Sağlık, sağlık hizmetleri ve sağlıkla ilgili temel kavramlar Kayıhan Pala Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı kpala@uludag.edu.tr

FAKÜLTEMİZE HOŞ GELDİNİZ TIP 1011 Halk Sağlığına Giriş dersinin amacı, Tıp Fakültesi birinci sınıf öğrencilerini halk sağlığı kavramı ile tanıştırmak, onlara sağlık ve sağlık hizmeti kavramlarını tanıtmak ve sağlığı etkileyen etmenler hakkında bilgi sahibi olmalarını sağlamaktır.

TIP1011 HALK SAĞLIĞINA GİRİŞ DERSİ PROGRAMI 21.09.2010 Halk sağlığına giriş Dr.N. Aytekin 2 28.09.2010 Sağlık, sağlık hizmetleri ve sağlıkla ilgili temel kavramlar Dr.K.Pala 3 05.10.2010 Sağlığın belirleyicileri 4 12.10.2010 Sağlık politikaları Dr.K. Pala 5 19.10.2010 Demografi ve Sağlık 6 26.10.2010 Üreme sağlığı 7 02.11.2010 Sağlık Eğitimi 8 09.11.2010 Sağlık İletişimi 9 23.11.2010 Sağlığı Koruma Dr.E. İrgil 10 14.12.2010 Sağlıkta Teknoloji Kullanımı 11 21.12.2010 Temel Sağlık Hizmetleri Dr.A.Turkkan 12 28.12.2010 Sağlıkta Eşitsizlikler 13 04.01.2011 Çevre ve İnsan Dr.N. Akış 14 11.01.2011 Sağlıkta Ekip Çalışması ve Toplumu Tanıma

“Sağlık” dendiğinde ne anlıyoruz? Bireyin yaşamı (Ömür) Yaşadığı süre (yıl) Hastalık olmaksızın Ağrı olmaksızın Sakatlık olmaksızın Sağlığın korunması Sağlığın geliştirilmesi Hastalıkların önlenmesi Sakatlıkların önlenmesi Hastalananların etkin tedavisi Sakatlıkların rahabilitasyonu Tıbbi rehabilitasyon Sosyal rehabilitasyon

S A Ğ L I K , YALNIZCA HASTALIK YA DA SAKATLIĞIN BULUNMAMASI DEĞİL, AYNI ZAMANDA BEDENSEL, RUHSAL ve SOSYAL OLARAK TAM BİR “İYİLİK DURUMU”DUR.

İnsanlar geçen yüzyıllarda ortalama olarak kaç yıl yaşıyorlardı? DOĞUMDA BEKLENEN YAŞAM ÜMİDİ (Life expectancy): İnsanların doğduğu andan başlayarak kaç yıl yaşama olasılıklarının olduğunu gösteren sayı. İstatistiksel yöntemlerle hesaplanır. En sık kullanılan sağlık düzeyi göstergelerinden biridir.

AVRUPA YIL DBYÜ (Yıl) 1800 33,3 1850 36,3 1900 42,7 1950 64,7 1990 74,2 2001 76,8

SAĞLIKLA İLGİLİ BAZI SORULAR: Sağlık “hak” mı, “gereksinim” mi? “Hasta” mı, “müşteri” mi?

Hak Hak, bireyin, diğer insanların kendi hayatlarını yaşama şekline müdahale etmeden, kendi yaşamına yön verme özgürlüğü Hukuk düzeninin kişilere tanımış olduğu yetkiler Hak kavramı bireyler arasında “eşitlik” içerir.

İnsan hakları Tüm insanların sahip olduğu varsayılan “Temel hak ve özgürlükler” İnsan hakları, ırk, din, dil ve cinsiyet ayrımı gözetmeksizin tüm insanların yararlanabileceği haklardır. Bu hakları kullanmakta herkes eşittir.

İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi

Gereksinim İnsanların maddi ve kültürel varlıklarını sürdürmek ve geliştirmek için çeşitli mal ve hizmetlere karşı duydukları istek bu isteğin yarattığı gerginlik ya da açlık. Gereksinim kavramı bireyler arasında “farklılık” içerir.

Gereksinimin iki temel özelliği: Tatmin edildikçe şiddeti azalır. Belli sınırlar içinde birbirlerinin yerine geçebilir.

Hükümetler, kendi halklarının sağlığından sorumludur. DSÖ ANAYASASI, 1947 S a ğ l ı k; Irk, din, dil, politik inanç, ekonomik ve sosyal durum ayrımı gözetilmeksizin doğuşta kazanılan temel bir haktır. Hükümetler, kendi halklarının sağlığından sorumludur.

Sağlık hakkı İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi, 1948

Sağlık hizmetinden yararlanan kişi Hasta mı, müşteri mi?

Hasta mı, müşteri mi? Kapitalist sistemde müşteri “parası olan” ve “parası kadar alış veriş yapabilme özelliğine sahip olan kişi” anlamına gelmektedir.

