Belediye Yönetimleri ve Özürlüler Dr. Sermet BAŞARAN Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Müşaviri 26 Haziran 2012 -Samsun

Özürlü Tanımı Özürlü; doğuştan veya sonradan herhangi bir hastalık veya kaza sonucu bedensel, zihinsel, ruhsal, duyusal ve sosyal yeteneklerini çeşitli derecelerde kaybetmesi nedeniyle normal yaşamın gereklerine uymama durumunda olup; korunma, bakım, rehabilitasyon, danışmanlık ve destek hizmetlerine ihtiyacı olan kişi,” diye tanımlanmaktadır.

Özürlülük Oranı ve Çeşitleri Ülkemizin özürlülük oranı %12.29 olup, yaklaşık 8.5 milyon vatandaşımız hayatını özürlü olarak sürdürmektedir. Ortopedik Özürlü Görme Özürlü İşitme Özürlü Dil ve Konuşma Özürlü Ruhsal ve Duygusal Özürlü Zihinsel Özürlü Süreğen Hastalık

Özürlülerin ( engellilerin) Sorunları Özürlülük konusu çeşitli disiplinleri ve temel alanları ilgilendirmektedir. Eğitim, Sağlık, Sosyal hizmet ve yardımlar, Sosyal güvenlik, İstihdam, Ulaşılabilirlik ve bilgiye erişim. Sosyal etkinlikler

Belediye Kanunu’nda Özürlüler Belediyelerin görev ve sorumluluklarında, “ Hizmet sunumunda özürlü, yaşlı, düşkün ve dar gelirlilerin durumuna uygun yöntemler uygulanır( Md. 14/b).” Belediye başkanının görev ve yetkileri arasında; “Bütçede yoksul ve muhtaçlar için ayrılan ödeneği kullanmak, özürlülere yönelik hizmetleri yürütmek ve özürlüler merkezini oluşturmak” bulunmaktadır (Md. 38/n). Belediye Kanunu Madde 60 da belediyenin giderleri sayılırken; “i) Dar gelirli, yoksul, muhtaç ve kimsesizler ile özürlülere yapılacak sosyal hizmet ve yardımlar.” “…hizmetlerin yapılmasında beldede dayanışma ve katılımı sağlamak, hizmetlerde etkinlik, tasarruf ve verimliliği artırmak amacıyla gönüllü kişilerin katılımına yönelik programlar uygular” ( Md. 77).

Büyükşehir ve Özürlüler Büyükşehir Belediyeleri… “Sağlık merkezleri, hastaneler, çocuklara yönelik üniteleri ile yetişkinler, yaşlılar, engelliler, kadınlar, gençler ve çocuklara yönelik her türlü sosyal ve kültürel hizmetleri yürütmek, geliştirmek ve bu amaçla sosyal tesisler kurmak, meslek ve beceri kazandırma kursları açmak, işletmek veya işlettirmek, bu hizmetleri yürütürken üniversiteler, yüksek okullar, meslek liseleri, kamu kuruluşları ve sivil toplum örgütleri ile işbirliği yapmak” görev, yetki ve sorumlulukları verilmiştir (7/v). 5378 sayılı Kanunun Ek-1. maddesi uyarınca büyükşehir belediyelerinde “Özürlü Hizmet Birimleri” kurulması mecburiyeti getirilmiştir.

Karar Süreçlerine Katılım Belediyelerde, mahalle muhtarları ve ildeki kamu kuruluşlarının amirleri ile ildeki kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları, üniversiteler, sendikalar ve gündemdeki konularla ilgili sivil toplum örgütlerinin temsilcileri, oy hakkı olmaksızın kendi görev ve faaliyet alanlarına giren konuların görüşüldüğü ihtisas komisyonu toplantılarına katılabilir ve görüş bildirebilir. Özürlüler belediye komisyonlarında, özürlülerle ilgili sivil toplum kuruluşları vasıtasıyla kendilerini ilgilendiren konularda görüş ve düşüncelerini açıklayabileceklerdir. Ayrıca özürlülerle ilgili kurum ve kuruluşlar da toplantılara katılarak görüş bildirebilir(5393 SK.md.77ve 5216 SK. 24.md.).

İşbirlikleri Kurma Belediyeler, 5393 sayılı Belediye Kanunu’nun 75’inci madde ( c ) bendi uyarınca “Kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları, kamu yararına çalışan dernekler, özürlü dernek ve vakıfları, Bakanlar Kurulunca vergi muafiyeti tanınmış vakıflar ve 507 sayılı Esnaf ve Küçük Sanatkarlar Kanunu kapsamına giren meslek odaları ile ortak hizmet projeleri gerçekleştirebilir.” Buna göre, özürlülerle ilgili sivil toplum kuruluşları, kamu yararı görülen her türlü yatırım ve faaliyetlerini belediye ve diğer sivil toplum kuruluşları işbirliğinde projelendirip gerçekleştirebilirler.

