Dünya Ticaretine Genel Bakış Konu #2 Dünya Ticaretine Genel Bakış

Önizleme A.B.D.’nin en büyük ticaret ortakları Yer Çekimi Modeli: Ekonomik büyüklüğün ticarete etkisi Mesafe ve ticareti etkileyen diğer faktörler Sınırlar ve ticari antlaşmalar Globalleşme: geçmişten günümüze Ticaretin değişen bileşimi Servis Hizmetlerini Dış Tedariği (outsourcing) Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved.

Kim Kiminle Ticaret Yapıyor? A.B.D.’nin 2008 yılındaki en büyük 5 ticaret ortağı Kanada, Çin, Meksika, Japonya ve Almanya. 2008 yılında A.B.D.’den Kanada’ya yapılan toplam ithalat ve ihracat yaklaşık $550 milyar dolar. 2005 yılında A.B.D.’nin en büyük 10 ticaret ortağı A.B.D.’nin toplam ticaretinin %56’sını oluşturdu. 2008 yılında A.B.D.’nin en büyük 15 ticaret ortağı A.B.D.’nin toplam ticaretinin %69’unu oluşturdu. Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved.

Şekil 2-1: A.B.D.’nin En Büyük Ortaklarıyla olan Toplam Ticareti, 2008 Kaynak: A.B.D. Ticaret Departmanı Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved.

Büyüklük Önemlidir: Yer Çekimi Modeli A.B.D.’nin 2008 yılındaki en büyük 10 ticaret ortağının 3’ü aynı zamanda Avrupa’nın da en büyük ilk 3 ekonomisiydi: Almanya, İngiltere ve Fransa. Bu ülkeler Avrupa’daki en büyük Gayri Safi Yurt İçi Hasıla (GSYİH)’ya sahip. GSYİH (gross domestic product (GDP) ) bir ülkede üretilen ürün ve servislerin değerini ölçer. Neden A.B.D. diğer Avrupa ülkeleri ile değil de en çok bu Avrupa ülkeleri ile ticaret yapıyor? Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved.

Büyüklük Önemlidir: Yer Çekimi Modeli (devam) Aslında, bir ekonominin büyüklüğü direkt olarak ithalat ve ihracat miktarıyla ilişkilidir. Daha büyük ekonomiler daha çok ürün ve servis üretirler, böylece ihracat pazarında satacakları da daha çoktur. Daha büyük ekonomiler sattıkları ürün ve servislerden daha çok gelir elde ederler, böylece insanlar daha çok ithal ürün alabiliriler. Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved.

Şekil 2-2: Avrupa Ekonomilerinin Büyüklüğü ve A. B. D Şekil 2-2: Avrupa Ekonomilerinin Büyüklüğü ve A.B.D. ile Ticaret Miktarları Kaynak: A.B.D. Ticaret Departmanı, Avrupa Komisyonu Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved.

Yer Çekimi Modeli Büyüklük dışında ticarete etki eden etmenler: Pazarlar arasındaki mesafe taşıma masraflarını ve bundan dolayı da ithalat ve ihracat masrafını etkiler. Mesafe, ticareti etkileyen kişisel kontak ve iletişimi de etkileyebilir. Kültürel Yakınlık: eğer iki ülkenin kültürel bağları var ise, büyük ihtimalle güçlü ekonomik bağları da vardır. Coğrafya: okyanus limanları ve dağ gibi doğal engellerin olmaması taşıma ve ticareti kolaylaştırır. Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved.

Yer Çekimi Modeli (devam) Uluslararası şirketler: farklı milletler arasında yayılmış olan şirketler bölümleri arasında birçok ürün ithal ve ihracatı yaparlar. Sınırlar: Sınırları geçmenin zaman ve muhtemelen gümrük vergisi (tariff) gibi masrafları içeren formaliteleri vardır. Bu tür örtülü ve aleni masraflar ticareti azaltır. Sınırların olması, ticareti daha da engelleyebilen farklı dillerin (bkz 2) ve para birimlerinin varlığını da işaret eder. Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved.

Yer Çekimi Modeli (devam) Temel haliyle, yer çekimi modeli aşağıdaki şekilde ticaret için sadece büyüklük ve mesafenin önemli olduğunu var sayar: Tij = A * Yi * Yj /Dij Tij ülke i ve ülke j arasındaki ticaret miktarı A sabit Yi : i ülkesinin GSYİH’sı Yj : j ülkesinin GSYİH’sı Dij : i ve j ülkeleri arasındaki mesafe Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved.

Yer Çekimi Modeli (devam) Biraz daha genel haliyle, çoğunlukla kullanılan yer çekimi modeli: Tij = A x Yia x Yjb /Dijc a, b, ve c 1 den farklı olabilir. Şaşırtıcı bir şekilde, yer çekimi modeli gerçek ticaret akışlarını oldukça iyi tahmin eder, yukarıda A.B.D- E.U. ticaret akışlarını gösteren şekilde olduğu gibi. Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved.

