TARIMSAL EMTİA PİYASALARINDA FİYAT OYNAKLIKLARI 29 /01/ 2014 / ANKARA Turgut ORMAN ZİRAAT MÜHENDİSİ TARIMSAL ARAŞTIRMALAR VE POLİTİKALAR GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

Kentucky Amerika’nın Güney Doğusunda yer alır Alan olarak en geniş 37. Nüfus bakımından en kalabalık 26. Eyalettir Eyalette geniş ve verimli mera alanları hayvancılık faaliyetlerinin yoğun olarak yapılmasını mümkün kılmaktadır önemli miktarda tütün, mısır ve soya üretimi yapılmaktadır.

Eğitim Bilgileri ve Gerçekleştirilen Faaliyetler Kentucky Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü 15 Aralık 2012 / 15 Mart 2013 ABD/Kentucky Prof. Dr. Michael Reed Doktora öğrencileri ile Uluslararası ticaret dersine katılım sağlandı Danışman ile konu hakkında haftada 2 görüşme yapıldı Cuma günü gerçekleştirilen sunumlara katılım sağlandı

Kentucky Üniversitesi Eğitim, yayım ve araştırma hizmetlerinden sorumlu 26 öğretim üyesi 10 yayım uzmanı 40 Doktora ve Master öğrencisi 230 lisans öğrencisi

Sunu Planı Fiyat oynaklığı nedir, neden önemlidir ve ne tür eğilimler göstermektedir Tarımsal Ürünlerde Fiyat Oynaklığı Gelecekte Gıda Fiyatlarında Artışa ve Oynaklığa Neden Olabilecek Muhtemel Etmenler Fiyat Oynaklığını Azaltacak Politika Seçenekleri Sonuç ve Öneriler

Fiyat Oynaklığı Nedir? Genel bir ifade ile oynaklık, fiyatların zaman içindeki değişimini ifade eder. Zaman içinde piyasalarda görülen tüm fiyat değişimleri problemli değildir. Fiyatlardaki değişim mevsimsel yapıyı yansıtmaması ve tahmin edilememesi durumunda problem haline gelmektedir. Az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerdeki düşük gelirli tüketiciler öngörülemeyen aşırı fiyat artışlarından en fazla etkilenen kesimi oluşturmaktadır.

Fiyat Oynaklığındaki Eğilimler Tarım sektörü diğer sektörlere oranla daha fazla fiyat oynaklığına tabidir. Tarım ürünlerindeki fiyat dalgalanmaları 2000’li yıllarda 1980 ve 1990’lı yıllara oranla daha yüksek bir düzeydedir. 2006 yılından bu güne olan dönem olağan dışı fiyat dalgalanmalarının en fazla görüldüğü dönemdir. Tarımsal ürün fiyatları 2008 ve 2011 yıllarında en üst düzeye yükselmiştir.

Dünya gıda fiyatları (1960-2000) GIDA FİYAT İNDEKSİ Dünya gıda fiyatları (1960-2000)

GIDA FİYAT İNDEKSİ

TÜRKİYE’DE GIDA FİYATLARI 2005=100 Kaynak : TÜİK

Tarımsal Emtialar da Fiyat Oynaklığı Neden Önemlidir? Makro düzeyde, tarımsal ürünlerde fiyat oynaklığının etkilerini uzun ve kısa vadeli olmakla beraber ihracatçı ve ithalatçı ülkelere göre ayırmak gerekir. Talep kısmından bakıldığında tarımsal ürünlerde fiyat oynaklığının etkileri Arz tarafından bakıldığında tarımsal ürünlerde fiyat oynaklığının etkileri

Tarımsal Ürünlerde Fiyat Oynaklığı Tarımsal ürünlerinin birçoğu yüksek düzeyde fiyat oynaklığı ile karakterize edilmiştir. Bu durum 3 ana faktör ile açıklanabilmektedir. Verimliliğin iklim ve hastalık gibi nedenlerden dolayı dönemden döneme değişiklik göstermesi Talep esnekliğinin, fiyat ve arz esnekliğine göre daha düşük olması Tarımda üretimin ciddi zaman alması

Gelecekte Gıda Fiyatlarında Artışa ve Oynaklığa Neden Olabilecek Muhtemel Etmenler Gelişmekte olan ülkelerde artan nüfus ve gelir Biyoyakıt üretimi Tarım ürünleri fiyatlarının artan bir şekilde petrol fiyatları ile ilişkili bir hale gelmesi Gıda stoklarına yönelik sağlıklı verilerin olmayışı İklim kaynaklı faktörler Tarımsal üretimde görülen büyüme ve talep artışı Hükümetler tarafından uygulamaya konulan politikalar Döviz kurlarında görülen hareketlilik Tarımsal ürünlere yönelik finansal araçlara olan yatırımlar

Gelişmekte Olan Ülkelerde Artan Nüfus ve Gelir FAO Global Nüfus Projeksiyonu 2050 yılında dünya nüfusunun 9 milyarı aşması ve bu durumun bir sonucu olarak gıdaya olan talebin % 70 ile % 100 arasında artması beklenmektedir.

