EKOSİSTEM HİZMETLERİ ŞUBE MÜDÜRLÜĞÜ Ekosistem Hizmetleri Şube Müdürü Hazırlayan Başar BAKIR Ekosistem Hizmetleri Şube Müdürü

EKOSİSTEM HİZMETLERİ ŞUBE MÜDÜRLÜĞÜ YASAL MEVZUATI 04.07.2011 tarih ve 27984 (mükerrer) sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 645 Karar sayılı KHK ile Orman ve Su İşleri Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri hakkında Kanun Hükmünde Kararname kapsamında kurulan Odun Dışı Ürün ve Hizmetler Dairesi Başkanlığı altında , Şube Müdürlüğü olarak kurulmuştur.

EKOSİSTEM HİZMETLERİ

EKOSİSTEM NEDİR? Doğada, canlı ve cansız varlıkların içinde bulunduğu, yaşamlarını sürdürdükleri ve birbirleriyle etkileşimde (ilişkide) bulundukları belli bir alana yani sınırlandırılmış bir çevreye ekosistem denir. Ekosistemler canlı (biyotik) ve cansız (abiyotik) varlıklardan oluşurlar. Ekosistemlerde insanlar, hayvanlar, bitkiler, mantarlar ve mikroorganizmalardan oluşan çevreye biyolojik (canlı = biyotik) çevre denir Ekosistemlerde su, sıcaklık, ışık, toprak, rüzgâr, nem, hava gibi cansız varlıkların oluşturduğu çevreye de cansız (abiyotik) çevre denir

Ekosistemler kara ve su ekosistemleri olarak iki gruba ayrılırlar. EKOSİSTEM ÇEŞİTLERİ VE ÖZELLİKLERİ Ekosistemler kara ve su ekosistemleri olarak iki gruba ayrılırlar. Kara ekosistemleri çöl, orman, çayır, mera, mağara, tundra, vadi, bataklık, kent ekosistemleri gibi daha küçük ekosistemlere ayrılır. Su ekosistemleri de dere, nehir, göl, pınar, baraj, deniz, havuz, okyanus ekosistemleri gibi daha küçük ekosistemlere ayrılır. Her ekosistemin kendine özgü özellikleri vardır, ekosistemde yaşayan canlı çeşitleri ve ekosistemlerin büyüklükleri farklı olabilir. En büyük ekosistem Dünya’dır 

a) Kara Ekosistemleri

Orman Ekosistemi Canlılara beslenme, barınma, korunma ve üremesinde en ideal ortamı sağlayan ekosistem ormanlardır. Ormanlar, doğal kaynaklar yönünden zengindir ve dünya ikliminin dengede kalmasını sağlar. Dünyada yaşayan canlıların büyük bir kısmı ekvator kuşağı çevresindeki ormanlarda bulunur. Yağmur ormanları, yağışın ve sıcaklığın çok yüksek ve değişmez olduğu bölgelerde bulunur. Bu nedenle en fazla tür ve canlıyı bulunduran ortamlar buralardır. Orman ekosistemlerinden en büyüğü Amazon Ormanları ekosistemidir

Orman Ekosistemi • Yaprak Döken Ağaç Ormanları (*) : Kışın soğuk, yazın sıcak ve yağışlı olduğu yerlerdir. • Tundralar (*) : İğne yapraklı ağaç ormanlarına yakın olan, kışların soğuk ve uzun, yazların kısa ve serin olduğu yerlerdir. • Yağmur Ormanları (*) : Yıl boyunca yeşil kalan, ılık iklimli ve bol yağışlı yerlerdir. Ormanların % 10’ unu oluşturur ve canlı sayısının % 70’ ini barındırır. • İğne Yapraklı Ağaç Ormanları (*) : Her mevsim yeşil kalan, kışların uzun ve soğuk olduğu yerlerdir.

Çayır Ekosistemleri : Az yağışlı, yazların sıcak ve kurak olduğu yerlerdir. Kemirgen hayvanlar ile geviş getiren hayvanların sayısı fazladır

Dağ Ekosistemleri : Dağın, yükseklik, su miktarı, sıcaklık, toprağın cinsi gibi koşullarına göre burada yaşayan canlılar farklılık gösterebilir.

