BİLİMSEL ÇALIŞMALARDA ETİK KURALLAR SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ ETİK KURULU

ETİK NEDİR?

ait kuram ve kurallardır. ETİK Eski Yunancadaki Ethos (Karakter-Terbiye) kelimesinden kaynaklanmıştır. Her türlü eylemde - İyiyi - Düşünmeye - Doğruyu - Uygulamaya - Gerçeği - Kullanmaya ait kuram ve kurallardır.

akıl ve mantığın duygu ve zaaflara galip gelmesi ETİK, akıl ve mantığın duygu ve zaaflara galip gelmesi ya da her türlü davranışta insana saygılı olmak, onun haklarını korumak yani insana insan olarak yönelmek şeklinde tanımlanabilir.

birbirinden farklı kavramlardır. ETİK AHLAK birbirinden farklı kavramlardır. Etik ahlak felsefesi, ahlak ise etiğin araştırma konusudur.

ETİK; Yasalardan farklı olarak, çoğunlukla yazılı ve kesin kurallar içermez. Zamanla değişen koşullara, toplumsal gereksinim ve bilimsel gelişmelere bağlı olarak değişimler gösterebilir. ANCAK temelindeki “iyilik etme”, ”kötülük etmeme”, ”adil davranma” gibi ana belirleyiciler hiçbir zaman değişmez.

Konfüçyüs “İnsanları yasa ve ceza ile yönetirseniz, onlar bir daha yanlış yapmayacaklar, ancak şeref ve utanma duygularına da sahip olmayacaklardır. İnsanları erdemle ve ahlâk kuralları ile yönetirseniz, o zaman onlar hem şeref ve utanma duygusuna sahip olacaklar, hem de doğruyu yapmaya çalışacaklardır.” Konfüçyüs

BİLİMSEL ETİK NEDİR?

BİLİMSEL ETİK; bir çalışma faaliyetinde bulunan insanların ahlak ilkelerini, davranış biçimlerini, görevlerini ve zorunluluklarını belirleyen kurallar zinciri olarak tanımlanabilir.

BİLİM ETİĞİ GENEL İLKELERİ

Bilimsel etik genel ahlaki standartlara aykırı olamaz! 1. İlke Genel Ahlaka Uygunluk

2. İlke Örnek Olma Rolü Bir akademisyenin, öğrencisine, asistanına, meslektaşına ve hatta bütün topluma örnek olma sorumluluğu vardır. 2. İlke Örnek Olma Rolü

BİLİMDE ETİK TAVRIN STANDARTLARI DÜRÜSTLÜK TOPLUMSAL SORUMLULUK DİKKAT YASALLIK AÇIKLIK FIRSAT EŞİTLİĞİ ÖZGÜRLÜK KARŞILIKLI SAYGI ONUR PAYI VERİMLİLİK EĞİTİM

NİÇİN BİLİMSEL ETİK KURULLARA İHTİYAÇ DUYULMAKTADIR?

Bilimsel araştırmalar ve bunların sonuçları olan bilimsel yayınlar üzerinde, son yıllarda çok önemli etik sorunlar belirmiş ve toplumun her kesiminin ilgisini üzerinde toplamıştır.

Bilimsel yayınlarda etik sorunların ortaya çıkmasındaki nedenler; Bilim ve bilginin cazibesi, Hemen şöhret olma isteği, Kolay kazanç elde etme içgüdüsü, Üst akademik dereceyi alma isteği, Bulunduğu makamı koruma hırsı, Kolaycılığı tercih etme içgüdüsü, Yanlışı örnek alma zaafı, İleri teknolojinin oluşturduğu olanaklar, Sahteciliğin yapılma sınırsızlığı ve cazibesi Doyumsuzluk... olarak sıralanabilir.

Akademik yaşamda ilerleme için araştırma ve bilimsel yayın zorunluluklarının getirilmesi bu yayınların doğruluk düzeylerinin de saptanması problemini doğurmuştur. Çünkü bilimsel bir yayının ve onun dayanağı olan araştırmanın doğruluk düzeyi sadece dergi editörlerini, akademik yöneticileri, bilimsel okuyucuları değil tüm toplumu ilgilendirmektedir. Bu nedenle akademik çalışmalarda belirli etik kurallarının ortaya konulması ve uygulanması bilimsel etkinliklerin güvenirliliği ve doğuracağı sonuçlar bakımından büyük önem taşımaktadır.

