Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi I Ünite 3 TÜRKİYE’DE MEŞRUTİYET DÖNEMLERİ

I. MEŞRUTİYET DÖNEMİ’NDE SİYASET I. ve II. Meşrutiyetler, II. Abdülhamit’in iktidarı döneminde ilan edildi. Bu dönemde yani 19. yüzyılın sonu ve 20. yüzyılın başında Osmanlı Devleti çöküş ve parçalanma sürecini yaşıyordu.

I. MEŞRUTİYET DÖNEMİ’NDE SİYASET Kanun-i Esasi maddeleri arasında; 7. maddesi; hükümdarlara “ahkam-ı şer’iye”yi yürütme görevinin verilmesi 11. maddesi; Osmanlı Devleti’nin İslam dinini resmi din olarak kabul etmesi 27. maddesi, Şeyhülislamın devlet örgütü içinde yer alması 87. maddesi, adli yasama kurumlarının yanında şer’i mahkemelerin bulunması

I. MEŞRUTİYET DÖNEMİ’NDE SİYASET Bu dönemde aydın ve devlet adamlarının arasında, Osmanlıcılığın yanında İslamcılık da taraftar buldu. Saraya pek çok rapor sunuldu. Raporlarda dinin tüm Müslümanlar arasında bağlayıcı olması ve halifeliğin yeri vurgulandı.

I. MEŞRUTİYET DÖNEMİ’NDE SİYASET 19. yüzyılda Osmanlı Devleti, Avrupa siyasetinde denge politikası izledi. Bu politika hem Osmanlı halkı üzerinde hem de İslam dünyasında Osmanlı Devleti’nin bağımsız bir politika izlediği görüntüsünü verdi. Bu dönemde basında yer alan yazıların amacı, Araplar, Arnavutlar ve diğer Türk olmayan Müslümanların sadakatini kazanmak ve Hindistan başta olmak üzere Müslümanların yoğun olarak bulundukları bölgelerden siyasi ve maddi destek sağlamaktı.

I. MEŞRUTİYET DÖNEMİ’NDE SİYASET Cevdet Paşa ve Şirvanizade Rüştü Paşa İslamcılık fikrini savunan devlet adamları arasındaydı. İslamcılığı savunanlar, Tanzimat’ın gizli olarak inkar ettiğine inandıkları “şeriat değerlerini” tekrar Osmanlı toplumuna kazandırmak amacındaydı.

I. MEŞRUTİYET DÖNEMİ’NDE SİYASET II. Abdülhamit dönemi İslam politikası üç ana hedef etrafında özetlenebilir; Osmanlı Müslüman tebaasını İslam bayrağı altında toplamak Dünyadaki Müslümanları halifelik makamı etrafında toplamasını sağlayarak mevcut problemleri çözmek Sünnilik ve Şiilik arasında birlik meydana getirmek ve Ortadoğu’da İngiliz planlarını sonuçsuz bırakmak.

I. MEŞRUTİYET DÖNEMİ’NDE SİYASET Demiryollarının ve telgraf hatlarının yaygın hale gelmesinin doğal sonucu hızlı bir küreselleşme ortaya çıktı. Osmanlı Devleti’nde ilk telgraf hattı Kırım Savaşı sırasında açıldı. II. Abdülhamit döneminde ülkede 30 bin km’den fazla telgraf hattı bulunuyordu.

I. MEŞRUTİYET DÖNEMİ’NDE SİYASET II. Abdülhamit iktidarı süresince Batıya alternatif olarak Japonya gibi ülkelerle siyasi ve kültürel ilişkiler kurulmuştur. Abdülhamit dönemindeki Osmanlı-Alman yakınlaşması da dikkat çekicidir. Bu dönemde birçok öğrenci Almanya’ya öğrenim görmek üzere gönderilmiştir.

I. MEŞRUTİYET DÖNEMİ’NDE EĞİTİM VE KÜLTÜR FAALİYETLERİNE GENEL BİR BAKIŞ Kanun-i Esasi’nin üç maddesi eğitim hakkındadır. Buna göre Kanun-i Esasi’nin 15. Maddesi; öğretim konusunu herkes özgürce yapabilir, ilgili kanuna uymak şartıyla her Osmanlı vatandaşı genel ve özel eğitim yapmaya izinlidir. 16. Maddesi; ülkedeki çeşitli dinsel inanışlardaki toplumların din ve inanışlarına ilişkin öğretim yöntemi ve biçimine dokunulmayacaktır. 114. Maddesi; Osmanlı bireylerinin tümü için ilköğretim mecburi olacak ve bunun ayrıntıları ayrı bir düzenleme ile belirlenecektir.

