Sorumluluk Kazandırma Becerisi

Sorumluluk ve sorumlu davranış “Sorumluluk kişinin kendi davranışlarının veya kendi yetki alanına giren herhangi bir olayın sonuçlarını üstlenmesidir.” (TDK) “Sorumlu davranış ise zaman içinde gelişen düşünce ve davranışlarımızla ortaya koyduğumuz bir beceridir.” (Biçer, 2008) Varoluşçu felsefeye göre insan seçim yapabilen tek canlı olma özelliğine sahiptir. Sartre da bu özelliğin sorumluluğu beraberinde getirdiğini öne sürmüştür. “Her insan herkes karşısında her şeyden sorumludur.” Dostoyevski

Sorumluluk doğuştan sahip olunan bir duygu değil sonradan kazanılan bir beceridir. Bu becerinin kazanımı zihinsel bir süreçtir. Sorumluluk kazanmak ve kazandırmak zaman gerektirir. Sorumluluk kazanılacak davranış, sorumluluk kazandırılacak bireyin gelişimsel özellikleri ile yakından ilgilidir. Sorumluluk bilincini geliştirebilmek için kişinin tercihlerinin sonuçlarıyla karşı karşıya getirilmesi gerekir. Tercihlerinin sonuçlarından korunan kişi sorumluluk geliştiremez.

Ne zaman, ne kadar sorumluluk? Okul öncesi dönem Sorumluluk küçük yaştan itibaren anne-babanın desteğiyle gündelik sorumlulukları öğrenmekle başlar, sonraki aşamalarda akademik sorumluluklarla devam eder. Çocuğa doğduğu andan itibaren gelişimsel özellikleri bakımından yapabileceği her şeyi yapması için teşvik edilmelidir. Örn: Kendi başına yemek yemek, pijama katlamak, ayakkabı bağcığı bağlamak, para konusunda sorumluluk vermek (cep harçlığı gibi). Anne babanın, çocuğun öğrendiği sorumlulukları onun yerine yapma eğilimi sorumluluk bilincini köreltecektir.

Bir sorumluluk belirlendikten sonra yapılıp yapılmaması çocuğa bırakılmalı, her ikisinde de bunun sonuçlarıyla yüz yüze bırakılmalı. Çocukların bir davranışı en iyi iki yolla kazandığı söylenmektedir: 1) Model aracılığı ile öğrenilen davranışlar 2) Tanık olup yaşanarak öğrenilen davranışlar Sorumluluklar belirlenirken çocuğunda kararı dikkate alınmalıdır.

Sorumluluk kazandırma aşamaları A) Davranış öncesi ( ortaklaşa karar alma) B) Davranış sırası ( Doğrudan müdahale değil, danışmanlık rolü üstlenme) C) Davranış sonrası ( Çocuğun davranışının olumlu, olumsuz sonuçlarının nedenleriyle birlikte tartışılması. Davranış nasıl yapıldı, sonuçları ne oldu?)

Okul döneminde sorumluluk kazandırma İlköğretimin amaçları arasında sayısal ve sözel becerilerin yanında; sorumluluk, duyarlılık, saygı ve çözüm buluculuk gibi sosyal becerileri kazandırmak da bulunmaktadır. İnsan değerinin ön plana çıkması, demokrasinin önem kazanması gibi faktörler eğitimde gelenekselden yapılandırmacılığa doğru bir geçiş yapılmıştır. Bununla birlikte öğrenci merkeze alınmıştır. Öğrencinin merkeze alınması onun sorumluluklarını arttırmıştır. M.E.B e göre zihinsel ya da bedensel sorunları olanlar da dahil olmak üzere her öğrenci sorumluluk alabilir.

Öğrencilerin sorumluluk alabilecekleri alanlar A)Yönetimsel Sorumluluklar Sınıf yönetimi ilke ve stratejileri SDSY: Sorumluluğa dayalı sınıf yönetimi ( Her öğrenci sorumluluk alarak kendini yönetebilir.) ek.1 Ortam düzenleme Zaman kullanımı İletişim ve grup iletişimi Sınıf kuralları

B) Öğretim boyutundaki sorumluluklar Öğrenilenin kalıcı olabilmesinden sorumlu olan yine öğrencidir. Bunun için yapılan her araştırma, uygulama öğrencinin öğrenim sorumluluğu içindir. Yapılandırmacı eğitim, öğrenileni etkin kılmayı amaçlar. Ek.2 *Öğrencinin sorumluluk bilincinin gelişmesi için okulda öğrenilen sorumlulukların evde pekiştirilmesi gerekir. Okul ve aile bu konuda iş birliği içinde olmalıdır.

Sorumluluk kazandırma sürecinde yapılmaması gerekenler Baskı yapmak Yapılması istenen davranışı sürekli tekrarlamak Karşılaştırma yapmak Olumsuz bir davranışı sürekli yinelemek. “ Tembel bu tembel, teyzesine çekmiş.”, “ Kızım düzenli olmayı beceremez.”, “Hiç ders çalışmıyor.” (olumsuz rolün benimsenmesi tehlikesi) Bir kere öğrenilen bir sorumluluğu üstlenme eğilimi Mükemmellik beklemek

Sorumluluk kazandırma sürecinde yapılması gerekenler Sorumluluk kazanmanın bir süreç olduğunun farkında olmak. Davranış belirlenirken kararını almak Davranışın yapılması için teşvik etmek Olumsuz bir sonuç görüldüğünde nedenlerini anlayıp yeniden denemesi için cesaretlendirmek Olumlu bir sonuç getiren davranışı ödüllendirmek Çocuğun davranışı denemesi esnasında danışmanlık rolü oynamak. Çocuğun duygularını eleştirmeden paylaşmak vs.

Kaynakça Biçer, Sema (2008), “Sorumluluk nedir, nasıl gelişir?” rehberlik.com yayim.meb.gov.tr