SDÜ ETİK KURULLARI

SDÜ Etik Kurulu SDÜ Deney Hayvanları Yerel Etik Kurulu SDÜ İdari Personel Etik Kurulu

Deney Hayvanları Yerel Etik Kurulu

GÖREV VE SORUMLULUKLARI Süleyman Demirel Üniversitesinde deneysel, test ve eğitim amaçlı olarak kullanılacak tüm omurgalı hayvanların; -barındırılmaları, -üretilmeleri, -doğadan izole edilmeleri, -nakledilmeleri, -deneylerde kullanılmaları ve -üzerlerinde gözlem yapılması ile ilgili tüm süreçlerde etik bakımdan kabul edilebilir uygulamaların sınırlarını belirlemektir. GÖREV VE SORUMLULUKLARI

SDÜ İDARİ PERSONEL ETİK KURULU

GÖREV VE SORUMLULUKLARI -Yönergenin hukuksal dayanağını oluşturan 5176 Sayılı Yasa ve ilgili Yönetmelikte belirtilen konularda bilgilendirme ve seminerler gibi etkinliklerde bulunmak, -Üniversitenin temel öğeleri olan öğrenci ve öğretim üyeleri ile idari personelimizin karşılıklı olarak sevgi ve saygı ortamının geliştirilmesinde katkıda bulunmak ve denetimini yapmak.

SDÜ ETİK KURULU

SDÜ Etik Kurulu, Üniversitemizin tüm akademik birimlerinde çalışan bilim insanlarının - araştırma, - yayın, - eğitim-öğretim, - yönetim, - danışmanlık ve - bilirkişilik gibi akademik etkinliklerinde bilim ve akademik etik kavramını yaygınlaştırmak ve mevcut ulusal ve uluslararası etik kural ve ilkeleri çerçevesinde uygulama yapmak ve görüş bildirmek amacıyla kurulmuştur.

SDÜ ETİK KURULUNUN GÖREVLERİ NELERDİR?

1. Bilim etiğinin, eğitimin ve kişisel ahlakın zorunlu bir parçası olduğu görüşünü tüm akademik birimlere duyurmak, etiğe araştırmalarda en yüksek önceliği vermek ve bu amaçla,  üniversite ve diğer üniversitelerle birlikte etkinlikler düzenlemek, 2. Bilim ve akademik etiğe aykırı durumlarla ilgili olarak Rektörlükçe iletilen dosyaları incelemek ve görüş bildirmek,

3. Üniversitelerarası Kurul tanımlanmasında yer alan etiğe aykırı davranışlarla ilgili olarak başvuru yapıldığında etik danışmanlık yapmak, 4. Araştırmalar yapılırken gerekli başvuru yapıldığında araştırmayı etik açıdan denetlemek, uyarıda bulunmak.

SDÜ ETİK KURUL YÖNERGESİNİN HUKUKİ DAYANAĞI NEDİR?

-2547 sayılı Yükseköğretim Kanununun Yükseköğretim Kurumları, Yönetici, Öğretim Elemanı ve Memurları Disiplin Yönetmeliği’nin 12. Maddesine, -5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunun 71-1. ve 3. Maddesine, -5176 Sayılı Kamu Görevlileri Etik Kurulu Kurulması Kanununa dayanılarak hazırlanmıştır.

ÜNİVERSİTELERARASI KURUL TANIMLAMASINDA YER ALAN ETİĞE AYKIRI DAVRANIŞLAR VE YAPTIRIMLARI

1. AŞIRMAK (İNTİHAL) Yaptırımlar Etiğe Aykırı Davranışlar Doçentlik Sınav Yönetmeliği (11.md) Disiplin Yönetmeliği Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu Başkasının verilerini, çalışmasını atıf yapmadan kısmen/tamamen almak veya sunmak, Bir daha doçentlik sınavına başvuramama 11-a/3: Üniversite öğretim mesleğinden çıkarma cezası 5846 s.FSEK 71-1 ve 3: İki yıldan dört yıla kadar hapis ve 50-150 bin YTL para cezası (Eylemin ağırlığına göre her ikisine birden hükmolunabilir) Başkasının hipotez aşamasındaki fikirlerini aşırarak kendine mal etmek, Yabancı dilden tercüme yaptıklarını kendi yazmış gibi göstermek.

Etiğe Aykırı Davranışlar Doçentlik Sınav Yönetmeliği (11.md) 2. SAHTECİLİK Etiğe Aykırı Davranışlar Yaptırımlar Doçentlik Sınav Yönetmeliği (11.md) Disiplin Yönetmeliği Sunulan belgeyi gerçeğe aykırı düzenlemek ya da belgeyi değiştirmek veya gerçeğe aykırı belgeyi bilerek kullanmak, Bir daha doçentlik sınavına başvuramama 9-c: Kademe ilerlemesinin durdurulması cezası Araştırmaya dayanmayan veriler üretmek, raporlamak, yayınlamak, Yapılmamış bir araştırmayı, çalışmayı yapılmış göstermek.

