ERGENLERDE MADDE KULLANIMI VE TEDAVİSİ Mehtap YILMAZ BOLAT Psikiyatri Uzmanı

Bir madde kullanıldıktan sonra, sahte iyi oluş halini ne kadar kısa zamanda ve şiddetli ortaya çıkarıyorsa bağımlılık yapıcı gücü o kadar fazladır.

DSM-IV Bağımlılık Tanı Kriterleri (7 maddeden en az 3’ü) Niyetlendiğinden daha fazla miktar ve süre kullanmak Sürekli bırakma isteği ya da başarısız bırakma girişimleri Temin etmek, kullanmak ve etkilerinden kurtulmak için fazla vakit harcamak Sosyal faaliyetleri, hobileri, başka zevk verici aktiviteleri azaltmak ya da terk etmek

Tanı Kriterleri (Devam) 5. Maddeye bağlı ya da madde kullanımıyla artan fiziksel (örneğin alkolle ilişkili karaciğer hastalığı, yüksek tansiyon, gastrit vb), ya da psikolojik (depresyon, anksiyete, uyku bozukluğu vb) problemler yaşamasına rağmen kullanmaya devam etmek. 6. Tolerans 7. Yoksunluk

Kötüye Kullanım (en az biri son bir yıl içinde tekrarlıyorsa) İşte, okulda ya da evde üstüne düşen görevleri tekrarlayıcı bir biçimde aksatma Fiziksel olarak tehlikeli durumlarda (ör: araç) yineleyici biçimde kullanım Madde ile ilişkili ortaya çıkan yasal sorunlar Maddenin neden olduğu ya da alevlendirdiği sürekli ya da tekrarlayıcı insanlar arası sorunlar.

Bağımlılığı diğer hastalıklardan ayıran en önemli özellik, bağımlığın doyum (ve bazıları için keyif) vermesidir…

BAĞIMLILIK İKİLEMİ ZARAR ZEVK

BİR ZEVKTEN NEDEN VAZ GEÇERİZ ZARARLARI ARTIK ÇOK FAZLA OLDUĞU İÇİN HALEN VAR OLAN ZARARLARI FARKETTİĞİMİZ İÇİN (Motivasyonel Görüşme)

Tedavi için en uygun zaman!!! Zararın ortaya çıktığı ya da fark edildiği zamandır (DİBE VURMA)

Bağımlılık Tedavi Süreci İntoksikasyon tedavisi Detoksifikasyon İdame tedavi (6-12 ay) Psikoterapiler (bireysel, grup) Danışmanlık Eğitim Aile görüşmeleri-terapileri Sosyal Tedaviler İlaç desteği Kendine yardım grupları (AA, NA, Al-Anon, Alateen, Rasyonel İyileşme-RR)

Tek başına DETOKSİFİKASYON (Yoksunluk belirtilerinin giderilmesi) BAĞIMLILIK TEDAVİSİ DEĞİLDİR Bağımlılığın asıl tedavisi detoks’tan sonra başlar ve kullanıma yeniden başlamayı engellemeyi hedefler…

Madde kötüye kullanımının neden olduğu ekonomik, sosyal, tıbbi ve yasal sonuçlar tüm toplumu etkiler Tedavi, masrafına değer (cost effective)

Bağımlılıkta Kullanılan Psikoterapiler Davranışçı-bilişsel terapiler Motivasyonel terapiler 12 basamak yönelimli terapi Aile terapileri Relaps önleme terapileri Network terapisi Dinamik terapinin bağımlılık tedavisinde yeri yoktur

Tedavi Seçenekleri Ayaktan (idrarda madde taraması ile) Gündüz hastanesi Yatarak Rehabilitasyon merkezleri Tedavi toplulukları (therapeutic community)

Yatarak tedavi gerekçeleri Ayaktan tedavilerin başarısız olması Şiddetli tıbbi ya da psikiyatrik sorunlar Psikososyal desteğin olmaması Şiddetli ve uzun süreli bağımlılık

Tedavinin Hedefleri Madde kullanımının bırakılması (abstinans, ayıklık) Kullanımı azaltma (moderate use): Nadiren mümkün. Uzun vadede alkol bağımlılarının ancak %5’i sosyal içici kalabilmekte. Kalanların yarısı aşırı kullanıyor ve diğer yarısı ayık. Hastanın fiziksel, psikiyatrik ve psikososyal yönlerden iyileşmesi Destek gruplarının oluşturulması ve güçlendirilmesi