Çöl Ekosistemleri : Çöl ekosisteminde canlı sayısı ve çeşidi azdır. Çöl ekosistemlerinden en büyüğü Sahra Çölü ekosistemidir.

b) Su Ekosistemleri : Denizlerin (tuzlu suların) ve tatlı suların oluşturduğu ekosistemlerdir. Göller, sulak alanlar (bataklık, gölet, sazlık), yeraltı suları ve akarsular tatlı su ekosistemini, denizler ise tuzlu su ekosistemini oluşturur.

Tatlı Su ve Tuzlu Su Ekosistemleri Nehir Ekosistemleri : Suyun akış hızı, su derinliği, bulunduğu yer burada yaşayan canlı çeşitliliğini belirler. Göl Ekosistemleri : Göl ekosisteminin büyüklüğü, bulunduğu yer, derinliği, sıcaklık, tuz miktarı, ışık miktarı ve suyun özelliği burada yaşayan canlı çeşitliliğini değiştirebilir Deniz Ekosistemleridir: Yeryüzünün en büyük ekosistemlerinden biri deniz ekosistemleridir. Denizdeki tuz oranı, suyun derinliği, sıcaklık ve ışık miktarı buralarda yaşayan hayvan çeşitliliğini belirler ve denizlerde farklı ekosistemlerin oluşmasını sağlar . Deniz ekosistemlerinde mikroskobik canlılardan çok büyük memeli hayvanlara kadar çok sayıda canlı çeşidi bulunur.

EKOSİSTEMLERİN ÖZELLİKLERİNİ DEĞİŞTİREN FAKTÖRLER : Ekosistemler, canlı ve cansız varlıklardan oluşurlar. Bütün ekosistemlerde su, sıcaklık, ışık, toprak, rüzgâr, nem, hava(iklim) gibi cansız varlıklar bulunur fakat ekosistemlerdeki cansız varlıkların özellikleri birbirinden farklıdır. Farklı ekosistemlerin farklı özelliklere sahip olmasının nedeni, ekosistemleri oluşturan cansız varlıkların özelliklerinin birbirinden farklı olmasıdır. Ekosistemlerdeki cansız varlıkların özelliklerinin farklı olması nedeniyle ekosistemdeki canlı çeşitliliği değişir.

EKOSİSTEMLERİN ÖZELLİKLERİNİ DEĞİŞTİREN FAKTÖRLER a) Su : Akıcı, kararlı, çözücü ve taşıyıcı özelliklere sahip olan su canlı yaşamını doğrudan etkiler. Ekosistemdeki su oranının değişmesi o ekosistemdeki canlı sayısını değiştirir. Bütün canlılar su kullanmak zorunda olduğu için, yeryüzündeki su miktarı canlıların dağılımını belirler. Havadaki nemi oluşturarak aşırı ısınma ve soğumayı önler. b) Sıcaklık : Işık etkisiyle yeryüzünde oluşan ısının ortalama değerine sıcaklık denir. Canlı yaşamı için son derece önemli olup hücrelerdeki (enzimlerin gerçekleştirdiği) kimyasal tepkimeler belirli sıcaklıklarda gerçekleşir.

EKOSİSTEMLERİN ÖZELLİKLERİNİ DEĞİŞTİREN FAKTÖRLER c) Işık : Güneş enerjisinin yayılmasıyla oluşur. Üzerinde taşıdığı enerji canlıların temel enerji kaynağını oluşturur Işığın şiddeti ve süresi ekosistemdeki, yeryüzünün ısınmasında, yağışların oluşmasında, rüzgârların oluşmasında, iklimin belirlenmesinde, yeşil bitkilerin fotosentez, terleme, çimlenme ve çiçeklenme süresinde etkili olur. d) Toprak : Toprak milyonlarca yıllık bir süreç içinde büyük kaya kütlelerinin parçalanmasıyla oluşmuştur. İçerisinde taş, kum, kil, mineral, tuz, su hava, mikro organizmalar ve canlı kalıntıları bulunur.

EKOSİSTEMLERİN ÖZELLİKLERİNİ DEĞİŞTİREN FAKTÖRLER e) İklim : Uzun zaman sürecinde, bir bölgeyi etkileyen atmosfer şartlarına iklim denir. İklim şartlarını ışık, sıcaklık, nem, yağışlar, rüzgârlanma gibi faktörler oluşturur. Bir bölgenin iklimini ekvatora uzaklığı, denizden yüksekliği ve denizlere olan uzaklığı doğrudan etkiler. İklim şartların değişmesi, canlı sayısını, canlı çeşidini, canlıların yaşamını ve yayılmasını bu nedenle de ekosistemleri etkiler. f) Hava : Havanın yapısında oksijen, karbondioksit, azot, soy gazlar, tozlar, mikroorganizmalar ve su buharı bulunur. Havanın gaz içeriğinin değişmesi havanın kirlenmesine neden olur. Bu da ekosistemleri değiştirir.