Mesafe ve Sınırlar Mesafenin etkileriyle ilgili yer çekimi modeli tahminlerine göre ülkeler arasındaki mesafede%1’lik bir artış ticaret miktarında %0.7 ile %1 arasında bir düşüşle ilişkilendiriliyor. Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved.

Mesafe ve Sınırlar (devam) Mesafeden başka, sınırlar da ticaret için gereken masraf ve zamanı arttırır. Ülkeler arasındaki ticari antlaşmalar sınırları geçmek için gereken formalite ve gümrük vergilerini düşürmeyi, ve böylece ticareti arttırmayı hedefliyor. Yer çekimi modeli ticari antlaşmaların ticarete etkisini değerlendirebilir: Bir ticari antlaşma ortaklar arasında, GSYİH ve aralarındaki mesafeye göre tahmin edilen ticaret miktarına göre belirgin bir ticaret artışına sebep oluyor mu? Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved.

Mesafe ve Sınırlar (devam) A.B.D., Meksika ve Kanada ile 1994 yılında serbest ticaret antlaşması, Kuzey Amerika Serbest Ticaret Antlaşması’nı (North American Free Trade Agreement) (NAFTA) imzaladı. NAFTA’dan ve Meksika ile Kanada’nın A.B.D.’ye yakınlığından dolayı, A.B.D.’nin kuzey ve güney komşularıyla GSYİH’ya oranla ticareti A.B.D.’nin Avrupa ülkeleri ile arasındaki ticaretten daha büyük. Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved.

Şekil 2-3: Ekonomik Büyüklük ve A.B.D. İle Ticaret Kaynak: A.B.D. Ticaret Departmanı, Avrupa Komisyonu Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved.

Mesafe ve Sınırlar (devam) Ancak A.B.D. ve Kanada arasındaki serbest ticaret antlaşmasına rağmen, aynı dilli kullanan, bu iki ülke arasındaki sınır yine de ticarette bir azalmayla ilişkili gözüküyor. Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved.

Şekil 2-4: British Columbia ile Ticaret yapan Kanada ve A. B. D Şekil 2-4: British Columbia ile Ticaret yapan Kanada ve A.B.D. Eyaletleri Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved.

Tablo 2-3: British Columbia ile Ticaret, GSYİH yüzdesi olarak, 1996 Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved.

Dünya Küçüldü mü? Mesafenin ticarete negatif etkisi yer çekimi modeline göre kayda değerdir, ancak zamanla modern taşıma ve iletişim ile bu etki giderek azalmıştır. Ticareti arttıran teknolojiler: - Tekerlekler, yelkenler, pusulalar, demir yolları, telgraf, buhar gücü, arabalar, telefonlar, uçaklar, bilgisayarlar, faks makineleri, internet, fiber optik, kişisel dijital assistantlar (PDAs), GPS uyduları… ticareti arttıran teknolojilerdir. Ancak tarih göstermiştir ki savaşlar gibi politik faktörler ticaret bileşimlerini taşıma ve iletişimdeki yeniliklerden daha çok değiştirebilir. Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved.

Dünya Küçüldü mü? (devam) Dünya ticareti 1870’den 1930’a kadar çok hızlı gelişti. (buhar gücü, demir yolları, telgraf, telefonlara Globalleşme iki dünya savaşı ve ekonomik krizle (Büyük Buhran) kesintiye uğradı ve tersine döndü. 1945 civarında yeniden canlanmaya başladı ancak 1970’e kadar tam toparlanamadı. 1970’dan günümüze dünya GSYİH’sına oranla dünya ticareti çok yüksek seviyelere ulaştı. (telefon, uçak, bilgisayarlar, internet, fiber optik, PDAs, GPS uyduları) Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved.

Dünya GSYİH’sına oranla Dünya İhracatı Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved.

Dünya Küçüldü mü? (devam) Sadece son birkaç on yıllık sürede uluslararası ticaret İngiltere için 1910’dakinden daha önemli olmaya başladı. Bugün bile, A.B.D. için uluslararası ticaret İngiltere için 1910 yılında olduğundan daha az önemli (bkz. Şekil 2-5) Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved.

Şekil 2-5: Uluslararası Ticaretin 1830’dan itibaren Yükseliş, Düşüş ve Yükselişi Kaynak: Richard E. Baldwin ve Phillipe Martin, “Two Waves of Globalleşme: Superficial Similarities, Fundamental Differences,” in Horst Siebert, ed., Globalleşme ve Labor (Tubingen: Mohr, 1999). Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved.

Değişen Ticaret Bileşimi Günümüzde milletler hangi tür ürünlerin ticaretini yapıyorlar, ve bu bileşimin geçmişteki ticaret ile mukayesesi nasıl? Bugün, ticaretin en büyük kısmı (ortalama %55) araba, bilgisayar ve makine gibi üretilmiş ürünlere dayanıyor. Hizmetler (Servisler) (taşımacılık, sigorta, nakliye, yasal ücretler ve turist harcamaları) ticaret miktarını %20’sini oluşturuyor. Mineral ürünler (ör., petrol, kömür, bakır) ve tarımsal ürünler ticaretin nispeten küçük bir kısmını oluşturuyor. Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved.

