MERSİN ENERJİ SORUNLARI VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ SAFFET ÖZDEMİR EMO MERSİN ŞUBESİ

GİRİŞ Enerji ; sanayinin, üretimin, gelişmenin ve insan yaşamının en temel girdilerinden biridir. Gerek dünyada gerekse ülkemizde nüfus artışına, sanayi ve teknolojideki gelişmelere paralel olarak enerji tüketimi hızla artış göstermektedir. Enerji sektöründe temel amaç, artan nüfusun ve gelişen ekonominin enerji ihtiyaçlarının sürekli ve kesintisiz bir şekilde ve mümkün olan en düşük maliyetlerle karşılanabilmesidir.

GİRİŞ Ülkemizde son 25 yıldır ulusal çıkarlarımıza dayalı merkezi planlama anlayışından vazgeçilerek, enerji sektörü serbest piyasa işleyişine bırakılmış, yapılan düzenlemeler sonucunda ülkemizde daha pahalı enerji kullanımına yol açılmıştır. 2008 yılı 9 aylık dönemde elektrik zammının konutlarda %54, sanayide %50 olması da bu uygulamanın neticesidir.

1. ELEKTRİK ENERJİSİ SEKTÖRÜNÜN TARİHSEL GELİŞİMİNDE MERSİN BÖLGESİ Elektrik Mühendisleri Odası Mersin Şubesi, Ülkemizde ve İlimizde yaşanan sorunları gözlemekte, bilgi birikimi ile çözüm üretmektedir. Bu çalışmada Mersin yerelinde yaşanan enerjinin üretilmesi, iletilmesi ve dağıtılması ile ilgili sorunlara bakılacak, çözüm önerileri getirilecektir.

1. ELEKTRİK ENERJİSİ SEKTÖRÜNÜN TARİHSEL GELİŞİMİNDE MERSİN BÖLGESİ Ülkemizde ilk elektrik enerjisi 1902 yılında Tarsus’ta Berdan çayı üzerinde kurulan 2 kW gücündeki Hidro Elektrik Santral’ da üretilmiştir. Bu aynı zamanda Türkiye’nin ilk Hidroelektrik Santralı’ dır.

1. ELEKTRİK ENERJİSİ SEKTÖRÜNÜN TARİHSEL GELİŞİMİNDE MERSİN BÖLGESİ TEK’in kurulması ile elektrik enerjisi üretim ve iletiminde merkezi kamusal bir yapı kurulmuştur Bölgemizde enerji üretimi,iletimi ve dağıtımı 1956 ile 2004 yılları arasında Çukurova Elektrik A.Ş (ÇEAŞ) tarafından yapılmıştır. Çukurova bölgesinde enerji faaliyetlerini yürüten ÇEAŞ’ın 12 Haziran 2003 ‘de Bakanlar Kurulu kararıyla İmtiyaz Sözleşmesi feshedilmiş ve ÇEAŞ’ın sorumluluğunda bulunan ENH’ları, TM’leri ve EDH’larının tümüne el konularak devir işlemleri yapılmıştır.

2. ENERJİ ÜRETİM SİSTEMİNİN MEVCUT DURUMU VE ANALİZİ Çukurova bölgesi hidroelektrik , rüzgâr ve güneş enerjisi gibi yenilenebilir enerji kaynakları yönünden oldukça zengin bir bölge olmasına rağmen hidroelektrik potansiyelinin ancak %38’i kullanılabilmekte %62‘si kullanılmamaktadır. İlimizde elektrik tüketiminde rüzgâr ve güneş enerjisinden henüz yararlanılmamaktadır.

2.1 HİDROELEKTRİK SANTRALLER İlimiz sınırları içerisinde doğudan başlayarak Çamlıyayla ilçesinde Pamukluk çayı üzerinde Pamuk HES (23,9 MW) Berdan ırmağı(Tarsus çayı) üzerinde Berdan barajı (2x5,1MW), Kadıncık çayı üzerinde Kadıncık I HES (70MW) ve Kadıncık II HES(50MW) , Mut ilçesindeki Göksu nehri üzerinde Gezende HES (3x53MW) barajlarında enerji üretilmektedir.

