Birleşmiş Milletler Engelli Hakları Sözleşmesi’ne Sahadan Bir Bakış

Fonksiyon kaybından, kimliğe, sakatlıktan, engelliliğe!

Engellilerin sorunlarına bakış açısı Tıbbi bakış açısı Sosyal bakış açısı İnsan hakları temellli bakış açısı

Engelli denildiği zaman ilk aklınıza gelen duyguyu söyleyebilir misiniz? Engeli olmayanlar engellileri çoğunlukla yardıma muhtaç insan olarak değerlendirmektedir. n: 167 (%)

T.C. Başbakanlık Özürlüler İdaresi Başkanlığı’nın (ÖZİDA) 3 kasım 2010’da açıkladığı Özürlülüğe Dayalı Ayrımcılığın Ölçülmesi Araştırması Özürlülerin yüzde 71,3'ü özürlülüğe dayalı ayrımcılıkla ilgili mevzuattan haberleri olmadığını dile getirilmektedir. %65’i tanımadıkları insanların alayına maruz kaldıklarını, %42.7’si kamu görevlilerinin kötü muamelesine maruz kaldıklarını engelliler in %46’sı, istihdam alanında %51’i, eğitim alanında %39’u, sağlık alanında %40 adalete erişimde engellilerin %51.3 toplumsal yaşama katılım alanında da ayrımcılık içeren uygulamalarla karşı karşıya kaldığını beyan etmektedir.

T.C. BAŞBAKANLIK Özürlüler İdaresi Başkanlığı Toplum Özürlülüğü Nasıl Algılıyor Araştırması-2009

Çocuğunuzun ilköğretimde öğretmeninin engelli olduğunuz gördünüz, tepkiniz ne olurdu? Engelsizlerin %41 gibi önemli bir bölümü bu durumu gözlemleyeceğini ifade etmiştir. n: 171 (%)

TÜRKİYE’DE ENGELLİLERİ YÖNELİK MEVZUAT T.C. Anayasası 572 Sayılı Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına İlişkin Kanun Hükmünde Kararname (1997) 573 Sayılı Özel Eğitim Hakkında Kanun Hükmünde Kararname (1997) 5378 sayılı Özürlüler bazı Kanunlarda ve kanun Hükmünde Kararnamelerde değişiklik Yapılması hakkında Kanun (2005)

  KANUNLARIN ÖZÜRLÜLERLE İLGİLİ HÜKÜMLERİ Eşitliği sağlamak amacıyla (Pozitif ayrımcılık ilkesi) getirilen MUAFİYETLER-TEDBİRLER EŞİTLİK İLKESİNDEN HAREKETLE GETİRİLEN DÜZENLEMELER

YASALAR UYGULAMAYA GEÇMEDİĞİNDE…

Yükümlülükler? Etkin tedbir alma İhlal etmeme Etkin müeyyidler getirme

Engellilerin sorunlarına bir bakış.. Özürlü nüfusun %60,28’i kendisi veya bir yakını üzerinden sosyal güvence sahibidir. İşsizlik oranı %72 civarındadır. Özürlü (nüfusun % 40.97’si ilkokul mezunudur. % 5.64’ü ortaokul mezunu, % 6.9’u lise mezunu ve % 2.42’si üniversite mezunudur.

Özel Eğitim Okullarında Özel Eğitim Sınıflarında   Öğrenci Sayısı Öğretim Yılı OKUL SAYISI ÖĞRETMEN SAYISI Özel Eğitim Okullarında Özel Eğitim Sınıflarında Kaynaştırma Eğitimde Toplam Öğrenci Sayısı 1999–2000 308 2.400 14.164 6.831 17.724 38.719 2000–2001 341 2.355 15.838 6.862 23.915 46.615 2001–2002 342 2.834 17.320 6.912 29.074 53.306 2002–2003 490 3.385 17.988 31.708 56.608 2003–2004 441 3.441 19.895 7.405 35.625 62.925 2004–2005 480 4.524 22.082 8.130 42.225 72.437 2005–2006 495 4.680 25.238 8.921 45.532 79.691 2006–2007 537 4.979 27.439 9.643 55.096 92.178 2007-2008 561 4.758 28.252 9.252 58.504 96.008 2008-2009 670 5.695 30.671 13.015 70.685 114.371 2009-2010 700 6.005 35.599 15.712 76.204 127.515

