AARHUS SÖZLEŞMESİ Convention on Access to Information, Public Participation in Decision making and Access to Justice in Environmental Matters Hazırlayan: Rabia Rahimbayeva, 19.04.2004

UN Economic Comission for Europe tarafından 1998’de Danimarka’nın Aarhus Kentinde hazırlandı Çevre Konusunda Üç Ana Başlığı Vardır: Bilgiye Ulaşım Karar Vermede Toplumun Katılımı Yargıya Erişim

Sözleşmenin geçerliliği için 16 ülkenin imzası gerekiyordu, nitekim başlangıçta 26 ülke imzaladı ve sözleşme 30 Ekim 2001 tarihinde yürürlüğe girdi.

Bu 26 ülke : Arnavutluk, Ermenistan, Azerbaycan, Beyaz Rusya, Belçika, Kıbrıs, Danimarka, Estonya, Fransa, Gürcistan, Macaristan, İtalya, Kazakistan, Kırgızistan, Latviya, Litvanya, Malta, Norveç, Polonya, Portekiz, Moldavya, Romanya, Tacikistan, Makedonya, Türkmenistan, Ukrayna

TÜRKİYE HENÜZ SÖZLEŞMEYİ İMZALAMAMIŞTIR Son bilgiler itibariyle Aarhus Sözleşmesini imzalayan, onaylayan veya kabul eden toplam 40 ülke bulunmaktadır.

SÖZLEŞMENİN AMACI Sözleşme, herkesin çevreyle ilgili bilgilere ulaşma, çevre ile ilgili konularda karar alma sürecine katılma ve yargı yoluna başvurma hakkının güvence altına alınması amacıyla hazırlanmıştır. Bu amaca ulaşmak için taraf devletler, çevre ile ilgili verileri derleme ve bu verileri dileyen herkese sunmakla yükümlüdür.

Bilgiye Erişim, Karar vermeye Halkın Katılımı ve Yargı Başvurma Hakkını Kim Kullanabilir? Sözleşme gereğince, bilgiye erişim, karar almaya halkın katılımı ve yargıya başvurma hakkını herkes kullanabilecektir. Bu hakları kullananın herhangi bir menfaatinin bulunması gerekli değildir. Hakkı kullanmak isteyenler, gerçek kişiler olabileceği gibi, tüzel kişiler, örgütlü gruplar ya da gönüllü yurttaşlar olabilir. Hakkı kullanmak isteyen gerçek kişi ya da örgütlerin, vatandaşlığı, ikametgahı, oturduğu yer neresi olursa olsun bilgiye erişim, karar almaya katılım ve yargıya başvurma hakkını kullanabilecektir.

Çevresel konularda 3 Ayağı 1- Toplumun Bilgiye Ulaşım Hakkı 2- Toplumun Karar Verme Sürecine Katılma Hakkı 3- Toplumun Yargıya Erişim Hakkı

Kimin Elindeki Bilgi? Sözleşme ile herkes yalnızca idarenin değil, idare benzeri kuruluşların elindeki bilgiye erişim hakkına sahiptir. Merkezi ve yerel idarenin yanı sıra çevre ile ilgili işlev gören ya da idari görevleri yerine getiren gerçek ve tüzel kişiler ile Sözleşmeye taraf olacak bölgesel örgütlerin elindeki bilgiden söz edilmektedir.

Hangi Bilgiye Ulaşım Hakkı Vardır? Hava, su, toprak, doğal alanlar gibi çevre öğeleri ile bu öğeleri etkileyen enerji, ses, radyasyon vb. gibi etkenler, çevreyle ilgili siyasalar, yasama işlemleri, idari kararlar, plan ve programlar. Kısacası, çevreyle ilgili her türlü bilgi, bu hakkın konusunu oluşturmaktadır.

Halkın Karar Alma Sürecine Katılımı Sözleşme ekinde yer alan etkinlikler bakımından halkın karar alma sürecine mutlak ve etken bir biçimde katılımı düzenlenmiştir. Bu düzenlemeyle, halkın çevresel etki değerlendirme (ÇED) sürecine mutlak ve etkili olarak katılımı amaçlanmaktadır.

Yargıya Erişim Hakkı: Bilgiye erişim ve karar alma sürecine katılım hakkının kullanımını engelleyen ya da sınırlayan idarenin kararlarına karşı bir üst inceleme merciine ya da yargıya başvuru hakkı Sözleşme ile düzenlenmiştir.

Sözleşmeye göre bilgi: AKTİF BİLGİ: İdare, herhangi bir istem olmaksızın çevreyle ilgili bilgiyi kamuya açmakla yükümlüdür. PASİF BİLGİ: Bilgi sunmak, istenen bilgiyi sunmaktan ibaret değildir.

Aktif Bilgi Sunum Yükümlülüğü Kapsamında: Çevreyle ilgili bilgileri derleyecek ve güncel halde bulunduracaktır, Çevreyi önemli ölçüde etkileyen mevcut ya da tasarı halindeki etkinliklerle ilgili zorunlu bilgilendirme sistemi kuracaktır,

Aktif Bilgi Sunum Yükümlülüğü Kapsamında: c. İnsan sağlığı ve çevreyi etkileme olasılığı bulunan insan ürünü ya da doğal nedenlere ilişkin idarenin elindeki bilgiyi derhal kamuya duyuracaktır, d. Kendi ülkesinde çevre üzerinde etkisi olacak üretim yapan işletmeler ve bunların ürünlerine ilişkin bilgiyi kamuya duyuracaktır.