2.2 RÜZGAR SANTRALLERİ Rüzgar enerjisi yatırımlarına geç başlayan Türkiye’de Rüzgar santrallarının kurulu gücü yıllara göre ; 2007 yılında 146,5 MW, 2008’de 453 MW, inşa halinde olan 2009’da devreye alınacak olanlarla 599MW, 2010’da 1546 MW olacaktır. Bölgemiz rüzgâr enerjisi yönünden oldukça zengin bir bölgedir. Ancak rüzgar enerjisinin değerlendirilmesinde geç kalınmıştır. Özellikle Silifke, Mut, Gülnar ilçeleri yılın büyük bir bölümünde rüzgâr enerjisi üretilmesine elverişlidir.

2.2 RÜZGAR SANTRALLERİ EPDK 'ya yapılan rüzgar santralı lisans başvurularının yoğunlaştığı 10 il arasında bulunan Mersinde 1 Kasım 2007 tarihinde yapılan Rüzgar Enerjisine dayalı Lisans başvurularından Kabul edilenler toplamı 7.800 MW’dır. Ancak lisans alınmış olması bu tesislerin yapılacağı anlamını taşımamaktadır. Yerel rüzgar sanayinin desteklenmesi, kredi sağlanması ve tesislerin sisteme bağlantı yapılabilmesi için 154 kV. Sisteme yönlendirilmesi vb. sorunlar bulunmaktadır.

2.3 NÜKLEER SANTRALLER İlk yatırım ve normal işletim maliyetleri çok yüksek olan nükleer santrallar, 35-40 yıllık ekonomik ömürleri boyunca sıkça karşılaşılan kazalar, aşırı güvenlik ilaveleri, sık devre dışı kalmalar, bakımlar ve onarımlar nedeniyle çok pahalıya enerji üretirler. Ayrıca, yakıt zenginleştirme ve atıkların saklanması için fazladan paralar ödemek zorunluluğu vardır.

2.3 NÜKLEER SANTRALLER İlimizde kurulmasında ısrar edilen Akkuyu Nükleer santralı için Uzmanlar, 25 kilometre uzaklığındaki aktif Ecemiş fay hattı yakınına kurulursa, yaşanabilecek olası bir depremde, tam bir felaket yaşanabileceğini iddia ediyorlar.

3. ENERJİ İLETİM SİSTEMİNİN MEVCUT DURUMU VE ANALİZİ Mersin Bölgesi 154 kV enerji akışı yönünden ; doğudan beslenmektedir. İletim hatlarındaki enerji akışı, bir arıza vb. çalışma olduğunda etkilenmektedir. Bölgemizde son yıllarda Temmuz – Ağustos aylarında sık sık yaşanan genel elektrik kesintilerinin nedeni enerji iletim sisteminin yetersiz olmasından kaynaklanmaktadır. Enerji kullanımının maksimum olduğu saatlerde enerji akışını sağlayan Erzin bölgesindeki 380 – 154 kV iletim hatlarından herhangi birinin devre dışı kalması bölgede sistem çökmesi olarak adlandırılan genel elektrik kesintilerine neden olmaktadır

3. ENERJİ İLETİM SİSTEMİNİN MEVCUT DURUMU VE ANALİZİ Tablo : Türkiye Elektrik İletim Sistemindeki Transformatör Sayısı ve Güçlerinin Primer Gerilimlerine Göre Dağılımı (GENEL) (2007 Yılı Değerleri) 380 kV 154 kV 66 kV TOPLAM ADET GÜÇ(MVA) ADET GÜÇ(MVA) ADET GÜÇ(MVA) ADET GÜÇ(MVA 153 28.715 963 52.669 57 672 1.173 82.056 Tablo : MERSİN ilindeki TEİAŞ Sistemindeki Trafo Sayısı ve Güçlerinin Primer Gerilimlerine Göre Dağılımı (MERSİN ili) (2007 Yılı Değerleri) 154 kV 66 kV TOPLAM ADET GÜÇ(MVA) ADET GÜÇ(MVA) ADET GÜÇ(MVA) 11 885 4 80 15 965