EĞİTİM ÖRNEK OLAY K.İ’ın velisi ile yapılan görüşmede; sınıfının üst katta olduğu, asansörün faal olmaması sebebiyle kızını üst katlara kucağında taşımak zorunda kaldığını ifade etmiştir. Özürlü çocuk velisi ayrıca; çocuğunu taşımasına bağlı olarak (belinde) ciddi sağlık sorunları yaşamaya başladığını, ayrıca kızını kucağında sınıfa çıkarması esnasında düşme riski yaşadıklarını, kızının diğer öğrenciler gibi gün içerisinde teneffüs saatlerinde dışarı çıkamadığını, bu durumun çocuğunun psikolojisini olmsuz etkilediğini dile getirmiştir

Engelli kardeşi için yardım toplarken can verdi Engelli kardeşi için yardım toplarken can verdi! Konya'daki kazada hayatını kaybeden Mevlüt Kartlar'ın (83), sanayi esnafından engelli kardeşi için para topladığı sırada minibüsün altında kaldığı öğrenildi

Konservatuvarı kazanan otistik genç okula kabul edilmedi Muğla'nın Bodrum ilçesinde düzenlenen Klasik Müzik Festivali kapsamında eğitim alan öğrenciler arasında bulunan otistik Buğra Çankır, iki kez konservatuvarı kazanmasına rağmen kabul edilmedi.

Engelli istihdamında analiz.. 2008 yılı boyunca özel sektör engelli işçi istihdamı 21.540 kamu sektöründe engelli işçi istihdam edilme sayısı (56 kadın 371 erkek olmak üzere) sadece 472’dir. Kamu kesiminde istihdam edilmesi gereken işçi kotadan 2.034 işçilik kota doldurulmamıştır. 2009 yılında 40.519 engelli iş başvurusunda bulunmuş, 26.405 kişi işe yerleştirilmiştir. (%.65,17) İşe yerleştirilenler arasında sadece 3.585’i kadındır. Kadın ve erkek arasındaki işe yerleştirme oranı yaklaşık 1/7dir. 2010 yılında 36.144 engelli iş başvurusunda bulunmuş, 32.257 kişi işe yerleştirimiştir. (%.89 İşe yerleştirilenler arasında sadece 4.428’i Kadındır. Kadın ve erkek arasındaki işe yerleştiirme oranı yaklaşık 1/7dir. Kamu kesimi Türkiye İş Kurumu’na 2007 yılında 4 milyon 573 bin(TL), 2008 yılında 5 milyon 198 bin TL ceza ödemiştir.

Mevzuattan kaynaklanan sorunlar ULUSLARASI SÖZLEŞMELERİN YETERLİ KARŞILIK BULAMAMASININ SEBEPLERİ AÇISINDAN SORUN KAYNAKLARI Mevzuattan kaynaklanan sorunlar Kamu otoritesinin ilgili kurumlarının engelli sorunlarını ve mevzuatı içselleştirmemesi, kamu idaresinin alışkanlıkları Yargının uluslarası sözleşmelere bakış açısı STK’ların izleyicilik ve savunuculuk faaliyetlerini yerine getirememeleri, ( hak temelli yerine yardım temelli çalışmaları, ulusla ve uluslar arası mevzuata hakim olmamaları, izleyicilik ve savunuculuk konusunda kapasite yetersizlikleri)

İDARİ UYGULAMALAR AÇISINDAN SORUNLAR KANUNLARIN ve İLİŞKİLİ MEVZUATIN EŞGÜDÜM İÇERMEMESİ ve ÇAKIŞMASI VE EKSİKLİKLER KANUNLARIN UYGULANMAMASI İdarecilerin mevzuatı bilmemesi İdarecilerin görevlerini ihmal ve önemsememeleri İdarecilerin kamu adına mali kaygıları İdarecilerin engelliye doğru bir bakış açısına sahip olmamasının getirdiği ayrımcı, dışlayıcı bakış açısı KANUNLARIN CAYDIRICI MÜEYYİDELER İÇERMEMESİ

