A. KAPI ZİLİ, RADYO, TELEFONDA MIKNATIS BULUNUR. İçinden Akım Geçen Telin Çevresinde Manyetik Alan Oluşur Bir iletken telin içinden elektrik akımı geçtiğinde telin çevresinde manyetik alan oluşur. Bu olayı ilk kez Danimarkalı fizik öğretmeni Oersted 1819 yılında öğrencileriyle birlikte deney yaparken farketmiştir.

İçinden akım geçen telin çevresinde Manyetik alan oluşturmasının teknolojide pek çok uygulamaları vardır. Çünkü bunun en büyük kolaylığı istenilen anda ve istenilen büyüklükte manyetik alan elde edebilmesidir.

Elektromıknatıs Yapalım Eğer iletken tel (telefon teli) bir demir çivi üzerine sarılır ve tel pile bağlanırsa, telde oluşan manyetik alan demir çiviye mıknatıslık özelliği kazandırır. Bu şekilde elektrik akımıyla elde edilen mıknatıslara elektromıknatıs adı verilir. Elde edilen bu elektromıknatısla ataşlar, iğneler, küçük çiviler kaldırılabilir.

Eğer anahtar açılacak olursa, Devrede akım dolanmayacak ve manyetik alan oluşmayacaktır. Bunun sonucunda demir çivi mıknatıslık özelliğini kaybedecek ve çivi ucundaki iğne ve ataşlar yere düşecektir.

Elektromıknatısın Çekim Kuvveti Nasıl Arttırılır? Elektromıknatıs üzerindeki sarım sayısı arttırılırsa oluşacak manyetik alan artar. Bunun sonucunda çivinin mıknatıslık etkisi artar. Elektromıknatısın pil sayısı arttırılırsa telden geçen akım miktarı da artar. Dolayısıyla oluşan manyetik alan büyür ve elektromıknatısın çekim kuvveti artar.

Elektromıknatısın çekim kuvveti; I. Telden geçen akım şiddetine II. Sarım sayısına bağlıdır.

Bir Elektromıknatısın Kutuplarının Bulunması: Pilin kutupları değişirse elektromıknatısın kutupları da değişir. Elektromıknatısların kullanım alanları sayılamayacak kadar çoktur. Elektrik motorlarının tümünde elektromıknatıs kullanılır.

Hoparlörlerde, telefon kulaklıklarında, kapı otomatiklerinde, hemen hemen tüm elektrikli otomatik cihazlarda, kaset çalarlarda, elektrik gerilimi yükselten ve alçaltan trafolarda, radyo, televizyon, telsiz gibi cihazlarda elektromıknatıs benzeri araçlar kullanılır.

Kapı Zili Kapı zilinin yapısında elektromıknatıs bulunur. Zildeki bobin sarımlarının karşısında ince metal şerit’e bağlı demir çubuk bulunur. Demir çubuğun ucunda tokmak vardır. Zilin düğmesine basıldığında elektromıknatıs karşısındaki demir çubuğu çeker ve tokmak çana çarpar. Bu esnada temas noktasında akım kesildiği için elektromıknatıs demir çubuğu çekmeyi bırakır.

Demir çubuk geriye gittiğinde elektrik akımı tekrar devrede dolanmaya başlar ve yeniden tomak çana çarpar. Bu olay sürekli tekrar ettiğinde kesintisiz zil sesi duyulur. Elektrik zilinde elektrik önce hareket enerjisine ardından hareket enerjisi ses enerjisine dönüştürülür.

Telefon Telefonun yapısında da elektromıknatıs bulunur. Telefon, 1875 yılında Grahamm Bell (Graham Bel) tarafından icad edilmiştir. Telefon mikrofonunun (almacında) içinde diyafram ve karbon tanecikleri vardır.

Telefonla konuşurken ağzımızdan çıkan ses, dalgalar hâlinde yayılır ve mikrofondaki diyaframa çarpar. Ses dalgalarının şiddetine göre diyafram titreşir. Diyaframın arkasında karbon tanecikleri bulunur. Diyafram titreşirken karbon taneciklerini sıkıştırır.

Karbon taneciklerinin sıkışmasına bağlı olarak mikrofondan geçen akım artar ya da azalır. Karbon tanecikleri bir çeşit direnç gibi davranır. Tanecikler gevşek durursa içinden geçen akım azalır. Tanecikler sıkışırsa mikrofondan geçen akım artar.

Telefonun kulaklık kısmında ise demir çubuk üzerine sarılmış bobin telinden oluşan bir elektromıknatıs vardır. Demir çubuğun karşısında bulunan paslanmaz çelikten yapılmış ince metal levha, diyafram olarak görev yapar. Mikrofondan gelen elektrik akımına göre kulaklıktaki elektromıknatıs diyaframı az ya da çok çekerek diyaframın titreşmesine sebep olur.

Diyafram titreşirken çevresindeki hava da titreşir, titreşen hava ses dalgaları şeklinde kulağımıza gelir. Telefonun almacında ses dalgalarının şiddetine göre elektrik sinyalleri üretilirken, kulaklıkta bulunan elektromıknatıs sayesinde bu elektrik sinyallerinden ses dalgaları elde edilir.

Telgraf Telgraf 1837 yılında Morse (Mors) tarafından icat edilmiştir. Telgrafın basit bir yapısı vardır: Anahtar, iletken teller, elektromıknatıs ve şerit kâğıt. Telgrafın verici istasyonunda elektrik devresini açıp kapayan bir anahtar vardır. Anahtarın kapatılıp açılmasıyla verici ve alıcı arasındaki iletken tellerden elektrik sinyalleri iletilir.

Alıcıda bulunan elektromıknatıs vericiden akım geldiğinde karşısında bulunan metal çubuğu çeker, akım kesilince bırakır. Metal çubuğa takılı yazıcı uç karşısındaki metal şeride düzgün bir şekilde değer ve kâğıt üzerinde nokta veya çizgiden oluşan işaretler çizer. Kâğıt üzerinde oluşan çizgiler vericiden gelen sinyallerle taşınan mesajı oluşturur. Mors alfabesine göre bu kâğıt şerit üzerindeki mesaj okunur.

Karşılıklı olarak her iki istasyonda bulunan bu alıcı verici cihazlarla haberleşme sağlanır. (Kurtuluş savaşı sırasında Anadolu’da daha önce kurulmuş telgraf ağlarından çok büyük ölçüde yararlanılmıştır.)