MERSİN ilindeki TEİAŞ Trafo Merkezlerinin Kurulu güçleri ve Puant Yük durumları(2008 Yılı Değerleri) TRAFO MERKEZİ GERİLİMİ (kV) TOPLAM GÜCÜ (MVA) PUANTI (MW) 1-TARSUS TM 154/31,5 kV - 66/15 kV 50 MVA+50 MVA - 16/20 MVA+16/20 MVA 121 MW 2-NACARLI TM 154/31,5 kV 50/63 MVA+30/50 MVA 67 MW 3-TERMİK TM 50/80 MVA 39 MW 4-MERSİN 1 TM 66/15 kV 16/20 MVA+16/20 MVA 28 MW 5-AKBELEN TM 50/63 MVA+80/100 MVA 111 MW 6-MERSİN 2 TM 7-ERDEMLİ TM 80/100 MVA 63 MW 8-TAŞUCU TM 50 MVA 33 MW 9-GEZENDE TM 25 MVA 19 MW 10-ANAMUR TM 25/31,25 MVA+16/20 MVA 22 MW 11-B.YAKAKÖY TM 154 kV 80/100 MVA (Çimsa) 53,5 MW ADANA/ZEYTİNLİ TM'DEN BESLENEN YENİCE BELDESİ 7 MW MERSİN İLİ (İlçeler Dahil) Toplam Puant Güç 684,5 MW

3. ENERJİ İLETİM SİSTEMİNİN MEVCUT DURUMU VE ANALİZİ Yukarıda belirtilen TEİAŞ Trafo Merkezleri dışında özel sektöre ait kojenerasyon tesisi üretim santralları ve kurulu güçleri; 1 – Camiş Elk.Üretim A.Ş.- Gaz santralı ile 120 MW elektrik üretmekte, 154 kV’da TEİAŞ Mersin 2 TM barasına enerji vermektedir. 2.Gaz santralı ile 120 MW elektrik üretimi için inşaat çalışması devam etmektedir. 2 – Soda fab. – Buhar santralı ile 19,8 MW enerji üretmekte ve kendi içinde tüketmektedir 3 – Enerjisa TM - Gaz+Buhar santralı ile 65 MW üretmekte , 154 kV B.Yakaköy ve Termik ringine bağlanarak TEİAŞ’a enerji vermektedir. 4 - Akgübre TM – Buhar santralı ile 12,1 MW üretmekte, 66 kV TEİAŞ Termik barasından irtibatlıdır.

3. ENERJİ İLETİM SİSTEMİNİN MEVCUT DURUMU VE ANALİZİ Halen OG dağıtımı için atıl durumda olan TEİAŞ B.Yakaköy TM’nin 154/6,3 kV’dan 154/31,5 kV’a dönüştürülerek doğu taraftaki özellikle sanayi bölgelerini yakından ilgilendirecek bu kaynağın oluşması için gerekli çalışma yapılmalıdır. TEDAŞ bu bölgede sanayi ve beldelere OG enerji dağıtımı için B.Yakaköy TM’ne ihtiyaç olduğunu, bir an önce devreye alınmasını raporunda belirtmiştir. TEİAŞ Genel Müdürlüğü tarafından planlanan ve kamulaştırma çalışmaları yapılan 380/154 kV Demirhisar TM, İlimiz için çok büyük önem arz etmektedir.