KANUNLARIN ve İLİŞKİLİ MEVZUATIN EŞGÜDÜM İÇERMEMESİ ve ÇAKIŞMASI –EKSİKLİKLERE ÖRNEKLER 5378 sayılı kanunun geçici 2 ve 3.maddesinde kamusal mekanların ve toplu taşım araçlarının engelli erişimine uygun hale getirmesi için öngörülen 7 yıllık sürenin uzatılması 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’nun 53. maddesi ve bu madde kapsamında yayınlanmış olan16/09/2004 tarih ve 25585 sayılı Özürlülerin Devlet Memurluğu’na Alınma Şartları ile Yapılacak Yarışma Sınavları Hakkında Yönetmelik

KAMU İDARESİNİN ENGELLİLERİN TALEPLERİNE YANIT VERME BİÇİMİ İdari başvuruya olumlu yanıt vermek İdari başvuruya görünürde olumlu ama uygulamada red anlamına gelecek yanıt vermek Yöntem: Çalışmalar başlatılmıştır izahı Yöntem: İlerleyen dönemlerde yapılması planlanmaktadır İdari başvuruya olumsuz yanıt vermek Görevli sorumluluk almak istememesi, talebi mahkeme eliyle yerine gelmesini öngörmesi Görevlinin hakkı teslim etmek istememesi

Mesleğe dönüşte ayrımcılık Konu: M.D.A. İngilizce öğretmeniyken kaza yaprak felç olmuştur. Rehabilitasyon sonrası 2006 yılında Mersin İl Milli Eğitim Müd. Başvurarak göreve dönmek ister. İlçe milli eğitim Müdürlüğü Bu halde öğretmenlik yapamayacağını, ayrıca ona uygun bir okul olmadığını bildirerek talebi reddeder. Bu noktada M. D. A İzleyici derneğe başvurur. Ayrımcılığın içeriği: M.E.B. Açısından Makul uyumlulaştırma yapmama, Sağlık bakanlığı personeli açısından doğrudan ayrımcılık Ayrımcılığı yapan: Bakanlık görevlileri İzleme Şekli: Ayrımcılık madurunun konu hakkında faaliyet gösteren derneğe kişisel başvurusu Sonuç: Dernek, M.E.B’e başvurur ve atama yapılmasını talep eder. M.E.B’ce verilen resmi cevapta, öğretmenlik mesleğine dönmesinde bir sakınca bulunmadığı, öğretmen olmasına mani olacak bir hususun olmadığını belirtir M.D. A., Mersin Devlet Hastanesine başvurusu sırasında BİR DOKTOR (sadece ayakları çalışmamasına rağmen) “Bu halde öğretmenlik yapamayacağı belirtilir. Ve ne yaparsan yap, sana rapor vermeyeceğiz denilerek ” talebi reddedilir. Dernek bunun üzerine durumu Eylül 2009’da Sağlık Bakanlığı’na bildirir. Bakanlık halem hastane tayin eder ve M.D.A’nın kişisel başvuruda bulunması halinde ilgili doktor hakkınd aişlem yapılacağını belirtir. Ancak M.D. A. Uzun bir süre boyunca uğraşmasına rağmen olayın bu noktada tıkanması üzerine, derneğin ısrarlarına rağmen, talebinden vaz geçer. Doktor hakkında suç duyurusunda bulunmaz. İngilizce öğretmenliğini bırakır. Ayrımcılığın tespitinde yaşanan sorun: Olayın yüz yüze geçen bir diyalogda gerçekleşmesi ve engelli brbireyin psikoljik çöküntü yaşaması sebebiyle konuyu yargıya taşımamak istemesi