Şekil 2-6a: Ticaret Bileşimi, 2005 Kaynak: Dünya Ticaret Örgütü Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved.

Şekil 2-6b: Ticaret Bileşimi, 2008 Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved.

Değişen Ticaret Bileşimi (devam) Geçmişte, ticaretin büyük bir kısmı tarımsal ve madeni ürünlere dayanıyordu. 1910’da, İngiltere’de üretilmiş ürünler ihracatın büyük bir kısmını oluştursa da esas olarak tarımsal ve madeni ürünler ithal ediliyordu. 1910’da, A.B.D.’nin başlıca ithalat ve ihracatı tarımsal ve madeni ürünlerdi. 2002’da, her iki ülkede de ithalat ve ihracatın en büyük miktarını üretilmiş ürünler oluşturuyor. Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved.

Tablo 2-4: Üretilmiş Malların Mal Ticaretindeki Yüzdesi Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved.

Değişen Ticaret Bileşimi (devam) Düşük ve orta gelir seviyesindeki ülkelerin de ticaret bileşimleri değişti. 2001 yılında düşük ve orta gelir seviyesindeki ülkelerin ihracatının ortalama %65’i üretilmiş mallar ve sadece %10’u tarım ürünüydü. 1960 yılına düşük ve orta gelir seviyesindeki ülkelerin ihracatının ortalama %58’i tarım ürünü ve sadece %12’si üretilmiş mallardı. Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved.

Şekil 2-7: Gelişmekte Olan Ülkeler İhracatınının Değişen Bileşimi More thanb 90 of exporst of China, the largets develoing economy and rapidly growing force in the world, consists of manufactured goods. Kaynak: Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konseyi Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved.

Hizmet Dış Tedariği (Servis Outsourcing) (devam) Hizmet Dış Tedariki (Servis Outsourcing) hizmet sağlayıcı bir firmanın operasyonlarını yabancı bir lokasyona taşıması ile olur. Hizmet Dış Tedariki elektronik olarak uygulanıp transit edilebilen hizmetler için mümkündür. Örneğin, bir firma telefon görüşmeleri elektronik olarak aktarılabilen müşteri servis merkezlerini yabancı yerleşkeye taşıyabilir. Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved.

Hizmet dış tedariki günümüzde ticaretin önemli bir kısmı değildir. Bazı işler “ticareti yapılabilir(tradable) ve dolayısıyla dış tedariki yapılabilme potansiyeli vardır. Birçok iş müşteriye yakın yapılması gerektiği için “ticareti yapılamayan” dır (nontradable). Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved.

Hizmet Dış Tedariği (Servis Outsourcing) (devam) Hizmet Dış Tedariki henüz ticaretin önemli bir kısmı değildir, ancak hizmet işlerinin ortalama %19unun “ticareti yapılabilir (tradable)” ve dolayısıyla dış tedarik edilme potansiyeli vardır. Karşılaştırma olarak, üretim işlerinin %12’si “ticareti yapılabilir”dir ve dolayısıyla dış tedarik edilme potansiyeli vardır. Ancak birçok iş müşteriye yakınlık gerektirdiği için ticarete uygun değildir (non-tradable). Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved.

Şekil 2-8: Ticarete Açık Endüstrilerin İşgücündeki Payı Kaynak: J. Bradford Jensen ve Lori G. Kletzer, “Tradable Serviss: Understanding the Scope ve Impact of Serviss Outsourcing,” Peterson Institute of Economics Working Paper 5-09, May 2005 Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved.

Özet A.B.D.’nin en büyük 5 ticaret ortağı: Kanada, Çin, Meksika, Japonya ve Almanya. Avrupa Birliği’ndeki en büyük ekonomiler Avrupa Birliği ve A.B.D. arasındaki ticaretin en büyük payını oluşturmaktadırlar. Yer çekimi modeli (Gravity model) ticaret miktarının her iki ticari ortağın GSYİH ile doğru ilişkili ve aralarındaki mesafe ile ters ilişkili olduğunu ön görmektedir. Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved.

Özet (devam) Büyüklük ve mesafe dışında; kültür, coğrafya, uluslararası şirketler, ve ülkeler arası sınırlar da ticareti etkiler. Modern taşıma ve iletişim ticareti arttırmıştır, ancak tarihte politik faktörler ticareti daha fazla etkilemiştir. Günümüzde, üretilmiş ürünler ticareti yaygın olmasına karşın, geçmişte ticaretin çoğunluğu tarımsal ve mineral ürünlere dayanıyordu. Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved.

Ekstra Konu Materyali Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved.

Tablo 2-1 Hipotetik Dünya Harcama Oranları ve GSYİH Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved.

Tablo 2-2. İhracat Miktarları (trilyon $) Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved.