İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ GENEL OLARAK İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ İş sağlığı ve güvenliği, çalışanların yaptıkları işten, çalışma koşullarından ve kullanılan araç ve gereçlerden doğabilecek tehlikelere karşı yaşamının ve sağlığının etkin olarak korunmasını ve çalışanların sağlıklı ve güvenli çalışabileceği ortamın sağlanmasını ifade eder. Örneğin; kadın ve çocukların çalışma süreleri sınırlandırılmış ve kadın ve çocukların gece ve bazı ağır ve tehlikeli işlerde çalışmaları yasaklanmıştır. İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİNE İLİŞKİN YÜKÜMLÜLÜKLER A)DEVLETİN YÜKÜMLÜLÜKLERİ 1)İş Sağlığı Ve güvenliği Mevzuatının Oluşturulması Türkiye’de iş sağlığı ve güvenliğini düzenleyen temel kanun İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunudur. Kanun ile iş yerlerinde iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması ve mevcut sağlık ve güvenlik koşullarının iyileştirilmesi için işveren ve çalışanların görev, yetki , sorumluluk, hak ve yükümlülükleri düzenlenmiştir.

2)İş Sağlığı ve Güvenliği Kurumsal Yapısının Oluşturulması İş sağlığı ve güvenliğine ilişkin mevzuatı uygulayacak, denetleyecek ve gerektiğinde yaptırım uygulayacak kurumsal bir yapının oluşturulması devletin görevleri arasındadır. Devletin yanı sıra bu hizmetler Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı İŞ Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü ve İş Teftiş Kurulu tarafından yerine getirilir. İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu ile İş Sağlığı ve Güvenliği Konseyine yasal zemin sağlanmıştır. Konseyin başlıca görevi ülke genelinde iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili politika ve stratejilerin belirlenmesi için önerilerde bulunmaktır. 3)İş Sağlığı ve Güvenliği Denetimi Devletin oluşturduğu örgütle, iş sağlığı ve güvenliğine ilişkin düzenlemesini, uygulanmasını, denetlenmesini ve yükümlülüklerin yerine getirilmediğinin saptanması halinde yaptırım uygulaması gerekir. Aksi taktirde emredici hükümlerin uygulanması tamamen işverenin iradesine bırakılmış olur. Teftişler Bakanlık iş müfettişlerince yapılır. İş müfettişleri; işyerlerini ve eklentilerini, işin yürütülmesi tarzını ve ilgili belgeleri, araç, gereç, cihaz ve makineleri, ham ve işlenmiş maddelerle iş için gerekli olan malzemeyi, gerektiği zamanlarda ve çalışanların yaşamına, sağlığına, güvenliğine, eğitimine, dinlenmesine ilişkin tesis ve tertipleri her zaman görmek, araştırmak ve incelemek ve bu kanunla suç sayılan eylemlere rastladığı zaman İş Teftişi Tüzüğünde açıklanan şekillerde bu halleri önleme yetkisine sahiptir(İşK. 92/1)

B)İŞVERENİN YÜKÜMLÜLÜKLERİ 1)İş Sağlığı ve Güvenliğini Sağlama Yükümlülüğü İşveren, çalışanların işle ilgili sağlık ve güvenliğini ağlamakla yükümlü olup bu çerçevede; mesleki risklerin önlenmesi eğitim ve bilgi verilmesi dahil her türlü tedbirin alınması, organizasyonun yapılması, gerekli araç ve gereçlerin sağlanması, sağlık ve güvenlik tedbirlerinin değişen koşullara uygun hale getirilmesi ve mevcut durumun iyileştirilmesi için çalışmalar yapmalıdır(İSGK. 4/1,a). İşveren, bu tedbirlerin maliyetini çalışanlara yansıtamaz(İSGK.4/4). 2)Denetleme Yükümlülüğü İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’na göre; işveren işyerinde alınan iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerine uyulup uyulmadığını izler, denetler ve uygunsuzlukların giderilmesini sağlar. 3)Eğitim Verme Yükümlülüğü İSGK’ya göre; işveren, çalışanların iş sağlığı ve güvenliği eğitimlerini almasını sağlar. Bu eğitim özellikle; işe başlamadan önce, çalışma yeri veya iş değişikliğinde, iş ekipmanının değişmesi halinde veya yeni teknoloji uygulanması halinde verilir. Eğitimler, değişen ve ortaya çıkan yeni risklere uygun olarak yenilenir ve belli aralıklarla tekrarlanır. Eğitimde geçen süre çalışma süresinden sayılır.

