XI. BÖLÜM DERS NOTLARI: AVRUPA BİRLİĞİ Öğr. Gör. Elşen BAĞIRZADE Sunumlarda Paul R. Krugman ve Maurice Obstfeld tarafından yazılmış “International Economics: Theory and Policy” ve Halil Seyidoğlu tarafından yazılmış “Uluslararası İktisat: Teori, Politika ve Uygulama” isimli ders kitabları temel alınmıştır. Ders: Uluslararası İktisat ve Dış Ticaret Politikası Azerbaycan Devlet İktisat Üniversitesi Türk Dünyası İşletme Fakültesi Bakü - 2011

İçindekiler Giriş ................................................................................................................... 3 Genel Bilgiler ………………………................................................................ 5 Avrupa Birliği’nin kurulmasına varan gelişmeler ............................................. 7 Gümrük Birliğinin kurulması............................................................................. 8 AET’den Avrupa Ortak Pazarı’na Geçiş............................................................ 9 Avrupa Birliği’nin ortak politikaları................................................................. 11 Ortak Tarım Politikası...................................................................................... 12 Ortak Rekabet Politikası................................................................................... 13 Ortak Ulaştırma Politikası................................................................................ 14 Ortak Enerji Politikası...................................................................................... 15 Ortak Teknoloji Politkası................................................................................. 16 Ortak Sosyal Politikalar ……………………………………………………... 17 Avrupa Birliğinin Organları ………....………………………........................ 18 Avrupa Birliğinin Mali Kuruluşları ve Fonları ……………………………….19 Maastricht ve Ekonomik ve Parasal Birlik ………………………………….. 20 Avrupa Birliğinin Genişlemesi ……………………………………………… 22 Kaynaklar ......................................................................................................... 23 Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

Giriş II. Dünya savaşından sonra Avrupa’da birleşme yolundaki ilerlemeler şu dört ana nedene dayanır: Avrupanın yüzyıllardır süren “dünyanın merkezi olma” özelliğini ABD ve Sovyetler Birliğine kaptırması ve bunun ortadan kaldırılması düşüncesi; Avrupadaki savaşların bir daha ortaya çıkmasını engelleme düşüncesi; Avrupanın topluca ekonomik kalkınmasının sağlanması düşüncesi; Avrupadaki birleşmenin dünya düzenine önemli katkıda bulunacağı düşüncesi. Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

Giriş Bu düşünceler doğrultusunda; 1948’de Avrupa İktisadi İşbirliği Teşkilatı (OEEC) kuruldu. 1949’da NATO kuruldu. 1954’de Batı Avrupa Birliği kuruldu. 1949’da Avrupa Konseyi kuruldu. Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

Genel Bilgiler Avrupa Birliği ya da kısaca AB, yirmi yedi üye ülkeden oluşan ve toprakları büyük ölçüde Avrupa kıtasında bulunan siyasi ve ekonomik bir örgütlenmedir. 1993 yılında, Maastricht Antlaşması olarak da bilinen Avrupa Birliği Antlaşması'nın imzalanması sonucu, var olan Avrupa Ekonomik Topluluğu'na yeni görev ve sorumluluk alanları yüklenmesiyle kurulmuştur. Yaklaşık 500 milyonluk nüfusuyla Avrupa Birliği, dünyanın nominal gayri safi yurtiçi hasılasının %30'luk bölümünü oluşturur. (16.8 trilyon ABD$) Yüzölçümü: 4,3 mln. km2 Resmi dillerin sayısı: 23 Kişi başına nominal GSYİH: 33482 $ Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

