XML Tabanlı İşten İşe (B2B) Veri Değişimi Standartları Doç. Dr. Selim Akyokuş Bilgisayar Mühendisliği Bölümü Doğuş Üniversitesi XML Tabanlı İşten İşe (B2B) Veri Değişimi Standartları, Selim Akyokuş

XML Tabanlı İşten İşe (B2B) Veri Değişimi Standartları Gündem Birlikte İşlerlik (Interoperability) XML Şema Tasarımı ve Geliştirme XML Şema Havuzları B2B XML Şema Standartları B2B Çerçeveler Yatay Şemalar Dikey Şemalar Kamusal Şema Standartları Türkiye de XML Şema Standartları Sonuç ve Öneriler XML Tabanlı İşten İşe (B2B) Veri Değişimi Standartları, Selim Akyokuş

Kurumlar arası birlikte işlerlik (Interoperability) Kurumlar arası birlikte işlerlik gerektiren bilgi sistemi uygulamaları çok değişik teknolojileri ve iş süreçlerini alt yapısında bulundurduğundan bu teknolojilerin birbiri ile uyum sağlayacak şekilde birleştirilmesi çok önemlidir. Kurumlar arası birlikte işlerlik sağlayan sistemlerin bir çok faydasına rağmen bu sistemlerin çok fazla yaygınlaşamamasının nedeni uygulamalar arası uyum sağlayacak B2B veri değişim standartlarının oluşmamasıdır. XML kurumlar arası birlikte işlerlik sağlayacak standartların oluşmasındaki anahtar teknolojidir. XML Tabanlı İşten İşe (B2B) Veri Değişimi Standartları, Selim Akyokuş

XML: Birlikte işlerlikteki anahtar teknoloji Kurumlar arası birlikte işlerlik elektronik ortamda haberleşen ortakların aynı dili konuşması ile sağlanabilir. XML bir meta dildir. Diğer bir deyişle yeni işaretleme dillerini (veri değişimi standartlarını) tasarlamak için kullanılan bir dildir. Bu diller XML şemaları (schema), XML uygulaması (application), veya XML sözlüğü (vocabulary) olarak anılmaktadır. XML şemaları bir alandaki bilgi değişimi ortamını sağlamak için tanımlanmış işaretleme dilleridir. XML Tabanlı İşten İşe (B2B) Veri Değişimi Standartları, Selim Akyokuş

XML: Birlikte işlerlikteki anahtar teknoloji Gelişmekte olan XML tabanlı veri değişimi standartları (şemaları) elektronik ortamda haberleşen kurumların aynı dili konuşmasını sağlayarak birlikte işlerliği gerçekleştirecektir. XML Tabanlı İşten İşe (B2B) Veri Değişimi Standartları, Selim Akyokuş

XML Şema Tasarım ve Geliştirme Şemalar bir alanda uygulama geliştiren programcı, analist ve alan uzmanlarının ortak bir çalışma gurubu içinde yapılan çalışmaları sonucunda ortaya çıkmaktadır. Şu anda farklı amaçlarla ve değişik endüstriler için geliştirilmiş yüzlerce şema bulunmaktadır. Bu şemaların çoğunluğu açık standartlar olduğundan geliştirilen uygulamanın gereksinimlerini karşılıyorsa direkt olarak uygulamalarda kullanılabilir. Mevcut şemaların uygulama gereksinimlerini karşılamaması durumunda kullanıcıların kendi şemalarını geliştirmeleri gerekmektedir. XML Tabanlı İşten İşe (B2B) Veri Değişimi Standartları, Selim Akyokuş

XML Şema Havuzları Çeşitli endüstriler için geliştirilmiş olan şemaların dünya çapında erişilebilip kullanılabilmesi XML şema havuzu (XML registry and repository) hizmeti veren siteler vardır. www.xml.org : OASIS (Organization for the Adcancement of Stuctured Information Standards) www.biztalk.org : Microsoft Genellikle çeşitli yatay ve dikey sektörler için geliştirilmiş olan şemalar bu sitelerde kayıt edilip saklanmakta ve diğer kuruluşların hizmetine sunulmaktadır. Bunların yanında büyük çaplı projelerde de bazı devlet ve kurumlar kendi XML havuzlarını oluşturmaktadır. http://www.govtalk.gov.uk/interoperability/agreedschema.asp : İngiltere e-devlet projesi (http://diides.ncr.disa.mil/xmlreg/user/index.cfm) : A.B.D. savunma bakanlığı (Department of Defence) XML Tabanlı İşten İşe (B2B) Veri Değişimi Standartları, Selim Akyokuş