4)Çalışanların Bilgilendirilmesi Yükümlülüğü İşveren, çalışan ve çalışan temsilcilerini ; iş yerinde karşılaşılabilecek sağlık ve güvenlik riskleri, koruyucu ve önleyici tedbirler, kendileri ile ilgili yasal ha ve sorumluluklar, ilk yardım olağandışı durumlar, afetler ve yangınla mücadele gibi konularda bilgilendirmelidir. 5)İş Yerinde İş Sağlığı ve Güvenliği ile İlgili Örgütlenme Yükümlülüğü a) İş Sağlığı ve Güvenliği Kurulu Elli ve daha fazla çalışanın bulunduğu ve altı aydan daha fazla süren sürekli işlerin yapıldığı işyerlerinde işveren, iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili çalışmalarda bulunması için kurul oluşturur(İSGK. 22). b) İş Güvenliği Uzmanı, İşyeri Hekimi ve Sağlık Personeli İşveren, iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin sunulması için çalışanları arasından iş güvenliği uzmanı, işyeri hekimi ve diğer sağlık personeli görevlendirir. Çalışanları arasında belirlenen niteliklere sahip personel bulunmaması halinde, bu hizmetin tamamını veya bir kısmını ortak sağlık ve güvenlik birimlerinden hizmet alarak yerine getirebilir. Ancak belirlenen niteliklere ve gerekli belgelere sahip olmaması halinde tehlike ve çalışan sayısı dikkate alınarak bu hizmetin yerine getirilmesini kendisi üstlenebilir. İşyeri dışındaki uzman kişi ve kuruluşlardan hizmet alınması işverenin sorumluluklarını ortadan kaldırmaz. İşyeri hekimleri ve uzmanları alınması gereken tedbirleri yazılı olarak işverene bildirirler. İşveren tedbir almazsa bu hususu Bakanlığın yetkili birimine bildirmekle yükümlüdürler.

c)Çalışan Temsilcisi ve Destek Elemanı İşveren; işyerinin değişik bölümlerindeki riskler ve çalışanların sayılarını göz önünde bulundurarak dengeli dağılıma özen göstermek kaydıyla , çalışanlar arasında yapılacak seçimle veya atama yoluyla belirtilen sayıda çalışan temsilcisi görevlendirmekle yükümlüdür(İSGK. 20/1). Çalışan temsilcileri, tehlike kaynağının yok edilmesi veya risklerin azaltılması için, işverene öneride bulunma ve işverenden gerekli tedbirlerin alınmasını isteme hakkına sahiptir. Temsilcilerin hakları kısıtlanamaz ve görevlerini yerine getirebilmeleri için işveren tarafından gerekli imkanlar sağlanır(İSGK20/4). 6) Çalışanları Sağlık Gözetimine Tabi Tutma Yükümlülüğü İSGK’ya göre; işveren çalışanların işe girişlerinde, iş değişikliğinde, iş kazası, meslek hastalığı veya sağlık nedeniyle tekrarlanan işten uzaklaştırmalarından sonra işe dönüşlerinde istekte bulunmaları halinde ve işin devamı süresince, çalışanın ve işin niteliği ile işyerinin tehlike sınıfına göre Bakanlıkça belirlenen düzenli aralıklarla çalışanlara sağlık muayenesi yapmakla yükümlüdür. Her türlü maliyet ve giderler işverence karşılanır ve çalışana yansıtılamaz ve çalışanların sağlık bilgilerİ gizli tutulur(İSGK. 15).

Risk değerlendirmesi yaparak alınması gereken tedbirlerin belirlenmesi 7) Çalışanların Görüşlerinin Alınması Ve Katılımlarının Sağlanması Yükümlülüğü İşveren, çalışanlara, çalışan temsilcilerine ve sendikalara şu imkanları sağlamakla yükümlüdür; İş sağlığı ve güvenliğiyle ilgili konularda görüşlerinin alınması, teklif getirme hakkının tanınması ve bu konulardaki görüşmelerde yer alma ve katılımlarının sağlanması Yeni teknolojilerin uygulanması, seçilecek iş ekipmanı, çalışma ortamı ve koşullarının çalışanların sağlık ve güvenliğine etkisi konularında görüşlerinin alınması İşveren, destek elemanları ile çalışan temsilcilerinin şu konularda önceden görüşlerini almalıdır; İşyeri hekimi, iş güvenliği uzmanı ve diğer personel ile ilk yardım, yangınla mücadele ve tahliye işleri için kişilerin görevlendirilmesi Risk değerlendirmesi yaparak alınması gereken tedbirlerin belirlenmesi Sağlık ve güvenlik risklerinin önlenmesi ve koruyucu hizmetlerin yürütülmesi Çalışanların bilgilendirilmesi Çalışanlara verilecek eğitimlerin planlanması