3. ENERJİ İLETİM SİSTEMİNİN MEVCUT DURUMU VE ANALİZİ Erdemli-Taşucu arasındaki sahil şeridi özellikle yazın çevre illerden gelenlerle birlikte nüfus ve buna paralel olarakta enerji tüketimi artış göstermekte olup, bu bölgemizde Elvanlı TM – Taşucu TM arası enerji dağıtımını sağlayan hatların kapasitesinin yetersiz olması nedeniyle gerilim düşümleri yaşanmaktadır. Bunu gidermek için Elvanlı ve Taşucu TM’leri arasında yeni bir 154/31,5 kV TM ‘nin yapılması aciliyet arzetmekte, bu nedenle TEDAŞ tarafından Kızkalesi beldesine kaynak olarak yeni bir 154/31,5 kV TM yapılması planlanmıştır.

3. ENERJİ DAĞITIM SİSTEMİNİN MEVCUT DURUMU VE ANALİZİ İlimizde 1997 yılında hazırlanan Master projede (İmtiyazlı şirket ÇEAŞ ‘ın sanayi ve kırsal alanlarda enerji iletim ve dağıtımını yapması nedeniyle ) sadece yerleşim birimleri dikkate alınmıştır. Master proje çerçevesinde yerleşim merkezlerinde OG dağıtım sistemleri yapılmış, ancak Sanayinin yoğun olduğu bölgelerde OG dağıtım sistemlerinde ödenek olmadığından yatırım yapılamamıştır. Bu nedenle Tarsus-Mersin arasındaki sanayi bölgelerinde enerji sorunları halen devam etmektedir.

3. ENERJİ DAĞITIM SİSTEMİNİN MEVCUT DURUMU VE ANALİZİ Dış kredilendirme ile Mersin merkezde Şehir Şebekeleri projelerine ait yapılan ihale kapsamında ; 7 no’lu Kapalı Spor salonu İM) ile GMK Bulvarını takip ederek (yaklaşık 10 km) Serbest Bölge Kavşağında bulunan Kanal İM arası ve bu alanın güney kısmında komple (Akdeniz Belediyesi sınırları içinde) yer altı kablo şebekesine dönüştürme çalışması halen devam etmektedir. İşletme gerilimi 15 kV’dan 30 kV’a çıkarılacak bu bölge komple rehabilite edilecek olup, çok büyük bir kısımda şehir şebekesi sanayi yükünden ayrılacaktır. Ayrıca Erdemli ve Anamur ilçe merkezlerinde de yer altı kablo şebekesine dönüştürme çalışmaları tamamlanmıştır.

3. ENERJİ DAĞITIM SİSTEMİNİN MEVCUT DURUMU VE ANALİZİ Son yıllarda yapılaşmanın hızla oluştuğu bölgelerde (Örn. Yenişehir beldesi) gerekli altyapı yatırımların zamanında yapılmadığı, bölgenin büyüme hızları da göz önüne alındığında yatırımların gecikmiş olduğu tespit edilmiştir. Sözkonuzsu altyapının olmaması nedeniyle enerji temini için 3.şahıslara yaptırılan dalbudak havai şebekelerle master proje dışına çıkılmıştır TEDAŞ’da son yıllarda hizmet yılını dolduran tecrübeli ve deneyimli personellerin emekli olmalarından dolayı abonelere kaliteli hizmetin sunulmasında sıkıntılar yaşanmaktadır. Son zamanlarda yeteri kadar olmasa bile alınan yeni elamanların eğitimlerinin yaptırılması ve şebekede çalışabilecek duruma geldiklerinde hizmete katkı koymaları da zaman alacaktır.

3. ENERJİ DAĞITIM SİSTEMİNİN MEVCUT DURUMU VE ANALİZİ Kış aylarında ısınma amaçlı, yaz aylarında ise soğutma amacıyla genelde elektrikli aletlerin kullanıldığı ilimizde, elektrik şebekesinin eski ve hatların yük kapasitesinin dolu olması dolayısıyla teknik kaybın da arttığı ve sık sık arızaların meydana geldiği bilinmektedir. Şehrimizin batı kesiminde yazlık sitelerinin yoğunlukta olması ve çarpık yapılaşmadan dolayı elektrik hizmetlerinin götürülmesinde büyük sıkıntılar çekilmekte elektrik şebekesinin eski ve yetersiz olması dolayısıyla ihtiyaca yeterince cevap verilememektedir.