XML Standartları Temel XML Standartları XML tabanlı B2B standartları XML şemalarının ve belgelerinin oluşturulması ve işlenmesi için temel teknik XML standartları World Wide Consortium (W3C) tarafından tanımlanmış ve bu standardlar belirli bir olgunluk seviyesine ulaşmıştır. (XML, XML DTD, XML Schema, XML Namespaces, Xquery, Xpath, Xpointer, XSL, XSLT, XSLFO, SAX, DOM) XML tabanlı B2B standartları Bugün elektronik ticaret ve iş ortamında kullanılacak olan XML B2B standartları veya şemaları olarak tanımlayacağımız standartlar halen gelişme aşamasındadır. Bir çok standart geliştirme kuruluşu değişik amaç ve sektörler için yüzlerce XML iş standardı geliştirmiştir. XML iş standartlarının halen gelişme aşamasında olduğundan dolayı ortaya herkesin kabul edip benimsediği ve gereksinimlerine cevap veren bir elektronik iş standartları kümesi ortaya çıkmamıştır. XML Tabanlı İşten İşe (B2B) Veri Değişimi Standartları, Selim Akyokuş

XML tabanlı B2B standartları XML ile ilgili uzmanlardan birisi olan Jon Bosak’a göre XML tabanlı B2B elektronik iş yapısının gerçekleşmesi üç aşamada olacaktır [Temmuz 2001]: Mesajlaşma, arama, bulma ve ortak ticari anlaşma gibi altyapı standartlarının oluşması (B2B frameworks) Satın alma siparişleri ve fatura gibi iş belgelerinin standartlaşması (Yatay ve dikey Şemalar) İş süreç modellerinin veya mantığının standartlaşması Jon Bosak’a göre biz şu anda birinci aşamadayız. Jon Bosak birleşmiş milletler ve diğer bir çok kuruluşun desteklediği ebXML girişiminin bu aşamada önemli bir rol oynayacağını tahmin etmektedir. XML Tabanlı İşten İşe (B2B) Veri Değişimi Standartları, Selim Akyokuş

XML tabanlı B2B standartları B2B uygulamaları için geliştirilmiş veri değişimi şema standartları 3 sınıfa ayrılabilir [13,14]: B2B Çerçeveler (Frameworks) : Endüstri içi ve ortaklar arası XML mesaj transferi, iletişim, etkileşim, koordinasyon için geliştirilmiş kapsamlı şemalardır. Yatay (fonksiyonel iş süreci) Şemalar : Endüstriden bağımsız genellikle endüstriler arasındaki iş süreçleri için geliştirilmiş şemalardır. Dikey (Vertical) şemalar : Belirli bir uygulama alanı ve endüstri için geliştirilmiş olan şemalardır. XML Tabanlı İşten İşe (B2B) Veri Değişimi Standartları, Selim Akyokuş

B2B Çerçeveler (Frameworks) Bu çerçevelerin ilk örneği EDI (Electronic Data Interchange)’dir. EDI 1970’lerden itibaren şirketler ve tedarikçileri arasındaki belge değişimini VAN (Value Added Networks) ağlarında başarılı bir şekilde sağlamıştır. EDI Amerika’da ANSI X.12 ve Avrupa’da EDIFACT mesaj standartlarını kullanmaktadır. Uzun zamandan beri EDI işten işe B2B işlemlerin gerçekleşmesinde büyük katkısı olan bir teknolojidir. Bununla beraber EDI’nin yüksek maliyeti ve esnek olmayan yapısı bu teknolojinin yaygın olarak kullanılmasını engellemektedir. Yalnızca büyük çaplı firmalar bu teknolojiyi kullanabilmektedir. XML Tabanlı İşten İşe (B2B) Veri Değişimi Standartları, Selim Akyokuş

