedim Numarası: Tekst, 1..n Ayırtedim Numarası: Tekst, 1..n Ayırtedim Numarası: Tekst, 1..1 A. Doğaç eDP Çalıştayı, ODTÜ, Ankara 16 ekim 2007

UBL 2.0 Genişletme/ ÖzelleştirmeYönergeleri Uygun (Conformant) Bir doküman örneğinin orijinal UBL Doküman Şemalarına tam olarak uyması Uyumlu (Compatible) Şemalara tam olarak uymaması ama benzer olması A. Doğaç eDP Çalıştayı, ODTÜ, Ankara 16 ekim 2007

UBL 2.0 Uygun Genişletme/ ÖzelleştirmeYönergeleri Doküman şeması değişikliklerine yol açmadan UBL 2.0’da her doküman şemasının başına İsmi “UBLExtensions”, Tipi “xsd:any” olan ve Seçimli (optional) bir eleman eklendi Bu elemanın içine kurumlar kendi gereksinimleri doğrultusunda orijinal UBL şemalarını değiştirmeden istedikleri XML parçasını koyabilirler A. Doğaç eDP Çalıştayı, ODTÜ, Ankara 16 ekim 2007

UBL 2.0 Genişletme/Kişiselleştirme Yönergeleri Sipariş Mahalle Adı: ... UBLExtensions Vatandaşlık No: ... Sipariş No: 1213 Sipariş Tarihi: 10/9/07 Sipariş UBLExtensions Türkiye XSD Sipariş Adresi: ... Sorumlu Kişi: ... A. Doğaç eDP Çalıştayı, ODTÜ, Ankara 16 ekim 2007

UBL 2.0 Uygun Genişletme/ ÖzelleştirmeYönergeleri Altkümeleştirme (Subsetting) Sipariş Doküman Şemasının tüm elemanlarının sayısı 800.000 Buradaki opsyonel elemanları eleyerek altkümeleştirme yapılabilir Örneğin UBL Küçük İşletme Altkümesi (Small Business Subset) İki şekilde yapılabilir Doküman şemalarını tekrar yazarak (bu sefer sadece gerekli elemanları ekleyerek) Yeni bir doküman şeması yapmadan ayrı bir tabloda (mesela Excell) hangi elemanların gerekli olduğunu belirterek UBL SBS’e uygun her doküman orijinal UBL Şemalarınada uygundur A. Doğaç eDP Çalıştayı, ODTÜ, Ankara 16 ekim 2007

eDP Çalıştayı, ODTÜ, Ankara ABILITIES Projesi... ABILITIES Projesi kapsamında çeşitli ülkelerden bir çok KOBİ için UBL Dökümanları özelleştirildi Ayrıca UBL anlamsal olarak nasıl genişletilir konusunda ARGE çalışmaları yapıldı: Yarimagan Y., Dogac A., “Semantics Based Customization of UBL Document Schemas”, Journal of Distributed and Parallel Databases, Springer-Verlag, to appear. Yarimagan Y., Dogac A., “A Semantic based Solution for the Interoperability of UBL Schemas” A. Doğaç eDP Çalıştayı, ODTÜ, Ankara 16 ekim 2007

eDP Çalıştayı, ODTÜ, Ankara ABD’de Geliştirilen “Federal Enterprise Architecture- Kurumsal Mimari Yapısı” Performans Referans Modeli (PRM) İş Referans Modeli (BRM) Servis Parça Referans Modeli (SRM) Teknik Referans Modeli (TRM) Veri Referans Modeli (DRM): UN/CEFACT Core Component`dan bahsetmesede benzerlik belirgindir A. Doğaç eDP Çalıştayı, ODTÜ, Ankara 16 ekim 2007

eDP Çalıştayı, ODTÜ, Ankara Federal Kurumsal Mimari Veri Referans Modeli A. Doğaç eDP Çalıştayı, ODTÜ, Ankara 16 ekim 2007

eDP Çalıştayı, ODTÜ, Ankara Çok teşekkür ediyorum... Sorularınız? A. Doğaç eDP Çalıştayı, ODTÜ, Ankara 16 ekim 2007