EKOSİSTEMLERİN SÜREKLİLİĞİ Ekosistemlerin sürekli olabilmesi için; 1- Üreticilerin (yeşil bitkiler, su yosunları, bakteriler, mantarlar ve öglenalar), 2- Tüketicilerin (insanlar, hayvanlar, mantarlar), 3- Ayrıştırıcıların (Bakteriler ve mantarlar), 4- Yeterince güneş ışığının, 5- Ham maddenin (kalsiyum, azot, fosfor, su, oksijen, karbondioksit gazı) bulunması ve sürekli olması gerekir.

EKOSİSTEM HİZMETLERİ NELERDİR ? Ekosistem hizmetleri doğal çevre tarafından sağlanan ve insanların faydalandığı hizmetler olarak tanımlanır. Ekosistem hizmetlerinin sınıflandırılması konusunda değişik yöntemler olmasına karşın başlangıç olarak en çok kabul gören sınıflandırma Binyıl Ekosistem Değerlendirmesi (MA) kapsamında aşağıda belirtildiği gibidir; Yiyecek-içecek Hizmetleri; Gıda, lifli ürünler, temiz su vb. ekosistemlerden elde edilen ürünlerdir.   Düzenleyici Hizmetleri; İklimi düzenleme gibi ekosistem süreçlerinin düzenlenmesinden elde edilen faydalar.

EKOSİSTEM HİZMETLERİ NELERDİR ? Kültürel Hizmetler; Rekreasyon ve ruhsal dinlenme ile ilgili ekosistem hizmetlerinin maddi olmayan faydaları.   Destekleyici Hizmetler; Biyokütle üretimi, oksijen tedariki, toprak oluşumu ve korunması, su döngüsü gibi insan yaşamı ve diğer ekosistem hizmetlerinin devamlılığının sağlanabilmesi için hayati önem taşıyan temel unsurlardır.

Ekosistem Hizmetleri Neden Önemlidir? Ekosistem hizmetleri insanoğlunun, sosyal ve ekonomik gelişimi ve yaşamsal faaliyetleri için hayati önem taşımaktadır. Sanayinin ihtiyaç duyduğu mal ve hizmetlerin yanı sıra şehirde, kırsalda ve bireysel olarak yaşayan insanlar içinde gerekli olan mal ve hizmetleri üretmektedir. Bunun en yaygın örneği olarak içme suyu verilebilir. Ekosistem hizmetlerinin insan yaşamını destekleyen en önemli unsurlardan biri olması ve insan mühendisliğinin doğanın insanlara sunduğu bu ekosistem hizmetlerinin yerini alabilecek hizmetleri üretme yeteneğinin çok sınırlı olması ekosistem hizmetlerinin insanlara sunduğu hizmetlerin değerini daha da artırmaktadır.

Ekosistem hizmetlerinin ekonomik değerlendirmesi nedir? Ekonomik değerlendirme, ekosistemlerin parasal değeri ve hizmetleri için bir araçtır. İnsanların refahı üzerinde ekosistem değişikliklerinin etkisi ve ekosistemler tarafından sağlanan faydalar ölçülebilir. Ekonomik seçenekler belirlenirken, ekonomik değerleri dikkate almak çok önemlidir.

Ekosistem hizmetlerinin ekonomik değerlendirmesinin mantığı nedir? Ekosistem hizmetlerinin değerlendirilmesi ve karar alma süreçleri içerisine bu değerlerin dahil edilmesi ; *Bir ekosistemin Şartlarını ve sonucunda insan refahını değiştirecek kalkınma politikaları ve politik müdahalelerin etkilerinin değerlendirilmesine, *Bir yatırımın veya projenin gerçek maliyet etkinliğinin karşılaştırılmasına, *Arazi kullanımı örneği gibi, farklı ekosistem yönetim seçenekleri ve farklı kullanıcılar arasındaki seçimin değerlendirilmesine,

Ekosistem hizmetlerinin ekonomik değerlendirmesinin mantığı nedir? *Çevreye verilen zararların sorumluluk değerlendirilmesine, *Ekosistem hizmetleri için ödemeler ve küresel karbon pazarı gibi mali kaynakları harekete geçirebilmek amacıyla pazarlar yaratılmasına, *Ekosistem hizmetlerinin sosyal ve ekonomik refaha katkıları konusunda halkın bilgilendirilmesi ve bilincin geliştirilmesine; yardımcı olabilir.