Sözleşmeye Taraf Devletler: Çevre ile ilgili bilgi ve verileri elektronik ortama aktarmakla yükümlüdürler, Elektronik ortamda her türlü rapor, yasal düzenleme, kirliliğe ilişkin faktörler bulundurulacaktır

TÜRKİYE’DE DURUM

Sözleşme 1999 yılında tanıtılmış Hazırlanacak olan 2001 Ulusal Planda Aarhus Sözleşmesine katılım süreci belirlenecekti Ancak katılım stratejisi belirlenmemiş; ÇED Yönetmeliğinde değişiklik yapılarak, halkın katılımı daha da daraltılmıştır.

Sözleşme halen imzalanmamış olup, Bilgiye ulaşım konusunda bir takım yasal düzenlemeler yapılmaya çalışılmıştır. Türkiye’de Bilgiye ulaşımla ilgili mevcut düzenlemeler: ÇED Yönetmeliği (16.12.2003 tarih; 2872 sayılı RG). Bilgi Edinme Hakkı Kanunu (No: 4982, Kabul Tarihi 9.10.2003).

Ancak mevcut yasal düzenlemelerde eksikler mevcuttur: Bilgi Edinme Hakkı Kanunu, madde 4: Türkiye'de ikamet eden yabancılar ile Türkiye'de faaliyette bulunan yabancı tüzel kişiler, isteyecekleri bilgi kendileriyle veya faaliyet alanlarıyla ilgili olmak kaydıyla ve karşılıklılık ilkesi çerçevesinde, bu Kanun hükümlerinden yararlanırlar.

Ancak mevcut yasal düzenlemelerde eksikler mevcuttur: Bilgi Edinme Hakkı Kanunu, madde 7: Kurum ve kuruluşlar, ayrı veya özel bir çalışma, araştırma, inceleme ya da analiz neticesinde oluşturulabilecek türden bir bilgi veya belge için yapılacak başvurulara olumsuz cevap verebilirler.

Ancak mevcut yasal düzenlemelerde eksikler mevcuttur: ÇED Yönetmeliği: Halkın katılımı noktasında, faaliyetin yapılması sırasındaki ve sonrasındaki katılım süreci ele alınmamış, Katılım usullerinde engelleyici düzenlemeler vardır.

Resmi Gazete Tarihi: 17.07.2008 Resmi Gazete Sayısı: 26939 ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ YÖNETMELİĞİ Halkın katılımı toplantısı MADDE 9 – (1) Komisyonun kapsam belirleme toplantısından önce, halkı yatırım hakkında bilgilendirmek, projeye ilişkin görüş ve önerilerini almak üzere proje sahibi tarafından projenin gerçekleştirileceği yerde Bakanlık ile mutabakat sağlanarak belirlenen tarihte, halkın katılımı toplantısı düzenlenir. (2) Çevresel Etki Değerlendirmesi sürecinden önce proje sahibi tarafından, halkı bilgilendirmek amacıyla anket, seminer gibi çalışmalar yapılabilir. a) Toplantı yeri, Valilik ve proje sahibi tarafından belirlenir ve Valilik tarafından Bakanlığa bildirilir. Toplantı için projeden en çok etkilenmesi beklenen ilgili halkın kolaylıkla ulaşabileceği merkezi bir yerin seçilmesine özen gösterilir. b) Proje sahibi, toplantı tarihini, saatini, yerini ve konusunu belirten bir ilanı ulusal düzeyde yayımlanan bir gazete ile o yörede yayımlanan yerel bir gazetede toplantı tarihinden en az on gün önce yayınlatır. c) Toplantı İl Çevre ve Orman Müdürünün veya görevlendireceği bir yetkilinin başkanlığında yapılır. Toplantıda; halkın proje hakkında bilgilendirilmesi, görüş, soru ve önerilerinin alınması sağlanır. Başkan katılımcılardan görüşlerini yazılı olarak vermelerini isteyebilir. Toplantı tutanağı, bir sureti Valilikte kalmak üzere Bakanlığa gönderilir. (3) Valilik, halkın katılımı toplantısı ile halkın görüş ve önerilerini bildirebileceği süreç ile ilgili zamanlama takvimini ve iletişim bilgilerini halka duyurur. Halkın görüş ve önerileri zamanlama takvimi içerisinde komisyona sunulur. (4) Komisyon üyeleri, 8 inci madde de belirlendiği şekilde kendi isteklerine bağlı olarak kapsam belirleme toplantısı öncesinde proje uygulama yerini inceleyebilir; kendilerine iletilen tarihe göre halkın katılımı toplantısına katılabilirler. Halkın katılımı toplantısı çalışmaları ile ilgili sekretarya hizmeti, İl Çevre ve Orman Müdürlüğü tarafından yürütülür.

SONUÇ OLARAK: Sağlıklı bir çevrede yaşama hakkı için herkesin demokratik katılımını güvence altına alan, idarenin çevreye ilişkin karar ve faaliyetleri üzerinde etkin bir denetim mekanizmasının kurulmasını sağlayacak olan Aarhus Sözleşmesinin, Türkiye tarafından da imzalanması ve gerekli düzenlemelerin bir an önce yapılması bir zorunluluktur.