C)ÇALIŞANIN YÜKÜMLÜLÜKLERİ İSGK’ya göre; çalışanlar, iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili aldıkları eğitim ve işverenin bu konudaki talimatları doğrultusunda, kendilerinin ve hareketlerinden veya yaptıkları işten etkilenen diğer çalışanların sağlık ve güvenliklerini tehlikeye düşürmemekle yükümlüdür. Örneğin; makine, araç, gereç ve cihazları kurallara uygun şekilde kullanmak, teftiş sonucu işyerinde tespit edilen noksanlık ve mevzuata aykırılıkların giderilmesi konusunda işveren ve çalışan temsilcisiyle işbirliği yapmak… İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ YÜKÜMLERİNE AYKIRILIĞIN SONUÇLARI A)İŞVEREN BAKIMINDAN 1) Özel Hukuk Yaptırımları a)Tazminat Ödeme İşveren gerekli iş sağlığı ve güvenliği önlemlerini almaması nedeniyle meydana gelen iş kazası ve meslek hastalığı nedeniyle işverenin tazminat sorumluluğu ortaya çıkar. İşveren kanuna ve sözleşmeye aykırılığı nedeniyle işçinin ölümü, vücut bütünlüğünün zedelenmesi veya kişilik haklarının ihlaline bağlı zararların tazminini ödemekle yükümlüdür. İşverene karşı açılacak maddi , manevi ve destekten yoksun kalma tazminatlarına ilişkin davalar on yıllık zamanaşımı süresine tabidir.

b) İşçilerin Çalışmaktan Kaçınma Hakkı Ciddi ve yakın tehlike ile karşı karşıya kalan çalışanlar iş sağlığı ve güvenliği kuruluna, kurulun bulunmadığı işyerlerinde ise işverene başvurarak durumun tespit edilmesini ve gerekli tedbirlerin alınmasını isteyebilirler. Tedbirler alınana kadar çalışanlar çalışmaktan kaçınabilirler. Çalışanların çalışmaktan kaçındıkları dönemdeki ücreti ile kanundan ve iş sözleşmesinden doğan diğer hakları saklıdır(İSGK.13). c) İşçilerin İş Sözleşmesini Fesih Hakkı İşçinin isteğine rağmen gerekli tedbirlerin alınmadığı işyerlerinde işçiler altı işgünü içinde, belirli veya belirsiz süreli iş sözleşmelerini derhal feshedebilirler. 2) Kamu Hukuku Yaptırımları a)İşin Durdurulması Kanuna göre şu iki durumda işin durdurulması mümkündür; İşyerinde çalışanlar için tehlike oluşturan bir husus tespit edildiğinde, bu tehlike giderilinceye kadar, işyerinin bir bölümünde veya tamamında iş durdurulur. Çok tehlikeli sınıfta yer alan maden, metal ve yapı işleri ile tehlikeli kimyasallarla çalışan işlerin yapıldığı veya büyük endüstriyel kazaların olabileceği işyerlerinde, risk değerlendirilmesi yapılmamış olması durumunda iş durdurulur.

Teftişe yetkili üç iş müfettişinden oluşan heyet tespit tarihinden itibaren iki gün içerisinde işin durdurulmasına karar verir. İşin durdurulması kararı, ilgili mülki idare amirine ve işyeri dosyasının bulunduğu Çalışma ve İş Kurumu Müdürlüğüne bir gün içinde gönderilir. Mülki idare amiri tarafından işin durdurulması kararı yirmi dört saat içinde yerine getirilir. Ancak acil müdahalelerde işin durdurulması aynı gün içinde yerine getirilir(İSGK.25/3). İşveren yerine getirildiği tarihten itibaren altı iş günü içinde , yetkili iş yetkili iş mahkemesinde işin durdurulması kararına itiraz edebilir. Mahkeme itirazı altı iş günü içinde karara bağlar. Mahkeme kararı kesindir. İşyerinde faaliyetin tekrar başlaması Bakanlığın iznine bağlıdır. Tedbirlerin alındığı yazılı olarak Bakanlığa bildirilmesi halinde Bakanlık en geç yedi gün içinde talebi sonuçlandırır.(İSGK.25/5). İşveren, işin durdurulması nedeniyle işsiz kalan çalışanlara ücretlerini ödemekle veya ücretlerinde bir düşüklük olmamak üzere meslek veya durumlarına göre başka bir iş vermekle yükümlüdür(İSGK. 25/6). İşi durdurma kararına uymayan işveren hakkında idari para cezası uygulanır(İSGK. 26/1).

b) Cezai Yaptırımlar Cezai sorumluluk işveren veya işveren vekili üzerindedir. İdari para cezaları gerekçesi belirtilmek suretiyle Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlüğünce verilir. Verilen idari para cezaları tebliğinden itibaren otuz gün içinde ödenir(İSGK. 26/2). B)İŞÇİ BAKIMINDAN a)Tazminat Ödeme İşçinin iş güvenliği önlemlerine uymaması halinde ortaya çıkacak zarardan işçi genel hükümler çerçevesinde sorumludur. Örneğin; işveren sigara içilmemesi gereken bir yerde sigara içen ve patlamaya neden olan çalışanda uğradığı zararın tazminini isteyebilir. b) İşverenin İş Sözleşmesini Fesih Hakkı İşçinin iş sağlığı ve güvenliği önlemlerine uymaması, bu talimatlara aykırı hareket etmesi ya da iş güvenliğine ilişkin düzenlemeleri ihlal etmesi halinde işveren, işçinin sözleşmesini haklı nedenle feshedebilir.

HAZIRLAYAN: MERAL SARİ 36130945 SAĞLIK İDARESİ