Bebeklik Döneminde Bebek Beslenmesi Dr. Ahmet Memeşa Çocuk Sağılığı ve Hastalıkları Uzmanı Çocuk Gastroenterolojisi Uzmanı www.pediatriklinik.com Bebeklik Döneminde Bebek Beslenmesi Bursa Aile Hekimliği Derneği 30.03.2012

Ne zaman Emzirmeli? Doğumdan hemen sonra bebeğin  emzirilmeye başlanması; anne ile bebek arasında ilk teması sağlar. Bebeğin emmek için en  istekli olduğu bu dönem geçirilirse  bebekte uzun süre isteksizlik  ve emzirmenin başlamasında gecikme görülür. Sezaryenli anneler henüz kendilerine tam gelmeden yardımla bebeklerini emzirmelidirler.

Doğumdan sonra ise bebek gelişimi BESLENME yolu ile olur Bebek Beslenmesi ne zaman başlar? Annenin gebeliği sırasında PLASENTA; bebeğin gelişimini sağlayan faktörleri iletir Doğumdan sonra ise bebek gelişimi BESLENME yolu ile olur SAĞLIKLI YAŞAMANIN TEMELLERİ beslenme yoluyla yaşamın ilk 3 yılında atılmaktadır Anne sütü bebek beslenmesini temel taşıdır

Bebek anne göğsünde güvende Bebek Beslenmesi öncelikle Anne sütü ile başlamalıdır. En ekonomik yol En güzel armağan Sağlıklı gelişim Bebek anne göğsünde güvende Anne ile sevgi bağı

Anne sütü ile beslenme bebeğe hangi sürede verilir? Dünya Sağlık Örgütü Doğumdan itibaren bebek 6 aylık oluncaya kadar SADECE ANNE SÜTÜ verilmesini önermektedir. 6 aydan itibaren ek gıdalara geçilir. Anne sütünün verilmesi 2 yaşa kadar devam eder.

Süt çocuğu beslenmesinde önemli tarihler Doğum 6 ay 9-10 ay 2 yaş A n n e s ü t ü E k b e s i n l e r Sadece anne sütü Anne sütü + ek gıdalar (Tamamlayıcı beslenme) Ek gıdalar + anne sütü Aile sofrasına oturma Normal beslenme

İlk 1 yıl anne sütünün yerini çok hızlı inek sütü ve yetişkin yemekleri alıyor. Hanebaşı tüketim miktarı (%)

Türkiye’de 2 çocuktan biri demir eksikliği ile savaşıyor! Türkiye’de inek sütü kullanımına bebeğin 2. ayından itibaren başlamakta ve ilk 1 yıl inek sütü alımı %47 oranını bulmaktadır.

Pirinç unu karbonhidrat ağırlıklıdır Ülkemizde erken başlanan; Pirinç unu da 0-1 yaş beslenmesinde alternatif olmamalıdır! Bu mamalar anne sütünden son derece uzaktır. Pirinç unu karbonhidrat ağırlıklıdır Kof şişmanlık yapar, kilo alımı dışında besinsel ihtiyaçlarını karşılamaz. Bebeğin beyin ve vücut gelişimi için gerekli protein ve Omega-3 / Omega-6 yağlarını içermez.

Anne Sütü Kullanım Oranları* Ay olarak yaş Emzirme Oranı <2 %69 2-3 %42 4-5 %23 6-7 %1.6 *TNSA 2008

Doğumdan sonraki ilk 3 gün içinde anne sütü dışında verilenler* ilk 3 gün anne sütü dışında verilenler % Şekerli Su %37,4 Sadece su %24,6 Hazır Mama %37 %62 *TBSA 2010

Hiç Anne sütü emmeyenlere anne sütü yerine verilenler* Hiç Anne sütü emmeyenlere yerine verilenler İnek sütü Erkek %15,9 Kız %25,9 %42 *TBSA 2010

İlk 1 yıl içinde İneğin Sütü bebek için ne kadar doğru süttür?