Ekosistemlerin ve Biyoçeşitliliğin Ekonomisi (TEEB) Ekosistemlerin ve Biyoçeşitliliğin Ekonomisi (TEEB), biyoçeşitliliğin küresel ekonomik faydaları konusuna dikkati çekmeye odaklanmış uluslararası bir girişimdir. Söz konusu girişim biyolojik çeşitliliğin korunması ve sürdürülebilir kullanımının faydalarının yanı sıra biyoçeşitlilik kaybı ve ekosistem bozulmasının neden olduğu artan maliyetlere dikkat çekmektedir. Farklı değerlendirme örnekleri ve örnek çalışmaların analizi ve sistematikleştirilmesi yoluyla, ekosistem hizmetlerinin gerçek değerinin daha iyi anlaşılmasını sağlamayı hedeflemektedir.

Orman ve Ekosistem Değerlerinin Belirlenmesi ve Dışsallıklar Çalıştay Sonuçları İ.Ü. Orman Fakültesi ve UNDP Türkiye Ofisi işbirliğinde 28-29 Haziran 2011 tarihlerinde Orman ve Ekosistem Değerlerinin Belirlenmesi konusunda 8 saatlik bir seminer ile beş ayrı konferanstan oluşan bir bilgilendirme çalışması, gerçekleştirilmiştir. Bu bilgi ve kapasite artırıcı çalışmaların devamı ve destekleyicisi olmak üzere, üniversite, araştırma kurumu, uygulama sorumluluğu bulunan kamu kurumları, ilgili sivil toplum kuruluşu temsilcilerinden oluşan 34 kişilik bir katılımcı grubu ile bir çalıştay yapılmış ve “Orman ve Ekosistem Değerlerinin Belirlenmesi” konusunda izlenmesi gereken stratejilere katkıda bulunmak amaçlanmıştır.

Çalıştay Kararları 1. Orman değerlerinin belirlenmesi çalışmalarına yönelik talep azlığı, bu alanda insan kaynağı gelişimini olumsuz etkilemektedir. Bir başka değişle, değer belirleme çalışmalarının kullanıcılarının bu bilgilerin gerekliliği konusunda yetersizliği söz konusudur. Bu nedenle, bugün için bir insan kaynağı açığı görülmemekle birlikte, diğer ülkelerdeki uygulamalar ve olması gerekenler dikkate alındığında, orman ve ekosistem değerlerinin belirlenmesi konusunda çeşitli seviyelerde uzman yetiştirilmesi gerektiği ortaya çıkmaktadır.  

Çalıştay Kararları 2. Başta orman mühendisliği programı olmak üzere, doğa ve çevreyle ilgili uzman yetiştiren lisans programlarında, öncelikle mevcut dersler içinde kıymet takdiri konularının payının arttırılması, uygun ortamların oluşması halinde ise bu konuların seçimli veya zorunlu derse dönüştürülmesi gerekmektedir. Orman mühendisliği ve ekosistemler ile ilgili öğretim yapan programlar başta olmak üzere, Orman ve ekosistem değerlerinin belirlenmesine özgü derslerin bu programlar dışında kalan diğer programlarının öğrencilerince de alınabilme yollarının sağlanması teşvik edilmelidir. Bu kapsamda açılan derslerde veya bu konuların işlendiği yer ve zamanlarda öğrencilerin ileri düzeylerdeki çalışmalara özendirilmesi gerekmektedir.

Çalıştay Kararları 3. Başta Orman Fakülteleri olmak üzere, mevcut ana bilim dallarının orman ve ekosistem değerlerinin belirlenmesi ile ilgili konulara lisansüstü programlarda daha fazla yer vermesi, bu konuyla ilgili daha fazla yüksek lisans ve doktora tezlerinin üretilmesinin sağlanması gereklidir.   4. Orman ve ekosistem değerlerinin belirlenmesiyle ilgili insan kaynağını geliştirmek üzere,üniversite, araştırma kurumları ve uygulayıcı birimlerin eşgüdümünde hizmet içi eğitim programları düzenlenmelidir. Bu programlarda farklı kurum veya ülkelerin birikimlerinden yararlanılmalı ve eğitim programları gereksinimler göz önünde tutularak hazırlanmalıdır.