SAĞLIK HAKSA, HASTA MÜŞTERİ OLAMAZ! Hasta mı, müşteri mi? SAĞLIK HAKSA, HASTA MÜŞTERİ OLAMAZ! Sağlık hizmeti alması gereken kişiye “Müşteri” dendiği zaman ortaya çıkan iki önemli sonuç şudur: “Parası olmayan sağlık hizmeti alamaz” “Parası olan da ancak parasının yettiği hizmeti satın alabilir”

Sağlık hakkı nasıl ele alınmalı? Sağlık hakkının bileşenleri nelerdir?

“Sağlık hakkı”nın bileşenleri Sağlığın bir hak olarak kabul edilmesi Standartlar (Yasal düzenlemeler, rehberler, etik değerler ve protokoller) Araştırma ve geliştirme (Ekonomik, sosyal ve kültürel konular) Sağlık durumu analizi Kapsayıcı ulusal sağlık planı

“Sağlık hakkı”nın bileşenleri Her türlü ayrımcılığı reddetme Saydamlık Kültürel farklılıklara saygı Kalite Katılım (politika oluşturulması, uygulama ve hesap verebilirlik) Ulusal finansman (hakkaniyet ve kanıta dayalı)

“Sağlık hakkı”nın bileşenleri Uluslar arası boyut (İşbirliği, eşgüdüm) Sağlık insan gücü Sağlıkla ilgili bilgilendirme Sağlığın geliştirilmesi İlaçlar Sektörler arası işbirliği Kamu tarafından yürütülen sağlık eğitimi Değerlendirme, izleme, hesap verme, düzeltme.

Sağlık hizmetleri Halkın sağlık alanındaki istek ve gereksinimlerini karşılamak amacıyla ülke düzeyinde örgütlenmiş kurumlarca yapılan hizmetler.

TIBBIN BİLEŞENLERİ Tıbbi bilginin üretimi Tıp eğitimi Sağlık hizmeti Araştırma Tıp eğitimi Planlama Yetiştirme İstihdam Sağlık hizmeti Koruyucu Tedavi edici I.Basamak II.Basamak III.Basamak Esenlendirici

Hekimliğin amacı “Şu yaşanası dünyada, kişinin, olanakların elverdiği ölçüde uzun bir yaşamı, sağlık, mutluluk ve verimli bir çalışma içinde sürdürebilmesini sağlamaktır.” Prof.Dr.Rahmi Dirican (1928-2010)

SAĞLIK HİZMETİ SUNMA ANLAYIŞI GELENEKSEL HEKİMLİK UYGULAMALARI ÇAĞDAŞ HEKİMLİK UYGULAMALARI

SAĞLIK HİZMETİ ANLAYIŞI GELENEKSEL HEKİMLİK Ç A Ğ D A Ş H E K İ M L İ K Öncelik : Hastalıkların tedavi edilmesi Öncelik: Sağlığın korunması ve geliştirilmesi Hastalanınca hizmet sunumu Herkese sürekli hizmet Sunum hekim ağırlıklı “Ekip” anlayışı Uzman hekim kullanımı ağırlıklı Genel pratisyenlere ağırlık Toplum pasif konumda Toplum katılımı Sağlıktan yalnızca sağlık sektörü sorumlu Sektörler arası işbirliği

Sağlık hizmeti gereksinimi Sağlık hizmeti sunumu Gelir Düzeyi (Hizmet sunucuları) A Sağlık hizmeti gereksinimi E Kişi başına sağlık kuruluşuna başvuru (2008) Güneydoğu Anadolu : 4,97 Batı Marmara : 7,31

Sağlığın ticareti Sağlık, ticari bir mantıkla ele alındığı her zaman, temel bir insan hakkı olmaktan çıkar; parası olanın ancak parası kadar satın alabildiği bir meta biçimine dönüşür ki, bugün karşı durulması gereken asıl tehdit bu durumdur.

“İYİ HEKİMLİK” DEĞERLERİ Mesleki bağımsızlığını korumak Meslektaşları ile iyi ilişkiler kurmak Her zaman bilimsel bilgiyi kullanmak Ayrım yapmadan hizmet sunmak Kişi özerkliğine saygı göstermek Dürüstlük (doğruyu/gerçeği söylemek) İnsanın yaşam, sağlık ve onuruna saygı ve özen göstermek Hasta yararını her zaman kendi (ya da kurumsal) çıkarının önünde tutmak Mesleki gizliliği korumak, özel yaşama saygı göstermek Kaynakların adil ve verimli kullanımına dikkat etmek, kurumsal düzeyde bunu talep etmek Çıkar çatışmasının ayırdına varabilmek ve kaçınmak Temel olarak toplumun sağlık hakkını, özel olarak sağlık hizmetine erişim hakkını gözetmek Hizmet sunarken sağlığın belirleyicilerini ve toplumsal/kültürel koşulları dikkate almak