İlk 1 yıl inek sütünün bebeğe sakıncaları nelerdir? Demir ve C vit. açısından fakirdir. Barsaklarda kanamalara ve demir eksikliği anemisine (kansızlığa) neden olabilir. İnek sütü bebeğin ihtiyacından çok fazla Protein, Sodyum, Potasyum, Klor içerir. Bebeklerin henüz tam gelişmemiş böbreklerine hasar verir.  Düşük D vit. ve yüksek Fosfor içeriğiyle, normal kemik ve iskelet gelişimi sağlanamaz.  Bebeğin göz, beyin hücreleri, sinir sistemi gelişiminde rol oynayan Omega-3/ Omega-6 yağlarını içermez. İçerdiği yağ nedeniyle, sindirimi oldukça güçtür.  İnek Sütü , Demir Eksikliği Anemisi görülme riskini artırır, demir eksikliği de bebeğin beyin gelimini olumsuz etkiler Çocukların inek sütü tüketimi sorgulanmalıdır. Hem sıvı hem katı gıdalarla alınanması inek sütünün zararlarını değiştirmemektedir.

Başlıca Sorun:

Bebeklik döneminde Demir’in önemi nedir?

Vücutta Demir Demirin büyük kısmı Hb içindedir.(Hemoglobin de %70 oranında demir bulunur.) Hemoglobindeki demir dokulara oksijen taşır. Insanın hayatta kalabilmesi demire bağlıdır. Demir stokları gebeliğin son trimesterinde depolanır. Miadında doğan bebek 6 aya kadar anneden stokladığı demiri kullanır. İlk 2 yıl hızlı büyüme ve gelişme açısından bebeğin ihtiyacı çok yüksektir. (Özellikle santral sinir sistemi için) Demir eksikliği sonucu anemi (kansızlık) oluşur ve fiziksel ve kognitif performansı olumsuz etkileyebilir.

Iron requirements Demir İhtiyacı Doğumdaki demir depoları 5-6 aylığa kadar demir ihtiyacını karşılar Diyetle yeterli demir verilemezse 6 aylıktan itibaren demir eksikliği gelişir. Iron requirements Yaş (ay) 0.2 0.4 0.6 0.8 1 0-3ay 4-6ay 7-9ay 10-12ay 1-3 yaş Yetişkin Demir (mg/kg/gün) EU SCF, 1993

Demir Eksikliği Anemisinin Nedenleri 1. Diyetle yetersiz demir alımı 2. Hızlı büyüme: Büyüme, süt çocukluğu hızlanır. Süt çocuğunun demir ihtiyacı, uygun beslenme ile sağlanamazsa hızla DEA gelişir. Süt çocuklarının 6 aydan daha uzun süre tek başına anne sütü ile beslenmesi, Sadece inek sütü veya demir içermeyen formula mama alması gibi yanlış beslenme alışkanlıkları demir eksikliğini kolaylaştıran en önemli faktörlerdir. 3. Kan kaybı:inek sütüne aşırı duyarlılık ve fazla miktarda inek sütü tüketimine bağlı gelişen intestinal inflamasyon sonucu da gelişebilir.

Türkiye’de Anemi Sıklığı Araştırmacı Bölge/Yıl Taranan Kişi Sayısı Yaş Grupları Anemi Sıklığı (%) S. Özgür İzmir/1962 878 7 – 14 yaş 45.0 S. Oral Ankara/ 1966 388 0 – 3 yaş 23.4 B. Demirağ Ankara/ 1967 588 0 – 6 yaş 76.0 O. Köksal Türkiye/1974 2967 < 5 yaş 73.0 P. Toksöz Diyarbakır/ 1984 672 0 – 25 yaş 78.0 F. Açkurt Türkiye/1987 960 7 – 17 yaş 52.7 E. Çetin İstanbul/ 1997 910 0 – 19 yaş 46.0 H. Soylu İstanbul/ 2001 166 0.4 - 3 yaş 47.6 Çocuk hekiminin gördüğü her 2-3 çocuktan birisinde ANEMİ olması beklenmekte

Demir Biyoyararlanımı Gıdalarda bulunan demirin biyoyaralanımı değişiktir. -Anne sütündeki demirin biyoyararlanımı %50 -İnek sütü demir emilimi %10) Demir eksikliğinin gelişmesinde, inek sütünün demir içeriğinin düşük olması yanında, demir emiliminin düşük ve bağırsakta kan kaybına neden olması önemlidir.