B2B Çerçeveler (Frameworks) XML tabanlı B2B çerçeveleri B2B çözümleri geliştirmek için XML teknolojisine dayanan kapsamlı bir standartlar ve araçlar kümesidir. Son zamanlarda kurumlar arası entegrasyonu sağlama potansiyeli nedeniyle en çok ilgi çeken konudur. XML tabanlı B2B Çerçeveleri: BizTalk Framework Distributed Management Task Force eCo Framework Electronic Business XML (ebXML) Initiative European XML/EDI Pilot Project An Open Standard for Small to Medium sized Businesses Open Applications Group RosettaNet Web Services Framework XML Tabanlı İşten İşe (B2B) Veri Değişimi Standartları, Selim Akyokuş

ebXML Çerçevesi Şu anda üzerinde en çok konuşulan çerçevelerden bir tanesi ebXML’dir (http://www.ebxml.org/). ebXML bir birleşmiş milletler kuruluşu olan UN/CEFACT, OASIS ve diğer bir çok kuruluşun desteklediği bir girişimdir. ebXML çerçevesi geliştirme çalışmaları 1999 yazında başlamıştır. Yapılan 18 aylık çalışma sonucunda Mayıs 2001’de ebXML standartları yayınlanmıştır. ebMXL standartları aşağıdaki temel işlevler için yapılar içermektedir: İş süreçleri ve ilgili mesaj ve içerikler için bir tanımlama yöntemi İş süreçleri ve ilgili mesaj değişimi için bir kayıt ve bulma servisi E-İş şirketlerinin profilerini tanımlama yöntemi Ortak ticaret anlaşma tanımlama yöntemi Standart bir iletişim katmanı ebXML açık ve gerçekleştirmesi kolay bir standarttır. Bir standardın başarılı olması yaygın olarak bir çok kuruluş tarafından benimsenmesine ve gerçekleştirilmesine bağımlıdır. Geliştirilen ebXML standartları çerçevesinde bugün bir çok kurum e-iş yazılımı gerçekleştirmektedir. XML Tabanlı İşten İşe (B2B) Veri Değişimi Standartları, Selim Akyokuş

Web Servisleri Çerçevesi ebXML yanında bugün yaygın olarak konuşulan diğer bir XML tabanlı B2B çercevesi Web Servisleridir. Web servisi çerçevesi veya modeli Haziran 2000’de ortaya çıkmıştır. Web servislerinin arkasında giderek büyüyen bir endüstri desteği vardır. IBM, Sun ve Microsoft gibi bir çok firma bu yapıyı desteklemektedir. XML Tabanlı İşten İşe (B2B) Veri Değişimi Standartları, Selim Akyokuş

Web Servisleri Çerçevesi Web servisleri şu anda gelişme aşamasında olan bir modeldir. Olgunlaşmış temel çekirdek standartlar : SOAP, UDDI, WSDL Geliştirilmekte olan yapılar: Güvenlik, güvenirlik, mesaj yönlendirme yetenekleri, güvenilir mesaj işlemleri ve güvenlik fonksiyonları, İş akışı (workflow), hareket işleme (transaction processing), sistem yönetimi ve servis anlaşmaları gibi kurumsal özelliklerin eklenmesi Kaynak : IBM XML Tabanlı İşten İşe (B2B) Veri Değişimi Standartları, Selim Akyokuş

Yatay ve Dikey Şema Standartları Yatay (İş süreci) Şemalar: Endüstriden bağımsız genellikle endüstriler arasındaki iş süreçleri için geliştirilmiş şemalardır. Bu şemaların büyük bir kısmı iş süreci için geliştirilmiş mesaj formatlarını içerir. Bunlar satış siparişi, satın alma siparişi, fatura, katalog veya çeşitli raporlamalarda kullanılacak mesaj formatlarını belirler. Bu şemalar herhangi bir endüstriden bağımsızdır ve genel amaçlıdır. Dikey Şemalar: Dikey şemalar belirli bir uygulama ve endüstri için geliştirilmiş şemalardır. Bu şemalar finans, bankacılık, turizm, tıp, gayri menkul, insan kaynakları, otomotiv, sigorta ve elektronik gibi dikey iş uygulamalarında kullanılmak amacıyla geliştirilmiştir. XML Tabanlı İşten İşe (B2B) Veri Değişimi Standartları, Selim Akyokuş

Kamusal Şema Standartları Kamu sektöründe de e-devlet çalışmaları kapsamında bir çok şema standardı geliştirilmektedir. Amerika Birleşik Devletlerinde bu çalışmalar “Chief Information Officers Council (www.cio.org)” bünyesindeki XML çalışma gurubu ile yürütülmektedir[22]. Avrupa Birliğinindede benzer tip çalışmalar yürütülmektedir. (http://europa.eu.int/ISPO/ida). A.B.D.’de başka bir devlet kuruluşu olan “General Accounting Office (www.gao.gov)” elektronik devlet çalışmalarında XML’in etkili kullanımı konusunda bir rapor yayınlamıştır[23] XML Tabanlı İşten İşe (B2B) Veri Değişimi Standartları, Selim Akyokuş