Global Biyoyakıt Üretimi (1980-2011) Milyar litre/Yıl Kaynak: FAO

Tarımsal emtia fiyatlarının artan bir şekilde petrol fiyatları ile ilişkili bir hale gelmesi Gıda stoklarına yönelik sağlıklı verilerin olmayışı İklim kaynaklı faktörler

Tarımsal Üretimde Görülen Büyüme ve Talep Artışı Global Düzeyde Tarımsal Üretim ve Talep Artışı Kaynak: FAO

Döviz kurlarında görülen hareketlilik Hükümetler tarafından uygulamaya konulan politikalar (ihracat yasaklamaları, stok oluşturma girişimleri vb.) Döviz kurlarında görülen hareketlilik Kurlarda görülen hareketlilik gıda fiyatlarının daha geniş bir aralıkta dalgalanmasına neden olmakta Tarımsal ürünlere yönelik finansal araçlara olan yatırımlar

Fiyat Dalgalanmalarını Azaltacak Politika Seçenekleri Pazara Yönelik Bilgiler ve Şeffaflık İthalat sınırlamaları, ticareti bozucu desteklemelerin ve ihracat sübvansiyonlarının azaltılması İhracat Kısıtlamaları ile İlgili Hükümlerin Açıklanması ve Güçlendirilmesi Yakıt ve Gıda Arasındaki Politik Çatışmaların Azaltılması Tarımda Sürdürülebilirliğin Sağlanması, Verimlilik ve Sektör Direncinin Artırılması İsraf ve kayıplar Savunmasız/Korunmasız üreticiler için risk yönetimi Lisanslı Depoculuk Sistemi

Tarım Piyasaları Bilgi Sistemi 2008 ve 2011 yıllarında görülen aşırı fiyat artışları ve akabinde yaşanan krizde yeterli ve güvenilir veri ve bilginin olmaması önemli bir neden olarak kabul edilmektedir. Tarım Piyasaları Bilgi Sistemi (AMIS) AMIS uluslararası gıda piyasasında en çok işlem gören 4 ürün üzerinde çalışmaktadır Buğday Mısır Pirinç Soya AMIS Organizasyonel Yapısı AMIS Sekreterliği Enformasyon Grubu Hızlı Cevap Forumu

İthalat Sınırlamaları, Ticareti Bozucu Desteklemelerin ve İhracat Sübvansiyonlarının Azaltılması Tarımsal üretimde yaşanabilecek dalgalanmalar global düzeyden ziyade bölgesel olma eğilimindedir Tarımsal ürünler üzerindeki ortalama gümrük vergisi orta ve yüksek gelirli ülkelerde sırasıyla % 25 ve % 22 düzeyindedir. Tarım ürünleri ticaret politikaları ulusal fiyatları dünya piyasalarından izole edecek şekilde dizayn edilmiştir. OECD ülkelerinde tarımsal destekler halen üretici gelirinin %22’sini oluşturmakta ve bu desteklerin yarısından fazlası ticareti ve rekabeti yüksek düzeyde bozan politikalar yoluyla aktarılmaktadır.

İhracat Kısıtlamaları ile İlgili Hükümlerin Açıklanması ve Güçlendirilmesi DTÖ disiplini altında, Kantitatif (miktar) kısıtlamalar 1994 GATT antlaşmasının 11. Maddesi ile yasaklanmıştır. 2007-08 krizi döneminde uluslararası ticareti düzenleyen disiplinlerin yetersiz kaldığı görüşü ağırlık kazanmıştır. İhracat vergilerinde % 10’luk bir artışın dünya fiyatlarında % 20-50 arasında bir artışa neden olabileceği tahmin edilmektedir.

İthalat Sınırlamaları, Ticareti Bozucu Desteklemelerin ve Tüm İhracat Sübvansiyonlarının Azaltılması

Yakıt ve Gıda Arasındaki Politik Çatışmaların Azaltılması 2000-2009 yılları arasında global bio-etanol üretimi 4 kat, bio- dizel üretimi 10 kat artmıştır. OECD ülkelerinde bio-yakıt üretimi büyük oranda hükümet destekleme politikaları ile sürdürülmektedir. Uluslararası düzeyde, tahıl fiyatları artan bir şekilde petrol fiyatları(bio-yakıt maliyet düzeyi ile bağlantılı olarak) ile ilişkili hale gelmektedir.