Genel Bilgiler Avrupa Birliği, tüm üye ülkeleri bağlayan standart yasalar aracılığıyla, insan, eşya, hizmet ve sermaye dolaşımı özgürlüklerini kapsayan bir tek pazar geliştirmiştir. Birlik içinde tarım, balıkçılık ve bölgesel kalkınma politikalarından oluşan ortak bir ticaret politikası izlenir. Birliğe üye ülkelerin on beşi, avro adıyla anılan ortak para birimini kullanmaya başlamıştır. Avrupa Birliği, üye ülkelerini Dünya Ticaret Örgütü'nde, G8 zirvelerinde ve Birleşmiş Milletler'de temsil ederek dış politikalarında da rol oynamaktadır. Birliğin yirmi yedi üyesinden yirmi biri NATO'nun da üyesidir. Schengen Antlaşması uyarınca birlik üyesi ülkeler arasında pasaport kontrolünün kaldırılmasının da arasında bulunduğu pek çok adlî konu ve içişileri düzenlemelerinde Avrupa Birliği'nin payı bulunur. Avrupa Birliği, devletlerarası ve çokuluslu bir oluşumdur. Birlik içinde kimi konularda devletlerarası anlaşma ve fikir birliği gerekir. Ancak belirli durumlarda uluslarüstü yönetim organları, üyelerin anlaşması olmaksızın da karara varabilir. Avrupa Birliği'nin bu tip haklara sahip önemli yönetim birimleri Avrupa Komisyonu, Avrupa Parlamentosu, Avrupa Birliği Konseyi, Liderler Zirvesi, Avrupa Adalet Divanı ve Avrupa Merkez Bankası'dır. Parlamentoyu, Avrupa Birliği vatandaşları beş yılda bir oylama yöntemiyle seçerler. Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

Avrupa Birliği’nin kurulmasına varan gelişmeler 9 Mayıs 1950 tarihinde Fransız Dışişleri Bakanı Robert Schuman ile Jean Monnet tarafından hazırlan Schuman Planı’nın bir bildirile sunulması; 18 Nisan 1951 tarihinde 6 Avrupa ülkesi, Belçika, Almanya, Fransa, İtalya, Lüksemburg ve Hollanda Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğunu kuran anlaşmayı imzalamasıyla Schuman Planının gerçekleştirilmeye başlanması; 25 Mart 1957 tarihinde ülkeler arasında 1 Ocak 1958 yılında yürürlüğe girecek Roma Anlaşması imzalanarak Avrupa Ekonomik Topluluğu(AET) ve Avrupa Atom Enerjisi Topluluğu (Euratom) kurulması; Bu üç kuruluş Avrupa Birliğinin öncüsü durumunda olan Avrupa Ekonomik Topluluğunun oluşturur. Toplulukla ilgili İngiltere ve Fransanın tutumu ilk başlardan farklı olmuştur. Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

Gümrük Birliğinin kurulması Roma Anlaşmasında iç gümrüklerin azar azar indirilerek, 12 yıl sonra sıfıra indirilmesi öngörülüyordu. Bu süreç 1968 yılında, yani öngörülenden 18 ay önce tamamlanmıştır. Aynı yıl üçüncü ülkelere karşı da Ortak Gümrük Tarifesi (OGT) uygulanmaya başlanmıştır. OGT Bakanlar Konseyi Kararları ve GATT görüşmeleri çerçevesinde bir kaç kez indirilmiştir. 1975 yılından OGT gelirleri Topluluk Bütçesinde toplanmaktadır. Süreçte topluluk içi kotalar da kaldırılmıştır. Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

AET’den Avrupa Ortak Pazarı’na Geçiş Ortak Pazarın oluşumu Gümrük Birliği kadar kolay olmamıştır. Bu doğrultuda bazı gelişmeler aşağıdakı gibidir: İşçilerin Serbest Dolaşımı: Bu önemli ölçüde sağlansa da bazı kıstlamalar bulunmaktadır. İşyeri Açma ve Hizmet Sağlama Hakkı: Bu alanda neredeyse tam serbesti sağlanmıştır. Sermayenin Serbest Dolaşımı ve Ödemelerin Serbestleştirilmesi: 1999 yılına, parasal birliğin kurulmasına kadar bu alanda önemli ölçüde serbestleşme sağlanmıştır. Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

AET’den Avrupa Ortak Pazarı’na Geçiş Faktör akımlarının serbestleştirilmesi doğrultusunda sınırlı da olsa atılan bu adımlardan sonra 1970’li yıllardan AET’ye aynı zamanda Avrupa Ortak Pazarı denilmeye başlanmıştır. Ancak bu sınırlı ortak pazar idi. Tam ortak pazara ulaşılmasını amaçlayan “Tek Pazar” uygulmasına ise 1 Ocak 1993 tarihinde başlanmıştır. Bu 1987 yılında yürürlüğe giren Tek Avrupa Senedi ile gerçekleşmiştir. Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