Mesleğe dönüşte ayrımcılık Konu: C.B. Görevini ifa ederken, 15.05.1997 (laborant olmasına rağmen) traktörle nöbet görevini ifa ederken traktörün yuvarlanması sonucu kaza geçirir. Geçirdiğim bu kaza neticesinde sırt omurlarım kırıldığı için omurilik felçlisi haline gelir. Tedavi ve rehabilitasyon sürecinin tamamlanması ve sıhhi izin süremin dolmasının ardından öncelikle tekerlekli sandalyemle görevimi yapabileceğim başka bir kurumda işe atama talebinde bulunur. Ancak bu talebim uygun kadro bulunmaması sebebiyle reddedilir. Bu durum üzerine 25.12..2002 tarihinde vazife maluliyetine bağlı emeklilik talebiyle davalı idareye başvuruda bulunur. Yaptığı bu başvuruya idare tarafından 08.05.2003 tarih adi malul olarak emekli edilir.. İ Ayrımcılığın içeriği: Kurum Makul uyumlulaştırma yapmama, ve doğrudan ayrımcılık Ayrımcılığı yapan: kurum görevlileri İzleme Şekli: Ayrımcılık madurunun konu hakkında faaliyet gösteren derneğe kişisel başvurusu Sonuç: Dernek, c.b. Ye hukuki destek sağlar, konu o tarihten bu yana mahkemededir. C.B. Sosyal güvenceye sahip olmadan, ilaçları ailesi tarafından alınmak ve bakılmak üuretiyle yaşamına devam etmektedir.

İSTANBUL BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ METROBÜS DAVASI Konu: TOHAD, bu konuda yaptığı tespitiler doğrultusunda 12 Haziran 2009 tarihinde İBB’ye yazılı bir başvuruda bulunarak Metrobüs hatlarının engellilerin kullanımına uygun hale getirilmesini talep etmiştir. Ancak Büyükşehir belediyesi, yazılı başvuruya, bir cevap vermemiştir. TOHAD nunun üzerine, İstanbul 2. İdare mahkemesi nezdinde (2009/1464 es nosu ile) bir dava açmıştır. İBB, DAVA SAVUNMASINDA ŞU EGEREKÇELERİ SUNMUŞTUR: -Engelliler için düzenlemeleri yapacak mali kaynak yoktu. -Metorbüs hattınn paralelinde engellilerin binebileceği belediye otobüsleri var, engelliler onlara binsinler Ayrımcılık Şekli: Doğrudan ayrımcılık İzleme Şekli: İzleyici dernek, re’sen harekete geçmiştir. Sonuç: Söz konusu dava 25.02.2010 Tarihinde sonuçlandı. İstanbul 2. İdare mahkemesi, 2010/258 sayılı kararında metrobüs hattında engellilerin ihtiyaçlarına uygun düzenlemeleri yapmayan belediyenin bu yöndeki talepleri yerine getirmemesini hukuka ve hakkaniyet ilklerine aykırı bularak oybirliğiyle İBB aleyhine karar vermiştir.

ÖSS SINAVINDA A.. ÜNİVERSİTESİNCE YAPILAN AYRIMCI UYGULAMA KONULU SAVCILIK BAŞVURUSU Konu: 2009 Öğrenci Seçme ve Yerleştirme Sistemi (ÖSYS) Yüksek Öğretim Programları ve Kontenjanları Kılavuzu’nda, üniversitelerin Yükseköretim Programlarının Koşul ve Açıklamaları başlıklı bölümün 134 sayfasında bulunan ve T.C. İstanbul Aydın Üniversitesi’nin giriş koşullarının anlatıldığı Bkz. 52 Fıkrasının son satırında “Özürlü öğrencilere eğitim-öğretim verecek olanağımız olmadığından; özürlü öğrencilerin tercih etmemesi gerekir” şeklinde bir ibare tespit etmiştir. Ayrımcılık Şekli: Doğrudan ayrımcılık Ayrımcılığı yapan: Kamu görevlisi (üniversite Yetkilileri, kitapçığı yayınlayan ÖSYM ve bağlı olduğu sorumlu kuruluşu YÖK İzleme Şekli: İzleyici dernek, engelli bir kişinin bilgilendirmesiyle re’sen harekete geçmiştir. İşlem: Aralarında izleyici derneğin de bulunduğu çeşitli STK’lar savcılığa konu hakkında suç duyurusunda bulunmuş, TCK 122. madde kapsamında dava açılmasını istemiştir. Söz konusu üniversite, olaydan dolayı özür dilemiş, YÖK ve ÖSYM yetkilileri olayın gözden kaçtığını, belirttiler. Soruşturma haken devam ediyor. Ayrımcılığın tespitinde yaşan sorun: Ayrımcılık suçu, yazı metin üzerinden gerçekleştiği için tespitte herhangi bir sorun yaşanmadı. Ancak, ayrımcılığı yapan kişinin isim bazında tespiti güçlüğü yaşandı. Bu yüzden ayrımcılık suçu idari sorumlulara isnat edildi.