Kent Konseyi ve Gönüllü Hizmetler Kent konseyi, kent yaşamında; kent vizyonunun ve hemşehrilik bilincinin geliştirilmesi, kentin hak ve hukukunun korunması, sürdürülebilir kalkınma, çevreye duyarlılık, sosyal yardımlaşma ve dayanışma, saydamlık, hesap sorma ve hesap verme, katılım ve yerinden yönetim ilkelerini hayata geçirmeye çalışır Belediyeler, kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarının, sendikaların, noterlerin, varsa üniversitelerin, ilgili sivil toplum örgütlerinin, siyasi partilerin, kamu kurum ve kuruluşlarının ve mahalle muhtarlarının temsilcileri ile diğer ilgililerin katılımıyla oluşan kent konseyinin faaliyetlerinin etkili ve verimli yürütülmesi konusunda yardım ve destek sağlar. Kent konseyinde oluşturulan görüşler belediye meclisinin ilk toplantısında gündeme alınarak değerlendirilir (Md.76).” Bu katılım modeliyle özürlülerle ilgili görüş ve düşünceler kent konseyi görüş ve düşüncesi (toplum görüşü) altında toplanmış olarak belediyeye iletilmiş olacaktır.

Gönüllü Hizmetler Belediye Kanununda gönüllü hizmetler teşvik edilmiştir. “Madde 77- Belediye; sağlık, eğitim, spor, çevre, sosyal hizmet ve yardım, kütüphane, park, trafik ve kültür hizmetleriyle, yaşlılara, kadın ve çocuklara, özürlülere, yoksul ve düşkünlere yönelik hizmetlerin yapılmasında beldede dayanışma ve katılımı sağlamak, hizmetlerde etkinlik, tasarruf ve verimliliği artırmak amacıyla gönüllü kişilerin katılımına yönelik programlar uygular. Yeni Belediye Kanunu’nda gönüllülük esasını yaygınlaştırmak amacıyla gönüllü kişilerden yararlanması yönünde bir başlangıç yapılmıştır. Gönüllü kişiler tarafından verilen hizmetlerin birçoğu özürlüleri de kapsamaktadır. Bunu, özürlü hizmetleri gönüllülük esasına daha uygun düşmektedir diye de ifade edebiliriz.

Yerel Ölçekte Neler Yapılabilir? Mevzuatımız merkezi yönetimin görev ve sorumluluğunda olan birçok hizmeti yerel yönetimlere de vermiştir. Başka bir ifadeyle; yerel yönetimler artık devlete ait işleri yapar duruma gelmişlerdir. Bunları şöyle sıralayabiliriz: Yerel düzeyde özürlülerle ilgili veri tabanı oluşturmak. Bölge, belde veya yöredeki özürlü sayısı, çeşitleri ve oranları; istihdam, eğitim ve sosyal güvenlik durumlarına ilişkin profilleri çıkarmak. Özürlülüğün önlenmesi ve onlara sağlanan haklara yönelik bilgilendirme, bilinçlendirme çalışmalarında bulunmak. Rehberlik ve danışmanlık hizmeti vermek. Özürlülerin hayatlarını kolaylaştırıcı ve toplumsal bütünleşmelerini sağlayıcı çalışmalar yapmak, Bu çerçevede kültürel ve sportif etkinliklerde bulunmak veya bunları teşvik etmek.

Yerel ölçekte… Kamu kurum ve kuruluşlarıyla, toplumun değişik kesimleriyle işbirliği içinde toplum temelli rehabilitasyon programları uygulamak. Özürlüleri nitelikli işgücü haline getirmek. Çalışma hayatına katılmalarını sağlamak üzere mesleki eğitim ve rehabilitasyon hizmeti vermek. Bu amaçla üniversite ve diğer kurum, kuruluş ve kişilerle işbirliği yapmak. Maddi durumu yerinde olmayan özürlülere ayni ve nakdi yardımlarda bulunmak, ihtiyaç duyulduğunda bulundukları yerden eğitim, sağlık ve sosyal tesislere ulaşımlarını sağlamak. Bakıma muhtaç özürlü ve yaşlılara doğrudan veya ilgili mevzuat uyarınca hizmet satın alma yoluyla bakım hizmeti vermek gibi konularda hizmetler gerçekleştirilebilir.