Kamusal Şema Standartları İngiltere e-devlet (http://www.govtalk.gov.uk) çalışmalarını en kapsamlı olarak yürüten ülke gözükmektedir[24]. İngiltere kamu sektöründeki kurumlar arası birlikte işlerlik (interoperability) ve bilgi sistemlerinde kullanılacak standartlar için belirli bir strateji içinde bir çerçeve program oluşturmuştur. Bu program e-devlet birlikte işlerlik (e-Government Interoperability Framework(e-GIF)) çerçevesi olarak adlandırılmaktadır. Bu çerçeve e-devlet için gerekli şart koşulan politikaları ve teknik belirtimleri içermektedir. Bu çerçeveyi yürütmekle görevli e-Envoy olarak adlandırılan kurum aşağıdaki e-devletle ilgili aşağıdaki yapıların geliştirme ve bakım faaliyetlerinin koordine etmekle görevlidir: Bütün devlet kurumlarında kullanılacak kabul edilmiş XML şemaları Devlet Veri Standartları Kataloğu (GDSC) E-Devlet Meta Veri Standardı (e-GMS) Devlet Kategori Listeleri (GCL) E-Servis Geliştirme Çerçevesi (e-SDF) Ara yüz ve dönüşümler de kullanılacak araçlar için danışmanlık En iyi uygulama rehberliği Bu çerçeve ile İngiltere e-iş alanında en iyi yer ve 2005 yılında bütün devlet hizmetlerini çevrimiçi olarak sunan bir ülke olmayı planlamaktadır. XML Tabanlı İşten İşe (B2B) Veri Değişimi Standartları, Selim Akyokuş

Türkiye de XML Şema Standartları Türkiye de XML kullanımının ve standartlarının yaygınlaştırılması için Türkiye Bilişim Vakfı (TBV - http://www.tbv.org.tr/) Bilişim Standartları Kurulu tarafından bir çalışma gurubu oluşturulmuştur. Oluşturulan XML çalışma gurubu bir çok bilişim firma temsilcisi, akademik ve iş dünyasından bu konu ile ilgilenen kişilerden oluşmaktadır. Bu grup Türkiye de bu konuda yapılabilecek çalışmalar konusunda önderlik yaparak, konu ile ilgili kişi ve kurumlara Türkiye de XML ile ilgili yapılan çalışmaları www.xml.org.tr adresli bir site de aktarmayı planlamaktadır. TBV XML çalışma gurubunun tetiklediği bir çalışma sonucunda Türkiye Bankalar Birliği bankalarda kullanılabilecek çek, senet, toplu ödeme ve faturalarla ilgili XML şemaları geliştirme çalışmalarına başlamıştır. XML Tabanlı İşten İşe (B2B) Veri Değişimi Standartları, Selim Akyokuş

Sonuç ve Öneriler Çeşitli uygulamalar ve endüstrilerde birlikte işlerlik için tanımlanmış şema sayısı her gün artmaktadır. Değişik endüstriler için geliştirilmiş bir çok şemanın olması bu şemaların hangisinin kendi uygulamalarında baz alınması konusunda sistem geliştiricileri tereddüt’e düşürmektedir. Şu anda bir çok şemanın araştırma ve geliştirme aşamasında olmasından dolayı bu çok doğaldır. Zamanla bu şemaların bir kısmı birleşerek açık bir standartlar kümesi oluşacaktır. XML Tabanlı İşten İşe (B2B) Veri Değişimi Standartları, Selim Akyokuş

Sonuç ve Öneriler Bu aşamada Gartner Group şema kullanıcılarına şunları tavsiye etmektedir[25,26]: Kendi endüstüriniz için geliştirilmekte olan şemaları takip edin. Kurumlara özel (properietary) XML şemalarından kaçının. Bunlar ilerde ortak ve ortaklarınızla olan iletişimi engelleyecektir. 2005 yılında XML şema ve standartlar kümesi elektronik ticaretin genel bir dili olarak ortaya çıkacaktır. XML Tabanlı İşten İşe (B2B) Veri Değişimi Standartları, Selim Akyokuş