SGK Memur alımında engellilere yönelik ayrımcılık iddialı dava Davalı Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) ÖSYM tarafından yapılan ve 04/06/2010 tarihinde sonuçları ilan edilen Kamu personeli seçme sınavı (KPSS 2010/1) yerleştirme sonuçları kapsamında 07 Haziran 2010 tarihinde resmi internet sitesinde Sosyal Güvenlik Kurumu’na (SGK) 531 adet memur alınması işleminde KPSS’yi kazanmış adaylardan ataması yapılacaklardan engelli olmadıklarına dair bir beyan istemiştir. İzleme Şekli: Engelliler konusunda faaliyet gösteren stkların üyelerinin uyarısıyla hareket geçmesi Sonuç: Yürütmeyi durdurma talebi inceleme aşamasında

BMEHS’nin etkin kılınmasında STK’lar STK’lar hak temelli çalışma modelini benimsemesi İzleyicilik savunuculuk faliyetlerine ağırlık vermesi - Hak temelli çalışan STK’ların, benzer faaliyet gösteren diğer STK’larla ortak hareket kültürünü geliştirmesi - Sivil toplum kuruluşları raporlamalar yapması, çalışmaları, kamu otoritesleriyle, siyasi partilerle, uluslar arası ağlarla ve diğer sosyal baskı gruplarıyla paylaşması - STK’lar engelliler ve ayrımcılık konularında faaliyet gösteren, uluslararası ağlara, federasyon, platform ve forumlara dâhil olmalıdırlar

Temel prensipler Engelliliğin Yasalar önünde eşitlik-Yasaların ayrımcılığı yasaklaması boyutuyla özellikle vurgulanması *BMEHS “Engelliliğe dayalı ayrımcılık” siyasi, ekonomik, sosyal, kültürel, medeni veya başka herhangi bir alanda insan hak ve temel özgürlüklerinin tam ve diğerleri ile eşit koşullar altında kullanılması veya bunlardan yararlanılması önünde engelliliğe dayalı olarak gerçekleştirilen her türlü ayrım, dışlama veya kısıtlamayı kapsamaktadır. Engelliliğe dayalı ayrımcılık makul düzenlemelerin gerçekleştirilmemesi dahil her türlü ayrımcılığı kapsar Birleşmiş Milletler Engelli Hakları Sözleşmesi’nde yer alan ilke, haklar, kavramlar ve yaklaşımların Anayasa’da yer alacak tüm hükümlerde benimsenmesi

Temel prensipler-2 - (etkin tedbir alma perspektifiyle) Yasalarca eşit derecede korunma içermesi (Etkin tedbir alma perspektifiyle-pozitif ayrımcılık ilkesini daha da etkin kılarak) Eşit yararlanmayı bozan durumlara karşı önlem alma kapasitesine sahip olması

Nasıl Yaklaşmalı Engellilerin haklardan eşit yararlanması, toplumun engellilere sunacağı bir lütuf ya da fedakârlık değil, temel bir insanlık vazifesidir." Engellilere yönelik toplumsal algının değiştirilmesi, ve toplumun engelliye yönelik empati duygusunun geliştirilmesi Kamusal bir bilinçlenme ve bilgilendirme hareketi başlatılması -Yaratılacak empatinin, acıma-merhamet etme saikinden arındırılarak kurulması -toplumun engelliye insan hakları temelli, fırsat eşitliğini sağlamayı amaç edinen yaklaşımı benimsemesine, -Mücadelenin ancak ve ancak toplumun engelli-engelsiz bütün bireylerinin ortak çabasıyla, kolektif hareketleriyle başarılabileceğinin kavranması