YİTİRDİM YUSUF’U KEN’AN İLİNDE… Prof Dr Süheyla ÜNAL İnönü Üniversitesi Tıp Fakültesi Psikiyatri Anabilim Dalı

Çok şey değişti. Değişimin gücü inanılmazdı ve insanı avuçlarının arasında çevirdi durdu. Bir devirden öbürüne, bir iklimden diğerine, bir medeniyetten bir başkasına, bir çağdan bir çağa, babadan çocuğa… Yıldan yıla… Ne çok şey değişti...

Ama “sıla” yerli yerinde durdu hep, “gurbet” de karlı dağın ardında. Sıla ana kucağı idi, sıla yârin göğsü, sıla cennet pınarı… Tüten ocak, gülen çocuk, sıcak döşek… Bir güven tütsüsü, varoluş deminden “an”a savrulan… Sıla asıl vatan…

Gurbet okun düştüğü yerdi. Oku savuranın durduğu yer sıla. Savrulan okun arandığı her yerdi gurbet. Dağların ardı, çöllerin ötesi, şehirlerin en güzeli, içimizin pırpırı… Sıla değişmeden duran, sığınılan limandı… Gurbet gel gel edip de kaçan…

Ama bu devir… Bu iklim… Bu medeniyet… Bu çağ “anlam göçleri” çağı. Değişimin büyüsü kâbusa dönüştü bu çağda. Çünkü “anlam dünyası” değişti. Yayılan, saçılan anlamların bizi getirdiği bu dünyadaki gerçeklik, bir karabasan gibi.

Chambers’ın deyimiyle “aidiyet duygumuz, dilimiz ve içimizde taşıdığımız mitler hala varlıklarını koruyor; ancak bunlar artık hayatlarımızın anlamını garanti etme kapasitesine sahip olan “kökenler” ya da “otantiklik” işaretleri değiller”

Giddens’ın (1999) “kabuk kurumlarına” dönüştü ulus, aile, çalışma, gelenek, doğa gibi kavramlar. Aynı adla anılsalar da içlerindeki karakterler değişmiş, geçmiştekinden farklı bir anlamla yüklenmiş durumdalar.

Sürgündeyiz, yaban ellerindeyiz artık Sürgündeyiz, yaban ellerindeyiz artık. Sürgünde olmanın kırılganlığını taşıyoruz. Bilim bile rehber olamıyor bize, dünün doğruları, bugün yanlışlanabiliyor çünkü. Nasıl da yerli yerinde idi oysa her şey daha önce.

“Gurbette olmak” arzularıyla, beklentileriyle umudu, yeniyi, farklıyı ufkumuza getiriyordu; her ne kadar belirsizliği, riski, yabancılık, yurtsuzluk duygusu ile bizi tehdit edici bir ortamda, yapayalnız bıraksa da. İnsanoğlu, bildik tanıdık bir dünyaya, sılaya, “var kalımına” güven ipi ile kendisini bağlarken, yeniye farklıya, değişime yönelerek kendini geliştirme olanağı buluyordu.

Sağlıklı bir gelişme, olgunlaşma süreciydi bu gurbet- sıla ikilemi Sağlıklı bir gelişme, olgunlaşma süreciydi bu gurbet- sıla ikilemi. İnsan bu morfogenezis-morfostazis sarmalının içinde belirli bir hızda yolculuk ediyordu. Tam da insan olmanın hazzını yaşayacak hızda.

“Morfostazisin” rahatlığı ve güvenliğinde topladığı güçle “yeni diyarlara, yeni iklimlere” yol alabiliyordu. Risk sözcüğünün köken aldığı “cesaret” duygusu, heyecan ve macera için enerji sağlıyordu. Riskle güven birbirini tamamlıyordu.

Ne var ki günümüz insanının morfostazisi sağlayacak ne zamanı, ne de mekanı kaldı. Zamanla mekanın bağları kopalı aynı yerde kalmamız olanaksızlaştı artık. “Yere sağlam bastığımızı” sandığımız anlarda bile “yer ayaklarımızın altından” kaymakta.