6. Aydan sonra süt öğünü olarak inek sütü kullanımı demir eksikliği anemisini arttırır. Yapılan çalışmalarda; 6-18 aylar arasında inek sütü yerine demirden zengin devam sütü kullanımı 12-18 aylarda aneminin anlamlı ölçüde azalmasına ve yaşamın 2. yılında tamamen ortadan kalkmasıyla sonuçlanmıştır Demir eksikliği anemisi , uzun dönemde bebeğin IQ seviyesinde geriliğe neden olur. Demir eksikilği beyin gelişimini olumsuz etkileyen önemli bir faktördür. 6. Aydan sonra ek besinlere geçilse bile içerisinde 6-12 mg demir bulunan devam sütü ile demir ihtiyacı büyük ölçüde karşılanır. Demirden zengin tamamlayıcı gıdalar ile beslenme de 6 aydan sonra önemli bir konudur.

Demirden Zengin Besinler nelerdir/neler değildir? Demir mg/gün *T.C Sağlık Bakanlığı Temel Sağlık Hizlmetleri Müdürlüğü ve Hacettepe Üniversitesi Beslenme ve Diyetetik Bölümü. Türkiye’ye özgü Beslenme Rehberi,Mayıs 2004

Tamamlayıcı beslenme döneminde ile ilgili önemli bilgiler nelerdir?

Ek besinlere geçiş dönemi nasıl bir dönemdir? 6 ay ile 18-24 ay arasında anne sütüne ev yemeklerinin eklendiği önemli bir dönem Anne sütünü “tamamlayan” besinlerin verildiği dönem Bir çocuğun ömrü boyunca beslenme alışkanlığını edindiği dönem Sağlıklı beslenen bebek = İlerde sağlıklı beslenen yetişkin Sosyal beslenme eğitiminin alındığı dönem Beslenme bozukluğu, ishal, pnömoni, malnutrisyon gibi hastalıkların en sık görüldüğü dönem

Ek gıdalarla beslenme doğru zamanda başlamalı 4-6 ayda ek gıdalar başlanır (ESPGHAN:17-26 hafta arasında) Anne sütü yetiyorsa (Bebek iyi kilo alıyorsa): ……….. 6. ayda Anne sütü verilemiyorsa: ………………………………… 4 - 6. ayda Çünkü: 6 aylıkken oturabilir 4 – 6 aydan itibaren kaşığı üst dudağı ile sıyırabilir Diliyle lokmaları geri itmeye başlar

Neden ek gıdalarla beslenmeye geçiyoruz? Artan demir* – enerji** ve protein ihtiyacının karşılanması Sadece anne sütünden daha katı aile yiyeceklerine geçmek gerekli Çiğneme fonksiyonunu öğrenmesi için gerekli Emme-yutma, emme-nefes alma koordinasyonunun gelişimi Öğürme refleksinin inhibisyonu Yetişkinler gibi öğünle beslenmeyi öğrenmesi için gerekli Çevredeki diğer yiyecekleri tanımaya başlaması için gerekli * AS ile alınan Fe açığı Fe depoları ** Anne sütü

Ek gıdalara geçiş dönemindeki bebeğin özellikleri nelerdir? Sürekli anne sütünü almak ister Çiğnemeye gerek yok Tertemiz, istenen ısıda Annesinin kucağında beslenir Yeni tatlar istemez Çiğnemek istemez İnatlaşır, tükürür, kusar Tatlı yiyecekleri daha çok sever: Ancak sürekli tatlı vermek diş çürüğü yapar Acı sevmez Annesinin beslenme konusundaki hassasiyetini sonsuza kadar kullanır

“Uygun” ek gıdalarla beslenme nasıl olur? Zamanında başlanmalı: Enerji ve besin gereksiniminin yalnızca AS ile karşılanamadığı dönemde (6. ay) Güvenli koşullarda verilmeli: Yiyecekler hijyenik olarak saklanmalı / hazırlanmalı Yıkanmış ellerle temiz çatal-kaşık ile verilmeli Yeterli miktarda: Büyümekte olan bebeğin enerji, protein ve vitmin, mineral gereksinimini karşılamalı Çocuğa uygun verilmeli: Çocuk açken beslenmeli Beslenme sıklığı ve biçimi yaşına uygun olmalıdır Çocuk elle, çatalla ve kaşıkla beslenmesi için teşvik edilmeli

Ek gıdalarla beslenme «Çocuğa uygun miktar ne şekilde verilmeli» Ek besin tek öğün olarak ve çok az miktarlarda verilmeye başlanmalı Giderek artırılmalı 3-4 gün sonra yeni bir besin eklenmeli İlk kez verilecek besin, bebek açken denenmelidir. Bebek almadığı besinler için zorlanmamalı, bir süre sonra tekrar denenmeli Tüm besinler kaşıkla verilmelidir. Hijyenik hazırlanmalıdır Yemek sırasında çocukla göz kontağı kurarak konuşulmalıdır Çocukla inatlaşmak, istemediği besinleri zorla yedirmek bu dönemde yeme bozukluklarına ve daha sonra malnutrisyona neden olabilir.