Yerel ölçekte… Temel insan hakları ve taraf olunan uluslar arası sözleşmeler çerçevesinde hertürlü ayrımcılıkla mücadele programları uygulamak, Özürlü ve yaşlı hizmetlerine yönelik sosyal inovasyon programı geliştirmek, Hizmetlerde katılım ve paylaşımı teşvik ederek hemşehrilik ve vatandaşlık duygusunu geliştirmek, Sosyal sorumluluk projeleri geliştirmek ve uygulamak, Gönüllü hizmetleri organize etmek.

Yerel Faaliyetler -Toplumu bilgilendirme ve bilinçlendirme programlarıyla ilgili olarak; Görsel ve işitsel yayınlar çıkarıp dağıtmak, özür grupları itibariyle seminerler düzenlemek, özürlü çocuklar, ergenler, kadınlar, yaşlılar, çalışanlar ve özürlü eşlerin sorunları ve bunlarla baş etme yollarına yönelik toplantılar yapmak, özürlü ailelerini eğitme, ev ziyaretlerini gerçekleştirme, belirli gün ve haftalarda konferans ve paneller düzenleme gibi çalışmaları kapsamaktadır- Tıbbi rehabilitasyon/ Fizik tedavi konuları -Çocukların rehabilitasyonu, -Erişkin rehabilitasyonu, -Hidroterapi, -Elektroterapi, -Ortez- protez imalatı- Mesleki eğitim ve rehabilitasyon Bilgisayar operatörlüğü, bilgisayar programlama, el sanatları, kabartma yazı, diksiyon, santral operatörlüğü, LGS ve ÖSS hazırlık kursları, elektrik tesisatçılığı ve tamirciliği, elektronik alet ve cihaz tamirciliği(sertifikalı telefon tamirciliği), seramik ve çiçek sanatları, bahçıvanlık, yabancı dil ve turizm rehberliği, bakıcılık ve temizlik hizmetleri, inşaat işleri(sıva, fayans ve su tesisatçılığı ve tamirciliği) vb.. alanlarda mesleki eğitim ve rehabilitasyon verilebilir.

Yerel… Sosyal rehabilitasyon okul, aile ve çevre ilişkilerinin düzenlenmesi, Çocuklara ilişkin programlar, Özürlüler yaz kampı, Sportif etkinlikler, Sosyal aktiviteler, Özürlü ve yaşlı bireye sahip ailelere soluklanma desteği sağlanması -Bakım hizmetleri Özürlü ve yaşlıların evde veya kurumlarda özbakımını yapma, günlük gereksinimlerini karşılama, gönüllü kişileri bakım hizmetlerine yönlendirme ve onların organize edilmesi. -Fiziksel ve mimari düzenlemeler (5378 SK. Geçici 2 ve 3. md.ler) Özürlülerin kullanımına uygun toplu taşım araçları, cadde, sokak, meydan, park ( özürlüler parkı değil) ve rekreasyon alanları ve diğer ortak kullanım alanlarından kütüphane ve lokallerin özürlülerin erişebilirliğine ve kullanımına uygun olmalıdır. En çok kullanılma özelliğindeki hastane, belediye, hükümet konakları, okullar ve alış veriş merkezlerinin fiziki ve mimari açıdan özürlülere göre düzenlenmesi gerekir. Toplu taşım araçları da aynı şekilde özürlülerin ulaşımına ve kullanımına uygun düzenlenmelidir.

Hizmetleri gerçekleştirmek için; Özürlüler ve yaşlılar kendileriyle ilgili alınacak karar süreçlerine dahil edilmelidir. Bu aynı zamanda demokratik, katılımcı ve paylaşımcı yerel yönetim anlayışın ve mevzuat gereğidir. Özürlü ve yaşlılarla ilgili dernek ve vakıfları, gönüllü kişi ve kurumları desteklemeli ve teşvik etmelidir. Bunların organizasyonları madden desteklenmelidir. Belli bir özürlü kadrosuyla çalışan programlara öncelik verilmelidir. Belediyeler, özürlü ve ailesi ile toplum temelli rehabilitasyon anlayışı içersinde sürekli ilişki içinde olmalıdır. Onların faaliyetleri desteklemelidir. Belediyeler; özürlüler, aileleri ve gönüllü kişilerin bir araya gelerek bilgi ve deneyim alış verişinde bulunmalarını sağlamalıdır. Özürlülerin toplumsal bütünleşmesinde halkın sorumluluğu vurgulanmalıdır. Özürlülere hizmet bir lütuf ve külfet hiç değildir. Anılan hak ve hizmetler, hemşehri özürlü ve yaşlılar için bir hak iken; yerel yönetimlerin yasal görevi, diğer kesimlerin sosyal sorumluluğudur.

Teşekkür ederiz…..