Sılayı, sıladaki anlamları terk edip, “gurbetin yeni anlamlarını” iç dünyamıza taşıdığımızdan beri “her yerin yabancısıyız” artık. Küreselleşen dünyanın akımlarıyla “özgür, otonom ve bağımsız bireylere” dönüştük. Yaşamın sürekliliğini ve biçimini veren gelenekleri yitirdikçe “eylem özgürlüğüne” kavuştuk

Ne var ki bu “özgürlük” sarhoşluğundan ayıldığımızda “sıla”mızı kaybettiğimizi, artık dönülecek evimiz olmadığını fark ettik. “Bağsız, yersiz ve yurtsuz” kalmanın “dehşetine” kapıldık. Boşluk ve hiçlik düşüncesinin, belirsizliğin, hiçbir şeyin bilinemezliğinin yarattığı bu “dehşet duygusu” ile baş etmek için çareler geliştirdik

Doğanın ve geleneğin bitmesinden sonra yaşamımızı sürdürdüğümüz usulleri yeniden yapılandırmak durumunda kaldık

“Ancak bir şeyin bilinmesiyle dünyanın bilinebileceği” paradoksuna yakalandık. Ya bildik yeni şeyler yarattık ya da bildik eski şeylere sığındık. Kimimiz toplumsal geleneklerin yerini bireysel alışkanlıklarla doldurmaya, yaşamımıza “bildik bir düzen” getirmeye çalıştık. Çalışmayı, eksersiz yapmayı, yemek yemeyi, aşık olmayı bile alışkanlıklara dönüştürdük

Kimimiz ise “hiçbir şeyin net olmadığı, belirsizliğin hüküm sürdüğü bu kaos ortamında etnisite, köktendincilik ve milliyetçilik gibi yapılanmalara “sıla” niyetine sarıldık

Geçmişin duygu iklimini, geçmişin düşünce ve davranış biçimlerini tekrarlayarak yeniden yaratacağımızı sandık. Geçmişle kurulan ilişkinin, her uyaranla değişikliğe uğrayan bilinç aracılığı ile her daim yeniden yapılandırıldığı gerçeğini dikkate almadık

Hızla değişen anlamların daha biz özümsemeden zihinlerimize sızdığını, kaçınılmaz bir şekilde dünyayı algılama ve tepki verme biçimlerimizi şekillendirdiğini göz ardı ettik

Özümsenmeden yüzeyde yaşanan anlamların, derindeki çağrışımlarıyla, duygularla buluşmadığı için yapay, abartılı, yadırgatıcı tepkilerle sonuçlandığını hesaba katmadık

Sonuçta geçmişte hoşgörü ve sıcak bir kabulle karşıladığımız bir durumu, bugünün koşullarında öfke ve nefretle karşılar olduk. Yitirdiğimiz Yusuf’u bulsak da, Kenan ilinin, eski Kenan olmadığını fark etmedik bile

Oysa nice oldu sılayı kaybedeli Oysa nice oldu sılayı kaybedeli. Kendimizi güvende hissetmeyeli, tehditlere açık hale geleli. Risk “tehlike”ye dönüşeli, kendi yarattığımız riskler dışarıdan gelenlerden daha tehlikeli olalı

“Kenan” ili tehlikeli bir yer olalı beri şiddet varlığını daha çok hissettirmekte. Antisosyal özellikler kişilik yapılanmasına, radikal özellikler kimliklere damgasını vurmakta

“Kenan” ili kültürel biçimlendirmeyi aşan yapısıyla kaybetmememiz gereken bir sığınaktı. Kendimizi baba ocağında, ana kucağında olduğu gibi güvende hissettiren bir duygu iklimiydi. Sıcak bir karşılama beklentisiydi. Giderek parçalara ayrılan dünyayı ve zihinlerimizi birleştirecek sihirli bir tutkaldı

Sılanın olmadığı bir dünyada yaşayabilir miyiz?