Tarımda Sürdürülebilirliğin Sağlanması, Verimlilik ve Sektör Direncinin Artırılması Verimliliğin artırılmasına yönelik yapılacak yatırımlar Ar-Ge ye ayrılan bütçe miktarının artırılması Küçük ölçekli üreticilerin pazara girişini kolaylaştıran sektörlere yatırım yapılması Kırsal kesimde yaşayan nüfusun sektörle ilişkili olmayan ihtiyaçlarının karşılanması

Savunmasız/Korunmasız Üreticiler İçin Risk Yönetimi İsraf ve Kayıplar Meydana gelen kayıpların büyük bir kısmı belli bir ölçüye kadar, bazı kayıpların ise tamamen önlenmesi mümkündür. Gıda kayıplarının ve israfının önlenmesi, gıda güvencesini geliştirme stratejisinin önemli bir parçasıdır. Savunmasız/Korunmasız Üreticiler İçin Risk Yönetimi Üreticilerin karşılaştığı riskler bölgeden bölgeye değişebilmekle beraber bu risklere karşı önlem alabilme kapasiteleri farklı çiftçi kategorilerinde değişiklik gösterebilmektedir. Küçük ölçekli üreticiler, maruz kalabileceği risklere karşı korunmalı ve desteklenmelidir. Lisanslı depoculuk sistemi Üreticileri fiyat risklerine karşı korumada etkin bir mekanizma olarak kabul edilmektedir. Mevsimsel fiyat dalgalanmalarının azalmasına katkı sunmaktadır.

SONUÇ ve ÖNERİLER Ülkeler gümrük uygulamalarını uluslararası gıda fiyatlarına göre yeri geldiğinde revize etmektedirler. Uluslararası gıda fiyatları, büyük üretici ülkelerde üretimle ilgili veriler takip edilmeli, stratejik öneme sahip ürünlerde gümrük uygulamalarımız gözden geçirilmelidir. Gıda fiyatlarındaki dalgalanmalar üretici ve yatırımcılar için ciddi riskler oluşturmaktadır. Üretici ve yatırımcıların doğru üretim ve yatırım kararı alabilmeleri sağlanmalıdır. İklim değişikliği ve yarattığı etkiler tarımda yeni uygulamaları gerekli kılmaktadır. Bu nedenle, AR-GE ye ayrılan bütçe artırılmalıdır. 2007-08 global gıda krizinde doğru ve güvenilir verilerin olmayışı önemli bir neden olarak görülmüştür. Ulusal düzeyde sağlıklı ve doğru kararların alınması için güvenilir verilerin elde edilebilmesi sağlanmalıdır.

SONUÇ ve ÖNERİLER Tarımsal üretimin doğal koşullara bağlı olması üreticileri iklim kaynaklı risklerle karşı karşıya bırakmaktadır. Üreticilerin iklim kaynaklı riskler vb. doğal afetlerden korunması için sigortacılık uygulamaları geliştirilmelidir. Düşük gelirli aileler gıda fiyat artışlarından en çok etkilenen kesimi oluşturmaktadır. Bu aileler için koruma mekanizmaları geliştirilmelidir. Hasat ve depolama esnasında gerçekleşen kayıplar önemli gıda kayıpları olarak değerlendirilmektedir. Teknolojik uygulamaların artırılması ve depolama olanaklarının geliştirilmesi gerekmektedir. İsraf edilen gıdalar önemli kayıplar olarak değerlendirilmektedir. Gıda israfının önlenmesi için farkındalığın artırılması gerekir.

Yararlanılan Kaynaklar Price Volatility in Food and Agricultural Markets: Policy Responses, Policy Report including contributions by FAO, IFAD, IMF,OECD, UNCTAD, WFP, the World Bank, the WTO, IFPRI and the UN HLTF, 2 June 2011 World Agriculture: Towards 2015/2030, FAO Biofuels and food security; A report by The High Level Panel of Experts on Food Security and Nutrition, June 2013 AMIS First Year Progress Report: September 2011 - October 2012 Food price volatility and its drivers – setting the stage; Trade and Markets Division (EST), FAO, 6 July 2012 European initiatives on commodity derivatives markets, 06/07/2012 Tarım ve Gıda Ürünleri Fiyatlarında Yaşanan Sorunlar ve Öneriler, DPT, Haziran 2008

Teşekkürler… torman@tagem.gov.tr http://www.tagem.gov.tr Tarımsal Araştırmalar ve Politikalar Genel Müdürlüğü Tarımsal Ekonomi ve Politika Araştırmaları Daire Başkanlığı