I. MEŞRUTİYET DÖNEMİ’NDE EĞİTİM VE KÜLTÜR FAALİYETLERİNE GENEL BİR BAKIŞ Medreselerde reform yapıldı. Medreselerde tarih, coğrafya gibi derslerin okutulması 1910 yılında Şeyhülislamdan alınan fetva sonrası gerçekleşti.

I. MEŞRUTİYET DÖNEMİ’NDE EĞİTİM VE KÜLTÜR FAALİYETLERİNE GENEL BİR BAKIŞ II. Abdülhamit döneminde iptidai, rüştiye ve idadi gibi temel eğitim kurumlarının sayısı ve kalitesi arttırıldı. II. Abdülhamit uyguladığı İslamcı politikasına rağmen okulların ders programlarında dini dersleri öne çıkarmadı. Fen bilimlerine ve dil derslerine ayrı bir önem vererek, pozitif bilimlerin öğrenilmesini destekledi.

I. MEŞRUTİYET DÖNEMİ’NDE EĞİTİM VE KÜLTÜR FAALİYETLERİNE GENEL BİR BAKIŞ Eğitim Teşkilatı ve Öğretim Kademleri; Bu dönemde eğitim alanında yapılanlara bakacak olursak; Kanuni tedbirler; ilköğretimin mecburi olması İdari tedbirler; merkez ve taşrada ilköğretim teşkilatının kurulması İptidailerin açılması ve çoğaltılması Sübyan okullarına yeni usul eğitimin sokulması Müslüman halkın kalabalık olduğu yerlerde ilköğretime öncelik ve ağırlık verilmesi Halkın maarif alanında maddi yardımının sağlanması Taşrada Darülmualliminlerin açılması

I. MEŞRUTİYET DÖNEMİ’NDE EĞİTİM VE KÜLTÜR FAALİYETLERİNE GENEL BİR BAKIŞ II. Abdülhamit döneminde açılan idadiler; Ankara Erkek Lisesi (Ankara İdadisi) Bursa Lisesi (Bursa İdadisi) Denizli Lisesi (Denizli Rüştiyesi) Diyarbakır Lisesi (Diyarbakır İdadisi) İzmir Erkek Lisesi (İzmir İdadisi) Kabataş Erkek Lisesi (Kabataş İdadisi) Seyhan-Adana Lisesi (Adana İdadisi) Vefa Lisesi( Mülkiye İdadisi, Vefa İdadi-i Mülkiyesi)

I. MEŞRUTİYET DÖNEMİ’NDE EĞİTİM VE KÜLTÜR FAALİYETLERİNE GENEL BİR BAKIŞ Abdülhamit eğitime kaynak yaratmak için çeşitli çalışmalar yaptı. Bu doğrultuda 1883 yılında, 1866’dan beri Ziraat Bankaları’na sermaye sağlamak için aşar vergisine konmuş olan onda birlik İane Vergisini %39’a çıkarttı. Fonun üçte ikisi tarıma ayrılırken üçte birlik kısım ise Maarif Hisse İanesi adıyla okul yapımına ayrıldı. İptidailerin ve rüştiyelerin bir kısmı devlet tarafından yaptırılırken diğer kısmı ise vakıflar, bağışlar ve yerel kaynaklar eliyle yaptırılmıştı.

II. MEŞRUTİYET DÖNEMİ SEÇİM VE MECLİS-İ MEBUSAN ÇALIŞMALARI II. Meşrutiyet döneminde 1908, 1912, 1914 ve 1919 olmak üzere dört genel seçim yapıldı. 1920’de toplanan Meclis Misak-ı Milliyi kabul etti. 1920 Meclisi 11 Nisan 1920 tarihinde padişah Vahdettin tarafından kapatıldı.