Çalıştay Kararları 5. Kurumların çalışmalarını yönlendiren başta araştırma mastır planları olmak üzere, tüm plan ve programlarda, orman ve ekosistem değerlerini belirlemeyle ilgili çalışmaların öncelikli bir konu olarak yer alması sağlanmalıdır.   6. Araştırma konularının seçimi ve yöntemlerin kararlaştırılmasında orman ve ekosistem değerlerinin belirlenmesiyle ilgili bilgi birikimine, insan kaynağı gelişimine, bilime yapılan katkıya dikkat edilmelidir. Bu kapsamda oluşturulan yeni araştırma projelerine konusunda deneyimli yerli veya yabancı uzmanların katılması teşvik edilmelidir. Bu kapsamda üretilen nitelikli araştırma sonuçlarının yayınlanmasıyla ilgili sürdürülebilir politikalar oluşturulmalı ve uygulanmalıdır.

Çalıştay Kararları 7. Orman ve doğal kaynak kullanımı gerektiren kamu veya özel tüm kararlarda, orman ve ekosistemle ilgili değerlerin, kabul edilebilir yöntemlere dayalı olarak dikkate alınması, proje yapılabilirlik kararları alınırken ekosistemle ilgili tüm fayda ve maliyetlerin doğru yöntemlere dayalı olarak hesaplara,değerlendirmelere yansıtılabilmesi sağlanmalıdır.   8. Başta ormancılık mevzuatı olmak üzere, doğa koruma, şehir ve bölge planlama vb. arazi kullanımıyla ilgili kararlar içeren her türlü mevzuat içerisine orman ve diğer ekosistemlerle ilgili hizmetlerin değer çalışmalarının girmesi sağlanmalıdır.

Çalıştay Kararları 9. Mevzuatta ifade edilen amaçlara erişmek için hangi tip fayda veya maliyetlerde, hangi tip ve ölçekte uygulamalarda, hangi değer belirleme çalışmalarının yapılması gerektiği, bu çalışmalarda bulunması gereken standartların ulusal belgeler halinde yayınlanması gerekmektedir.   10. Üniversite veya araştırma kurumlarının araştırma konularını seçerken, orman ve diğer ekosistemlerin yönetiminden sorumlu uygulayıcı kurumların kararlarında öncelik oluşturan konulara, sorun alanlarına mutlak önem verilmeli, bu araştırmaların yayınlanması sırasında bulguların pratik hayata yansıyabilme olanakları yeterince tartışılmalıdır.

Çalıştay Kararları 11. Orman ve çevreyle ilgili uluslararası süreçlerde izlenen konularda gelecek dönemlerde oluşabilecek değer belirleme ihtiyaçları kurumsal bir yaklaşımla ve ilgili birimler arasında işbirliği sağlanarak izlenmeli, bu ihtiyaçları giderecek insan kaynağının yetişmesi teşvik edilmeli, bu alanlardaki araştırmalar öncelikli olarak gerçekleştirilmeli ve bu araştırma bulgularının pratik hayata aktarılma yol ve yöntemleri tasarlanmalıdır.

EKOSİSTEM HİZMETLERİ ŞUBE MÜDÜRLÜĞÜ’NÜN GÖREV TANIMLARI Orman ekosistem hizmetlerinin; teşhis, tanıtım, değer tespitine ait iş ve işlemleri belirlemek, yapmak veya yaptırmak, Orman içi su kaynaklarını korumak, geliştirmek, bu alanlarda yapılacak faaliyetleri düzenlemek, Ekosistem çeşitlerini ve bunların oluşturduğu hizmetleri belirlemek Ekosistemdeki bozulmaların çevreye olan etkilerini belirlemek Ormanlarda bulunan türlerle ilgili morfolojik, anatomik, fizyolojik, genetik, biyokimyasal ve demografik bilgilerden faydalanılarak bu türlerin hangi özelliklerinden, ne şekilde, nasıl yararlanılabileceğini belirlemek Daire Başkanlığınca verilecek benzer görevleri yapmak, Kurum ve disiplinler arası işbirliği yapmak .

EKOSİSTEM HİZMETLERİ ŞUBE MÜDÜRLÜĞÜ Hazırlayan Başar BAKIR Ekosistem Hizmetleri Şube Müdürü Tel: 0312 - 2481749 e-mail: basarbakir@ogm.gov.tr