Avrupa Birliği’nin ortak politikaları Roma Anlaşmasında AET’nin belirli alanlarda ortak politikalar izlemesi öngörülmüştür. Bu alanlar aşağıdakilerdir: Tarım politikası Rekabet politikası Ulaştırma politikası Ticaret politikası Bunlarla birlikte enerji, bilimsel araştırma, teknoloji, çevre, vergi v.s alanlarda da ortak politikalar izlemesi öngörülmüştür. 1992 Maastricht Anlaşması ile de parasal birliğin gerçekleştirilmesi ve tüm öteki mali, ekonomik ve sosyal politika alanlarında benzer politikaların izlenmesi kabül edilmiştir. Ortak politikalar demek, aynı zamanda bu alanlarda ulusal kurumların yetkilerinin Avrupa Birliği kurumlarına aktarılması demektir. Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

Ortak Tarım Politikası Üyeler arasında tarım ürünleri alanında tarifelerle öteki dış ticaret kısıtlamalarının kaldırılması ve bir “yeşil Pazar” (green market) oluşturulması. Tüm üye ülkelerde tarım ürünlerine aynı fiyat düzeyini garanti etmek için ortak bir fiyat sistemi kurulmuştur. Tarımsal desteklemeye konu olan başlıca ürünler arasında tahıllar, hayvansal ürünler, zeytinyağı, bitkisel yağlar, şeker, meyveler, sebzeler ve şarap en önemli yeri tutmaktadır. Destekleme ve fiyat sisteminin korunması topluluk bütçesinin bir parçası olan Avrupa Tarımsal Yönlendirme ve Garanti Fonu tarafından finanse edilmektedir. Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

Ortak Rekabet Politikası Roma anlaşması ve bundan ileri gelerek bazı uygulamalar yürürlüktedir. Tröstleşmeler yasaktır. İlşetmeler arasında rekabeti kısıtlayan gizli ve açık anlaşmalar yasaktır. Piyasada egemen bir firmanın başvurabileceği ve tüketici sömürüsüne yol açan üretimi kısıtlama, aşırı fiyat koyma, teknik gelişmeyi sınırlandırma v.s yasaktır. Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

Ortak Ulaştırma Politikası AET Sözleşmesinde tarımsal politikada olduğu gibi ulaştırma alanında da ortak politikalar izlenmesi öngörülmüştür. Fakat oldukça karmaşık olan bu sektörde tam manasıyla ortak politika yürütülmesi amacına ulaşılamamıştır. Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

Ortak Enerji Politikası 1973 ve 1979 dünya enerji fiyatlarındaki büyük artışlardan sonra Topluluk, ortak bir enerji politikası belirlemiştir: Petrol ithalatının düşürülmesi Büyüme ile enerrji talebi arasındaki bağın azaltılması Kömür ve nükleer enerjiden elde edilen enerji payının artırılması Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

Ortak Teknoloji Politkası Toplulu baştan beri AR-GE fliyelerine büyük öne vermiştir. Bu konuda ABD ve Japonyadan geri kalmamak amacıyla örneğin EUROKA gibi ortak programlar hazırlamıştır. EUROKA Temmuz 1985 yılında Pariste imzalanmış Avrupa Teknolojik İşbirliği Anlaşması temelinde ortaya çıkmıştır. Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

Ortak Sosyal Politikalar Topluluğun sosyal politikasının temel aracı kuruluşu Avrupa Sosyal Fonudur. İşsizliği azaltmak, coğrafi ve mesleki hareketliliği artırmak ve işgücünün eğitimine kaynak sağlamak gibi amaçlarla kurulmuştur. 1975 yılında Avrupa Bölgesel Kalkınma Fonunu kurmuştur. Geri kalmış yörelerin kalkndırılmasına yönelik projelere finansman sağlar. Yapısal sorunlar yaşayan sektörlere de yardımda bulunulur. Çevre ve tüketiciyi koruma politikası vardır. 1989 yılında onaylanan Temel Sosyal Haklar Şartı, Sosyal Avrupa kavramının bir tür itici gücünü oluşturmaktadır. Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