II. MEŞRUTİYET DÖNEMİ SEÇİM VE MECLİS-İ MEBUSAN ÇALIŞMALARI 1908 Seçimleri ve Meclis-i Mebusan 1908 meclisinde 157 Türk, 54 Arap, 22 Rum, 10 Ermeni, 9 Slav (6 Sırp, 3 Bulgar) ve 4 Yahudi milletvekili vardı. Meclis birinci devresinde Cemiyetler (Siyasi Partiler) Kanunu, Serseri Kanunu ve Toplantı Kanunu çıkardı.

II. MEŞRUTİYET DÖNEMİ SEÇİM VE MECLİS-İ MEBUSAN ÇALIŞMALARI 13 Nisan 1909’da yaşanan 31 Mart Vakası nedeniyle Meclis-i Mebusan toplantılarına ara vermek zorunda kaldı. İsyanı bastırmak için Hareket Ordusu Selanik’ten İstanbul’a geldi. Hareket Ordusu’nun İstanbul halkına hitaben yayınladığı beyannameyi Mustafa Kemal (Atatürk) Bey kaleme almıştı.

II. MEŞRUTİYET DÖNEMİ SEÇİM VE MECLİS-İ MEBUSAN ÇALIŞMALARI 1912 seçimleri ilk çok partili seçim olma özelliğine sahiptir. Ayrıca 1912 seçimleri ilk genel seçimdir. Bu seçim tarihe sopalı seçim olarak geçmiştir. 1912 seçimlerine İttihat ve Terakki ile Hürriyet ve İtilaf Partileri katılmıştır.

II. MEŞRUTİYET DÖNEMİ SEÇİM VE MECLİS-İ MEBUSAN ÇALIŞMALARI 1914 Seçimleri ve Meclis-i Mebusan 1914 seçimlerine İttihat ve Terakki tek parti olarak katıldı. 1914 Meclisinde, I. Dünya Savaşı nedeniyle bütçe, harp ödeneği, askere alımlar ve askerlerin durumu üzerine uzun tartışmalar yaşanmıştı.

II. MEŞRUTİYET DÖNEMİ SEÇİM VE MECLİS-İ MEBUSAN ÇALIŞMALARI II. Meşrutiyet Dönemi Gelişmeleri II. Meşrutiyet döneminde ülke yönetimine İttihat ve Terakki egemen olmuştu. İttihatçılar eğitime büyük önem vermişti. Medreselerde ıslahat yapmışlar, laik nitelikli yükseköğretim kurumlarına modern biçim vermişlerdi. II. Meşrutiyet döneminde kadının sosyal hayatta layık olduğu yeri alabilmesi içinde çabalar gösterilmiş, dernekler kurulmuş, yasal düzenlemeler yapılmıştı.

II. MEŞRUTİYET DÖNEMİ SEÇİM VE MECLİS-İ MEBUSAN ÇALIŞMALARI Ayrıca Arap harflerinde yenilik yapılmak istenmiş Milli Kütüphane, Milli Filmcilik, Milli Coğrafya Cemiyetleri kurulmuştu. İttihatçılar ülke ekonomisini Batı ekonomilerine bağımlılıktan kurtarmak için milli ekonomi kurmak istemişlerdi. 19. yüzyılın ikinci yarısından sonra devleti çöküşten kurtarmak için çeşitli fikir akımları ortaya atıldı. Bunlar arasında Osmanlıcılık, İslamcılık, Türkçülük ve Batıcılık gösterilebilir.

II. MEŞRUTİYET DÖNEMİ SEÇİM VE MECLİS-İ MEBUSAN ÇALIŞMALARI V. Mehmet Reşat Rumeli seyahatine çıktı. Gezinin amacı kargaşa içinde olan Makedonya ve Arnavutluk halklarını devlete ısındırmaktı. Ancak bu gezi etkili olmadı. Arnavutlar 1912 yılında bağımsızlığını ilan etti.

II. MEŞRUTİYET DÖNEMİ SEÇİM VE MECLİS-İ MEBUSAN ÇALIŞMALARI Bu dönemde hukuk alanında da düzenlemeler yapıldı. 1 Mart 1916 yılında Hukuk-ı Aile kararnamesi çıkarıldı. Bu kararnamede aile hukuku alanında bir birlik sağlanamasa da ilk defa farklı dine mensup Osmanlıların evlenme boşanmaya ilişkin kuralları bazı değişikliklerle bir araya getirilmişti.