3. ENERJİ DAĞITIM SİSTEMİNİN MEVCUT DURUMU VE ANALİZİ Yaz aylarında % 98 oranına ulaşan nemden kaynaklanan kirliliğin neden olduğu 154kV iletim hatlarının devre dışı olması tüm bölgeyi etkilemektedir. Özellikle sanayinin yoğun olduğu bölgelerde dağıtım hatlarının periyodik bakımlarının düzenli olarak yapılmaması sonucunda sürekli arızalar yaşandığı ve bölgenin sık sık enerji kesintisi ile karşı karşıya kaldığı gözlenmektedir. Sanayi bölgelerini besleyen dağıtım hatlarının personel ve ekipman yetersizliğinden dolayı periyodik bakımlarının yapılmadığı, sadece arızalar oluştukça arızaların giderildiği görülmüştür.

5.KAYIP KAÇAK SORUNU Türkiye geneli için enerji dağıtım sisteminde 2007 yılı kayıp kaçak oranı % 14,8 iken Mersin ilinde 2007 yılı sonunda kayıp kaçak oranı % 11,94 olarak gerçekleşmiştir. Kayıp kaçak oranının planlı olarak yapılacak yatırım ve kaçakla mücadele ile gelişmiş ülkelerdeki ortalama %7-8 civarında olan dağıtım kayıpları seviyesine düşürülmesi hedeflenmelidir.

5.KAYIP KAÇAK SORUNU İlimiz, yüzölçümü ile Türkiye’nin yaklaşık %2’sini oluşturmaktadır. Coğrafi yapısı, iklim şartları ve sosyo ekonomik yapısı gereği göç alan ve devamlı gelişen bir kent olması nedeniyle, TEİAŞ’tan alınan enerji miktarı her yıl önemli ölçüde artış göstermektedir.

6. 2007 YILI ABONE GRUPLARINA GÖRE TÜKETİM DAĞILIMI Toroslar EDAŞ Mersin İl Müdürlüğü tarafından, Mersin sınırları içinde 2007 yılında 2.775.975.077 kWh enerji satın alınmış, 2.444.397.000 kWh enerji abonelere satılmıştır.

7. ÇÖZÜM ÖNERİLERİ Elektrik enerjisi planlamasının; üretim, iletim, dağıtım ve tüketimin, ülkemize özgü koşullarda ve bütüncül bir anlayış içinde değerlendirildiği merkezi bir yapı içinde ele alınmalıdır. Enerji üretiminde ulusal ve yenilenebilir enerji kaynaklarına öncelik verilerek ülkemizdeki mevcut potansiyeller değerlendirilmelidir. Bölgemizdeki üretim santrallerinde yerel kaynak kullanılması öngörülmelidir. Doğalgaz, ithal kömür ve nükleer gibi dışa bağımlı kaynaklarla santral kurmaya yönelik lisans taleplerine izin verilmemelidir.

7. ÇÖZÜM ÖNERİLERİ Yenilenebilir enerji kaynaklarının elektrik enerjisi üretimi içindeki payları artırılmalı ve bu konuda ulusal teknolojiler oluşturmak üzere Ar-Ge çalışmaları için genel bütçeden pay ayrılmalıdır. Ülkemizin elektrik enerjisi talebini karşılamak ve kaynak çeşitliliği için öngörülen, ancak uluslararası lobilerin pazarladığı, zenginleştirilmiş kaynak kullanımından, atık durumu ve maliyetine kadar birçok sorunu da beraberinde taşıyan Nükleer Santral inşası sevdasından vazgeçilmelidir. Elektrik enerjisinde kayıp-kaçak tanımları ayrıştırılmalı ve kayıp ile kaçak elektrik kullanımları, gelişmiş ülkelerdeki oranlara düşürülmelidir.