Alkol Yoksunluğu Titreme Otonomik hiperaktivite (terleme, nabız 100’ün üstünde, yüksek tansiyon, ateş) Anksiyete Psikomotor ajitasyon Uykusuzluk Bulantı ve kusma Geçici hallusinasyon ve ilizyonlar Grand mal konvülzyonlar

Alkol yoksunluğu tedavisi (Alkol Detoksifikasyonu) Bol sıvı (IV ya da ağızdan) Tiamin 100 mg 4x1 IM ya da PO, Folat 1mg 4x1 PO, Multivitamin kompleksi başlanır. Tiamin ve folat 4-5 gün sürdürülür. Diazem 40-100 mg PO ya da IV

Alkole dönüşü engellemek için Disulfiram: (Antabus) Asetaldehit dehidrogenaz inh Etkisi birkaç günde başlar. Bırakıldıktan sonra 1-2 hafta devam eder

Antidipsojenikler (içme isteğini azaltanlar) Naltrekson (Ethylex) Acomprasate (Campral)

Opiyat yoksunluğu belirtileri (En az 3 tanesi bulunmalı) 1. Disforik mood 2. Bulantı ya da kusma 3. Pupiller dilatasyon, piloereksiyon, terleme 4. Göz yaşarması, burun akması 5. Kas ağrıları 6. Diyare 7. Esneme 8. Ateş 9. İnsomni

Opiyat yoksunluğu tedavisi Buprenorfin/nalokson Metadon Antipiretik ve analjezikler (kas ağrıları ve ateş için) Kas gevşeticiler Benzodiazepinler: özellikle uyku için, alternatif olarak amitriptilin (Laroxyl) vb sedatif ilaçlar verilebilir. Klonidin: Noradrenerjik deşarjı azaltmak için kullanılır. Türkiye’de kullanılmıyor

Opiyat bağımlılığında yerine koyma (replasman) tedavisi Agonistler: Metadon L-asetil metadol(LAAM) Karışık agonist-antagonistler: Buprenorfin

Kanabis (esrar, marijuana) Kenevir bitkisi Cannabis Sativa’nın çiçek ve yapraklarının kurutulup doğranır Argoda “ot” denir. Plaka haline “kubar” denir Genellikle sigara olarak (cigaralık, joint) ya da pipo, çubuk içinde içilir.

Esrar ve esrarlı sigara (cigaralık, joint)

Akut Etkileri Öfori, gevşeme, şakacılık Zaman algısında subjektif yavaşlama Sersemlik, boşlukta yüzme hissi Depersonalizasyon Analjezi Anksiyete, huzursuzluk, paranoya Bellek ve problem çözmede bozulma Denge bozukluğu Gözlerde kızarma Salivasyonda azalma, sık idrara çıkma, kalp hızında artış Sistolik hipertansiyon Postural hipotansiyon İştah ve susuzlukta artış, intraokular basınçta azalma, İllüzyon, hallusinasyon, psikotik eksitasyon, depresyon, panik

BONZAİ Dream (Rüya), Bombey Blue (Bombey Mavisi) İlk kez 2002’de Almanya, İspanya, Rusya ve Avustralya gibi ülkelerde rastlanıldı. Bir çok kimyasal madde ihtiva ediyor fakat şu ana kadar iki maddesi tespit edilebilmiştir.  JWH-018 adlı madde esrar etkisi yapmakta, HU-210 isimli madde ise esrar etkisini 5-10 kat artırmaktadır.

BONZAİ Maddenin içeriğindeki etken madde, benzerlerinden çok daha güçlü ve hızlı bağımlılık yaratıyor. Kullanıcıları, “büyük aptallaşmaya ve bazen ölüm korkusuna” neden olduğunu söylüyor. İçeriğinde ; Amerika ve Afrika’da yetişen bitkiler ve en önemli etken madde olan sentetik kannabinoid bulunmaktadır.

BONZAİ Bonzai içeren maddelerle yapılan deneylerde ; kalp atışlarında şiddetli hızlanma, kalp krizi hissi, paranoya, aşırı terleme, endişe/kaygı düzeyinde ciddi artışa neden olduğu saptanmış.

Kanabis yoksunluğu Tipik bir fiziksel yoksunluk tablosu yoktur. Kronik kullanıcılar bırakınca emosyonel labilite, anksiyete, huzursuzluk, uykusuzluk, anoreksi, bulantı, kusma, ishal, tremor, hiperrefleksi, terleme, salivasyon yaşayabilir. En belirgini Aş erme (craving) yani yeniden esrar kullanmak için ani ve çok güçlü bir arzudur.

Kanabis intoksikasyonu tedavisi Panik durumu ve toksik psikoz sakin bir şekilde konuşup ikna edilerek geçirilebilir. Benzodiyazepinler ve Haloperidol şiddetli belirtileri kaldırır.