Avrupa Birliğinin Organları Roma Anlaşmasında organlar yasama, yürütme ve yargı görevi yapan organlar halinde düşünülmüştür. Yürütme Avrupa Komisyonu ve Avrupa Konseyi Yasama Avrupa Parlamentosu Yargı Adalet Divanı Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

Avrupa Birliğinin Mali Kuruluşları ve Fonları AB Bütçesi: Üye ülkelerin katkıları, üçüncü ülke malalrından gümrük vergileri, tarımsal prelevman gelirleri v.s kaynakalardan oluşur. Mali Fonlar Avrupa Sosyal Fonu (ESF): Roma anlaşmasıyla kurlmuştur. Avrupa Bölgesel Kalkınma Fonu (ERDF): 1975’de kurulmuştur. Avrupa Kalkınma Fonu (EIF): Roma Anlaşmasıyla kurulmuş, Lome Sözleşmesi çerçevesinde Toplulukla özel ekonomik ilişkiler kuran ACP(Afrika, Karayipler ve Pasifik) ülkelerine yardım yapılır. Avrupa Parasal İşbirliği Fonu (EMCF): Ödeme güçlüğü çeken ülkelere kısa vadeli kredi sağlamış ve Avrupa Para Sisteminin temel kurumu gibi görev yapmıştır. Avrupa Garanti ve Yönlendirme Fonu (FEOGA): 1962 yılında kurulmuştur. Avrupa Yatırım Bankası (EIB): Roma Anlaşmasıyla kurulmuş amacı Topluluğun dengeli kalkınması doğrultusunda finansman sağlamaktır. Avrupa Merkez Bankası: Maastricht Anlaşmasıyla kurulmuş ve Avrupa ekonomik ve parasal birliğinin temel kuruluşudur. Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

Maastricht ve Ekonomik ve Parasal Birlik 7 Şubat 1992’de resmi adı “Avrupa Birliği Anlaşması” olan Maastricht Anlaşması imzalanmış ve 1993 yılından yürürlüğe girmiştir. Anlaşma Avrupa Birliğinin bir tür anayasası sayılır. Anlaşmadan sonra topluluğun adı Avrupa Birliği olmuştur. Anlaşmayla Avrupa birleşmede ekonomik ve parasal birlik aşaması olan son aşamaya keçmiştir. 1989 Madrid Zirvesinde kabül edilen Delors Planı çerçevesinde aşamalı bir sürece girilmiştir. Temel hedefler bunlar olmuştur: Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

Maastricht ve Ekonomik ve Parasal Birlik Üye ülkelerin para politikası yetkilerinin 1999’da kurulmuş Avrupa Merkez Bankasına devredilmesi. 1999’da Euro yürürlüğe girmiştir. Avrupa yurttaşlığı Ortak güvenlik ve dış politika Değişik alanlarda ortak politikalar Böylece 1957 yılında gümrük birliği biçiminde kurulmuş bulunan Avrupa Ekonomik Topluluğu ekonomik ve parasal birlik aşamasına ulaşmıştır. Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

Avrupa Birliğinin Genişlemesi 1973 İngiltere, İrlanda, Danimarka 1981 Yunanistan 1986 İspanya, Portekiz 1990 Doğu Almanya 1995 İsveç, Finlandiya, Avusturya 2004 Çek Cumhuriyeti, Estonya, Kıprıs Rum Kesimi, Letonya, Litvanya, Macaristan, Malta, Polonya, Slovakya, Slovenya 2007 Bulgaristan, Romanya Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

Kaynaklar P. Krugman and M. Obstfeld, International Economics: Theory and Policy, Seventh Edition Pearson – Addison Weasley. H. Seyidoğlu, Uluslararası İktisat: Teori, Politika ve Uygulama, XV. Baskı, İstanbul, 2008. R. Karluk, Uluslararası Ekonomi: Teori ve Politika, VI. Baskı, İstanbul, 2009. http://europa.eu/ http://tr.wikipedia.org/wiki/Avrupa_Birli%C4%9Fi http://tr.wikipedia.org/wiki/Avrupa_Birli%C4%9Fi'nin_geni%C5%9Flemesi Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.