7. ÇÖZÜM ÖNERİLERİ Özellikle İlimizin onaylı imar planı doğrultusunda yapılaşmasını büyük çoğunlukla tamamlamış olan merkez ve batısı ile diğer bölgelerdeki teknik, kaçak kayıpların, arızaların ve dolayısıyla kesintilerin kabul edilebilir seviyelere indirilmesi için TEDAŞ yatırımlarının arttırılması gerekmektedir. Enerjinin verimli ve etkin kullanımına yönelik projeler desteklenmeli , bu kapsamda ulusal enerji tasarrufu bilincini oluşturmak üzere ilköğretimden başlayan eğitim programları hazırlanmalıdır.

7. ÇÖZÜM ÖNERİLERİ Bölgemiz özellikle yaz aylarında nemin % 98 lere ulaştığı kirli bir bölge olup iletim hatlarının periyodik bakım ve temizlik çalışmaları aksatılmadan yapılmalı, ilave izolasyon tedbirleri öncelikle alınmalıdır. Mersinin enerji ihtiyacı sürekli artmakta, üretimden dağıtıma enerjinin nakli güvence altında olmalıdır. Puant saatlerinde arz güvenliğini sağlayacak yatırımlar yapılmalıdır.

7. ÇÖZÜM ÖNERİLERİ İletim tesislerinin periyodik bakımları düzenli olarak yapılarak ihtiyaç olan iletim tesisleri ve trafo merkezleri öncelikle yapılmalıdır. Optimal yük dağılımı ve denetleme için etkin bir yük izleme ve yönetim sistemi olan SCADA ve Enerji Yönetimi Sistemi (EYS),TEDAŞ tarafından önce seçilecek bir pilot bölgede, daha sonra Mersin geneli dağıtım şebekesinde uygulanmalıdır.

7. ÇÖZÜM ÖNERİLERİ İlimizde tüm dağıtım şebekesinde gerilim kademeleri tek tipleştirilip 30 kV kademesine çekilmelidir. Trafo binaları standart hale getirilmeli, buralarda bulunan dağıtım şebekesine yatırım yapılmalı, şehir içindeki dağıtım sisteminin yeraltına alınması tamamlanmalıdır.

7. ÇÖZÜM ÖNERİLERİ Tarsus-Mersin arası karayolu boyunca mevcut beton ve demir direkli OG-AG elektrik şebekesinin ve aydınlatma direklerinin bakımsız kaldığı, direklerin paslanmış ve yıpranmış olduğu, mekanik darbelere maruz kalarak ya da branşman irtibatlarına bağlı olarak eğildiği tespit edilen direkler yeniden projelendirilerek işletme ihtiyacına uygun şebeke yapılmalıdır.

7. ÇÖZÜM ÖNERİLERİ Dağıtım tesislerinin bakım onarımları düzenli olarak yapılmalı, enerji kayıplarının azaltılması ve enerji talebinin karşılanması için gerekli olan dağıtım tesisleri yatırımları düzenli olarak yapılmalıdır.

8. SONUÇ Bu raporda genel olarak Mersin ili ve ilçelerinde mevcut enerji yapısı, sorunları, eksikleri ve çözüm önerileri anlatılmaya çalışılmıştır. Raporun özellikle çözüm önerileri kısmı uygulandığı taktirde bölgemizde enerji sıkıntıları giderilmiş olacak veya asgari düzeye indirilmiş olacaktır. Ancak bölgemizin enerji sorunları ve çözümleri Ülkemizin ekonomik ve sosyal yapısından ayrı düşünülemez. Bu nedenle Ülkenin ekonomik ve sosyal yapısı güçlendirilirken, enerjiden sorumlu Kurumların da bir master proje çerçevesinde ülke koşullarına uygun merkezi ve stratejik bir planlama yapmaları ve buna bağlı olarak da enerji sorunlarını çözümlemeleri gerekmektedir.

TEŞEKKÜRLER