Koka bitkisi Kokain Kokain, Güney Amerika’da yetişen Eritroksilon Koka bitkisinden elde edilen bir alkaloiddir Beyaz bir toz şeklindedir

Krek Kokain (TAŞ) Serbest baz (Crack), kokainin en güçlü formudur. Dumanı içe çekilerek kullanılır. Rock (taş) da denilen kullanıma hazır formda satılır. 1-2 kullanım bile aş erme duygusu yapabilir. Saldırganlık yapabilir.

Kokain kullanımının fiziksel belirtileri (en az 2 tanesi) - Taşikardi - Pupiller dilatasyon - Kan basıncında yükselme - Terleme ya da titreme - Bulantı ya da kusma - Kilo kaybı - Psikomotor ajitasyon - Kas zayıflığı, solunumun baskılanması, göğüs ağrısı ya da aritmi - Konfüzyon, epileptik nöbet, disknezi, distoni ya da koma. - Algı bozukluğu (varsanı) eşlik edebilir.

Kokain Yoksunluğu (DSM-IV) Kokain kullanımının bırakılması ya da azaltılmasından sonra, birkaç saatten birkaç güne dek değişen zaman içinde gelişen disforik duygudurum ve aşağıdaki fizyolojik değişikliklerden en az 2’sinin bulunması 1. Yorgunluk 2. Canlı, hoş olmayan rüyalar 3. Uykusuzluk ya da aşırı uyku 4. İştah artması 5. Psikomotor retardasyon ya da ajitasyon

Kokain kötüye kullanımı için KOKAİN KÖTÜYE KULLANIMINDA ETKİNLİĞİ KANITLANMIŞ HİÇBİR FARMAKOLOJİK TEDAVİ YOKTUR

Nikotin bağımlılığı Bupropion (Zyban): 150-300 mg/gün Nikotin bantı, sakızı, inhalanı Vareniklin Tartarat (Champix) Kendi kendine bırakma % 4 Tedavi ile bırakma % 45

UÇUCU MADDE BAĞIMLILIĞI Geçiş maddesidir. Sokaktaki çocuk Sokak çocuğu

Spesifik tedavisi yoktur. İyi bir ilişki kurmak bile bazen yeterlidir. Semptomatik tedavi

İNTERNET BAĞIMLILIĞI 12-18 yaş arası ergenler en büyük risk grubu Erkeklerde daha fazla Bağımlılık geliştirenlerin %30’ u olumsuz duygulardan uzaklaşmak için bu davranışı geliştirdiklerini belirtmektedir. Haftada 40-80 saat arası, bir oturumda ise 20 saatin üzerinde internette zaman harcayabilirler.

EŞLİK EDEN RUHSAL HASTALIKLAR ve BAĞIMLILIĞI KOLAYLAŞTIRIRCI FAKTÖRLER %50 sinde başka bir psikiyatrik hastalık var. Madde kullanımı %38 Duygu durum bozukluğu %31 Anksiyete %10 Psikotik bozukluk %14 DEHB, sosyal fobi Borderline, narsisistik ve antisosyal kişilik bozukluğu

İnternet bağımlılığı diğer davranışsal bağımlılıklara da yol açabilir. Aşk bağımlılığı %38 Kompulsif alışveriş Patolojik kumar oynama Sex bağımlılığı Aşırı uyarıcı madde kullanımı

TEDAVİ YÖNTEMLERİ Genelde kişiler tedaviyi reddeder. Gençler tedaviyi reddederse aileye danışmanlık verilebilir. En etkili yöntem bilişsel davranışçı yöntemdir.

BİLİŞSEL DAVRANIŞÇI TEDAVİ Ergenin internetten uzak kalıp kalamadığının tespiti Bilgisayarın ortak yaşam alanına nakli İnternete bağlanma zamanını değiştirme Yakınlarıyla sorununu paylaşma Spor aktivelerine katılma İnternet tatillerinin verilmesi Otomatik düşüncelerin ele alınması Gevşeme egzersizleri İnternetteyken hissedilenlerin not edilmesi Yeni sosyal becerilerin kazandırılması

AİLE TEDAVİSİ Ailenin interneti bağımlılık yapabileceği konusunda eğitme Bağımlı kişiyi davranışları nedeniyle suçlamalarını azaltma Aile içi çatışmaların anlaşılması Aileyi bağımlı kişinin tedavisine cesaretlendirme: yeni hobiler, uzun tatil planı, duygularını dinleyebilme

FARMAKOLOJİK TEDAVİLER Eşlik eden hastalıklara uygun olarak seçilebilir.