Sonuç ve Öneriler Amerikan senatosu için bir Amerikan Maliye kurumu olan “General Accounting Office” tarafından hazırlanan “XML’in Etkili Uyarlanmasındaki Zorluklar[23]” adlı Nisan 2002’de yayınlana rapor ve bir veri değişimi standartları örgütü olan “Data Interchange Standards Association (DISA)” tarafından hazırlanan “A.B.D E-Devlet Girişimleri İçin Standartlar Tabanlı Yöntem[27]” adlı raporda XML’in devlet kurumlarındaki kullanımı ile ilgili şu görüşlere yer verilmektedir: Tutarlı veri tanımları ve yapıları ile XML yaygın bir şekilde uygulandığında (1) çok farklı sistemler ve kurumlarda bulunan bilgilerin tanınması, bütünleştirilmesi ve işlenmesi, ve (2) bu bilgilerin değişimi işlemlerinin yürütülmesinde XML çok büyük bir umut vaat etmektedir. W3C (World Wide Web) tarafından düzenlenen temel teknik XML standartları olgunlaşmış ve yaygın olarak kurumlarca kullanılmaktadır. Bununla beraber yine çok önemli olan İş standartları (B2B XML şemaları) ise halen sürekli olarak değişmektedir ve tamamlanmamıştır. Bu sürekli değişim yakın gelecekte uygulamalarda karmaşıklığa neden olabilir. Amerikan federal kurumları XML uygulama çalışmaları konusunda kendilerine rehberlik edecek açık bir stratejiye gereksinim duymaktadırlar. Federal kurumların bilgi gereksinimleri belirlenmeli ve bütünleştirimelidir. Ancak bu gereksinim çalışmasından sonra standart düzenleme kuruluşları gerekli bilgileri etkili bir şekilde temsil edebilir. XML tabanlı sistemlerin inşasında ve güncellenmesinde sistem geliştiricilerin bilgi alacağı ve kullanacağı devlete ait XML veri yapılarının toplanacağı bir XML şema havuzu oluşturulmalıdır. XML Tabanlı İşten İşe (B2B) Veri Değişimi Standartları, Selim Akyokuş

Sonuç ve Öneriler Bu bildiriden anlaşılacağı gibi özel ve devlet kurumları arası birlikte işlerlik sağlayacak XML tabanlı iş standartları çok önem arz etmektedir. Bu nedenle Türkiye dede bu alanda kapsamlı bir çalışmanın ve belirli girişimlerin yapılması gereksinimi açıktır. Bu konuda yapılacak çalışmalar konusunda şunlar önerilebilir: Mayıs 2002’de düzenlenen Türkiye Bilişim Şurası e-Ekonomi ve e-Devlet çalışma guruplarının hazırladığı raporlarda [29,30] değinilen kurumlar arası bilgi paylaşımı ve veri standartlarının olmayışı probleminin çözümünde anahtar teknoloji XML’dir. Bu nedenle XML teknolojileri konusunda yapılacak eğitim ve yaygınlaştırma çalışmaları önemlidir. e-Ticaret, e-İş, e-Devlet ve e-Avrupa gibi girişimlerde rol alan kişi ve kuruluşlar gelişmekte olan XML tabanlı iş şemalarını yakından takip etmelidir. Türkiye deki özel ve kamu kuruluşları için geliştirilecek veya uyarlanacak olan XML iş standartları için bir strateji ve bu çalışmada yer alacak kurumların rolleri belirlenmelidir. Türkiye deki kamuya ve özel sektöre ait kurumlar uluslar arası standart kuruluşlarının çalışmalarına aktif olarak katılmalıdır. Türkiye de e-Ticaret, e-Devlet veya e-Türkiye gibi çalışmaları yürüten kuruluşlar XML şema standartlarının saklanacağı ve yayınlanacağı bir XML şema havuzu oluşturmalıdırlar. XML Tabanlı İşten İşe (B2B) Veri Değişimi Standartları, Selim Akyokuş

Bilgisayar Mühendisliği Bölümü http://sakyokus.ce.dogus.edu.tr/Presentations/ (http://www.akyokus.com/Presentations/) TEŞEKKÜRLER Doç. Dr. Selim Akyokuş Bilgisayar Mühendisliği Bölümü Doğuş Üniversitesi XML Tabanlı İşten İşe (B2B) Veri Değişimi Standartları, Selim Akyokuş