Ek gıdalarla beslenme «Damak tadı» Çocukların damak tadı yetişkinler gibi gelişmiştir. Çocuğa verilecek yiyecekler anne-babanın da yiyebileceği tat ve kokuda olmalı Vitaminli olsun diye çocuğa birbirine karıştırılmış, tadı, kokusu ve görüntüsü iyi olmayan besinler verilmemelidir. Çocuk yiyecekleri reddediyorsa, Farklı seçenekler ve tatlar Farklı kıvamlar denenmeli Bir çocuğun bir yiyeceği sevip sevmediğini anlamak için o besini 8-10 kez tatmış olması gerekli Bebeğin yiyecekleri hazırlanırken blender (mikser) kullanılmamalıdır Blender yiyeceklerde pütür bırakmaz.

Ne yemeli ? Gıdalar genel olarak 5 ana gruba ayrılabilir:  Süt ve süt ürünleri  Et, tavuk, balık, yumurta, diğer hayvansal gıdalar  Ekmek ve diğer tahıl ürünleri  Meyve ve sebzeler  Yağ ve şekerler Çocuklar her gün ilk dört gruptaki besinlerden almalıdır. Yağlar hazırlanırken içine eklenerek verilir.

Diyete ne zaman eklenebilir? Yumurta ve balık: Genellikle 7-9. aydan sonra eklenir Bazı ülkeler 6. ayda bazıları 12. ayda başlatıyor Bal, tuz: 12 aydan sonra eklenir Diyet süt, çerez: 3-5 yaşından sonra eklenir Çay Çocukluk döneminde: Fe eksikliği yapar

Proteinler Et, tavuk, balık, yumurta, süt ve sütten üretilen gıdalar (peynir, yoğurt, ayran) Çocuğun protein ihtiyacını karşılaması için: Günde 1 yumurta veya 1 kibrit kutusu kadar peynir anne sütü yetersizse demirden zengin devam sütü, Bir-iki köfte kadar et / bir porsiyon kuru baklagil (mercimek) Çorbalara süt, yoğurt eklenmesi Ana ve ara öğünlere bölüştürülerek tüketilmeli Yiyecekler her gün yenileriyle değiştirilmeli: Bir gün köfte, ertesi gün yerine balık veya tavuk Hızlı büyüteceği düşünülerek çocuğa fazla proteinli gıda vermek yanlıştır

Karbohidratlar Enerji kaynağı olarak alınmaları gerekli  Tahıllar (buğday, yulaf, arpa, çavdar, mısır, pirinç vb)  Bazı sebzeler (patates gibi)  Şeker: Yiyeceklere şeker eklenmesi şişmanlığa neden olur Diş çürüklerinin gelişmesine neden olur Tam buğday unu veya diğer tahıllardan yapılan ekmekler beyaz ekmekten daha sağlıklı Bu gruptaki besinler ana öğünlerde alınmalı: Sabah kahvaltıda ekmek Öğle ve akşam 1 kase pilav (bulgur, pirinç), makarna, erişte veya ekmek Tahıllı çorba Çocuklara hazır çorba verilmemelidir

Yağlar Hem büyüme için enerji sağlar, hem de vitaminlerin emilmesi için gerekli Yemeklerin zeytinyağı ile pişirilmesi, salatalara zeytinyağı eklenmesi önerilir. İç yağları ve margarinler çocuk beslenmesinde kullanılmamalıdır.