II. MEŞRUTİYET DÖNEMİ SEÇİM VE MECLİS-İ MEBUSAN ÇALIŞMALARI 25 Eylül 1916 tarihinde Adliye Mahkemeleri ile Sıkıyönetim Mahkemelerinin görev ve yetkileri ayrıldı. 25 Mart 1917 tarihinde Şer’i Mahkemeler Şeyhülislamlıktan ayrılarak Adalet Bakanlığına bağlandı.

II. MEŞRUTİYET DÖNEMİ SEÇİM VE MECLİS-İ MEBUSAN ÇALIŞMALARI İttihatçılar, 1914 Eylül’ünde kapitülasyonları kaldırdı. Yerli sanayi ve tarımı geliştirici önlemler alınmaya başlandı. Para basımı Osmanlı Bankası tekeline alındı. Sanayi okulları arttırıldı. Kooperatifçiliğe önem verildi.

II. MEŞRUTİYET DÖNEMİ SEÇİM VE MECLİS-İ MEBUSAN ÇALIŞMALARI II. Meşrutiyet Düzenlenmelerinin Türk Çağdaşlaşmasına Katkıları II. Meşrutiyet’in Cumhuriyete en önemli katkısı çok partili sistem ve seçim geleneğini başlatmasıdır. II. Meşrutiyet’in ilanını Hürriyetin ilanı olarak gören Osmanlı aydını, Meşrutiyet ile devletin sorunlarının çözüleceği ve devletin büyük devletler safına katılacağı inancını taşıyorlardı. İkinci kez Meşrutiyetin ilanı ile azınlıklarla Müslümanlar arasındaki mücadele bitmiş “hürriyet-adalet-eşitlik-kardeşlik” başlamıştır.

II. MEŞRUTİYET DÖNEMİ SEÇİM VE MECLİS-İ MEBUSAN ÇALIŞMALARI Osmanlı döneminde uygulanan seçim sistemi ve seçim kanunu Cumhuriyet döneminde de kullanılmıştır. İki dereceli seçim sistemi 1946 yılına kadar uygulanmıştır. Osmanlı döneminde 1912 yılında tercüme edilen İsviçre Medeni Kanunu, 1926 yılında Türk Medeni Kanununun hazırlanmasına örnek olmuştur.

ADIM ADIM DÜNYA SAVAŞINA Afrika’dan Ayrılış: Türk İtalya Savaşı: Trablusgarp İtalya 1911 yılında Trablusgarp’ı işgal etti. Osmanlı Devleti Trablusgarp’ı savunacak güçte değildi. Yemen’de, Makedonya’da, Arnavutluk’ta isyanlar çıkmıştı. İtalya’nın Çanakkale Boğazı’nı kapatması nedeniyle denizden, Mısır’ı elinde bulunduran İngilizlerin tarafsızlığını ilan etmesi nedeniyle de karadan asker gönderilemedi.

ADIM ADIM DÜNYA SAVAŞINA Bu sırada Mustafa Kemal, Enver ve Fethi Beyler Afrika’daki son toprak parçasını savunmak için gizli olarak Trablusgarp’a ulaştılar. Ancak Balkan Savaşının başlaması üzerine Uşi Antlaşması yapıldı. Bu antlaşma ile Trablusgarp Osmanlı egemenliğinden çıktı.

ADIM ADIM DÜNYA SAVAŞINA Rumeli’ye Veda: Balkan Savaşı Bulgaristan, Sırbistan, Yunanistan ve Karadağ, Rumeli’de bulunan Osmanlı topraklarını paylaşmak için harekete geçti. Balkan savaşları başladığı sırada Trablusgarp’ta bulunan Mustafa Kemal (Atatürk) Bey buradan alınarak Çanakkale Boğazı Kuva-yı Mürettep Komutanlığında görevlendirildi. Balkan Savaşları sırasında Bulgar ordusu Çatalca önlerine kadar geldi. I. Balkan Savaşı sonunda Osmanlı Devleti Balkanlardan çıkarıldı.

ADIM ADIM DÜNYA SAVAŞINA Balkan Devletlerinin aralarında anlaşamaması sonucu II. Balkan Savaşı yaşandı. Bu savaş sırasında Edirne, Osmanlı topraklarına katıldı. II. Balkan Savaşı İstanbul ve Londra Antlaşmaları ile sona erdi.