Mineraller-vitaminler Demir: İki köfte veya iki köfte kadar et, kıyma Çorbalara kıyma katılabilir, makarna - börek kıymalı yapılabilir Et / kemik suyuna çorba yapılmasının, ekmek batırılmasının besleyici değeri yoktur,etin kendisi yenmeli Pekmez Kuru baklagiller: Mercimek yemeği, çorbası Yumurta ESPGHAN ve Sağlık Bakanlığı 6. aydan sonra bebeklere içerisine litresinde 6-12 mg demir içeren devam formül sütlerini önermektedir. (Anne sütü yetersizliğinde)

Mineraller-vitaminler Kalsiyum ve D vitamini: Bebek yeterince süt, yoğurt, peynir, anne sütü aldığında kalsiyum ihtiyacını karşılar D vitamini: Besinlerde çok az bulunur Yeterli güneş ışığı almalı: Yüz ve eller açık: 15 dakika/gün Tamamen çıplak/bezli: 5 dakika/gün 1-12 ay arasında 400 U/gün D vitamini verilir

Ara öğünler Üç ana öğünün arasında enerji toplamak için yenir Kalorisi  besinler yerine sağlıklı yiyecek yenmesi fazla kilo alınmasını engeller. Ana öğünlerde yenilenin üçte biri kadar yenmeli Ara öğünler öğle ve akşam yemeklerinden en az 2 saat önce yenmeli Kuşluk vakti: Kaşık maması ile karıştırılmış meyve İkindide: Yoğurt Gece: Anne sütü ya da devam sütü

Bazı hatırlatmalar Bebeklerin büyüme hızı giderek azalır. Bu nedenle bir yaşından itibaren ilk bir yaşa göre daha az yiyebilir Öğünlerde bebek yesin diye ısrar etmek bebekte yeme bozukluğuna yol açar: Bu savaşı her zaman anne kaybeder Bebeği, ısrarla yemediği yiyecek konusunda zorlamamalıdır: Bebeklerde de damak tadı var Bebeğin de elleriyle yemesine izin verilmelidir Böyle bebekler ek gıdalara daha kolay alışır 6 – 24 ay arası bebek geceleri anne sütüyle yoksa devam sütüyle desteklenmelidir Ancak, bebek her gıda reddinde anne sütüyle beslenmemeli Yetersizse demirden zengin formül mama ile tamamlanmalıdır

Anneler sormadığınız sürece aşağıdakiler doktora söylemeyebilir; Bebek ayına uygun miktarda katı besin aldığında (Örneğin 6-8 aylık bebek 2 çay bardağı ek besin ) ve olabildiğincee anne sütü aldığında sakin ve huzurlu mu? Aylık kontrolleri ile gelişimi de düzenli doktor takibi ile yapılması gerektiği anneye hatırlatılmalıdır. İnek sütü kullanıyor mu? Blender kullanıyor mu? Çok sayıda vitamin preparatı kullanıyor mu?

Ek besinler döneminde anne yalnız bırakılmamalı. Ek gıdalara geçiş dönemi aslında hep ihmal edilen çok kritik bir dönem Hayat boyu beslenmesini yönlendiriyor Bu dönemde anne kaderi ile baş başa bırakılmamalı Her kontrolde çocuğun sıvı ve katı beslenmesi mutlaka sorgulanmalı ve liste istenmeli Annenin beslenme konusundaki yakınmaları geçiştirilmemeli

Özetle; Tüm bebeklere doğumdan başlayarak 6 ay sadece anne sütü verilmeli. Tamamlayıcı beslenmede besinlerin seçimi, demirden zengin uygun beslenme yapılmalı. (çay, kolalı yiyecekler, hazır meyve suyu, çikolata, hazır çorba verilmemeli) Tamamlayıcı beslenmeye geç başlama ya da inek sütüne erken başlama anemi sıklığını artırır. Bebek inek sütüne 12 aydan önce başlamamalıdır. Ek besin miktarı Dünya Sağlık Örgütü önerisine göre 6-8 ay aralığında 2 çay bardağı 9-12 ay arası 3 çay bardağı ölçüsünde olmalı üzeri annesütü ile tamamlanmalıdır. Anne sütü yetersizliğinde 6. aydan sonra bebek hiçbir şekilde anne sütü alamıyorsa litresinde 6-12 mg demir içeren formül mama tercih edilmelidir. (ESPGHAN ,T.C. Sağlık Bakanlığı Ana Çocuk Sağlığı ve Aile Plan.2009 ) 1 yaşından sonra da inek sütü yerine çocuğun ihtiyacına yönelik büyüme sütleri tercih edilebilir.

Çocuk Sağılığı ve Hastalıkları Uzmanı Çocuk Gastroenterolojisi Uzmanı Dr. Ahmet Memeşa Çocuk Sağılığı ve Hastalıkları Uzmanı Çocuk Gastroenterolojisi Uzmanı www.pediatriklinik.com