ÖRNEK Ahmet, bir araştırma kuruluşuna, “Türkiye’deki İnsan Kaynakları Uygulamaları”nı tanımlamak üzere bir proje teklifi verir. Teklifi kabul gören Ahmet, 1 yıl boyunca canla başla çalışarak projesini tamamlamak üzere neredeyse Türkiye’nin tüm bölgelerini dolaşır. Fakat Ahmet, tüm çabalarına rağmen iki bölgeden çok sınırlı sayıda veri elde eder. Elinde bulunan veriler bu bölgelerdeki uygulamaların tanımlanabilmesi için sayıca yeterli değildir. Ahmet, yaptığı incelemede aslında bu iki bölgeden elde ettiği sınırlı sayıdaki verilerin birbirinden çok da farklı olmadığını fark eder. Proje teslim süresi sona ermekte olan Ahmet, bu bölgelerden elde ettiği sınırlı sayıdaki verilere dayanarak kendisi yeni veriler üretir. Bu şekilde ilgili bölgelere ilişkin anlamlı bir tanımlama yapabilecek sayıya ulaşan Ahmet raporunu tamamlayarak araştırma kuruluşuna teslim eder.

Etiğe Aykırı Davranışlar Doçentlik Sınav Yönetmeliği (11.md) 3. ÇARPITMA Etiğe Aykırı Davranışlar Yaptırımlar Doçentlik Sınav Yönetmeliği (11.md) Disiplin Yönetmeliği Araştırma kayıtlarını, verilerini tahrif etmek, 1-3 yıl arası doçentlik sınavlarına girme yasağı 8-i ve 8-n: Aylıktan kesme cezası Araştırmada olmayan yöntem, cihaz, materyalleri kullanmış göstermek, Araştırma hipotezine uymayan verileri değerlendirmeye almamak, İlgili teori, varsayıma uydurmak için verilerde, sonuçlarda oynamak.

Etiğe Aykırı Davranışlar Doçentlik Sınav Yönetmeliği (11.md) 4. DUPLİKASYON Etiğe Aykırı Davranışlar Yaptırımlar Doçentlik Sınav Yönetmeliği (11.md) Disiplin Yönetmeliği Araştırma sonuçlarını birden fazla yerde yayımlamak. O yıl yapılan doçentlik başvurusunun reddi 5-e: Uyarma cezası; kasıtlı olması halinde 8-d: Aylıktan kesme cezası

Etiğe Aykırı Davranışlar Doçentlik Sınav Yönetmeliği (11.md) 5. DİLİMLEME Etiğe Aykırı Davranışlar Yaptırımlar Doçentlik Sınav Yönetmeliği (11.md) Disiplin Yönetmeliği Araştırma sonuçlarını bütünlüğü bozacak şekilde parçalara ayırıp yayınlamak. O yıl yapılan doçentlik başvurusunun reddi 5-e: Uyarma cezası

Etiğe Aykırı Davranışlar Doçentlik Sınav Yönetmeliği (11.md) 6. HAKSIZ YAZARLIK Etiğe Aykırı Davranışlar Yaptırımlar Doçentlik Sınav Yönetmeliği (11.md) Disiplin Yönetmeliği Çalışmaya aktif katkısı olmayanları yazarlar arasında göstermek, 1-3 yıl arası doçentlik sınavlarına girme yasağı 8-d: Aylıktan kesme cezası Aktif katkısı olanları yazarlar arasında göstermemek, En hafifi 5-h: Uyarma cezası; kasıtlı olması halinde 9-f: Kademe ilerlemesinin durdurulması cezası Yazar sıralamasını değiştirmek. O yıl yapılan doçentlik başvurusunun reddi En hafifi 5-e v e 5-h: Uyarma cezası; kasıtlı olması halinde 8-d:Aylıktan kesme cezası

ÖRNEK Doçent Uzbaş ile aynı anabilim dalında görevli Araş.Gör.Kınalı bir kongrede sunulmak üzere ortak bir çalışma yapmaya karar verirler. Çalışmanın başından sonuna kadar, gerek çalışmanın tasarımı gerek analizi gerekse yorumlanması aşamalarında Uzbaş ve Kınalı birlikte çalışırlar. Çalışma neredeyse sona ermek üzereyken Uzbaş ve Kınalı kişisel bir nedenden dolayı çatışırlar ve Kınalı başka bir üniversiteye geçer. Uzbaş bir süre sonra çalışmaya daha fazla uğraşmadan son şeklini vererek sadece kendi adını koyar ve daha önce planlanan kongrenin tarihi geçmiş olduğundan farklı bir kongreye bildiri olarak gönderir.

Etiğe Aykırı Davranışlar Doçentlik Sınav Yönetmeliği (11.md) 7. DİĞER ETİK İHLALLERİ Etiğe Aykırı Davranışlar Yaptırımlar Doçentlik Sınav Yönetmeliği (11.md) Disiplin Yönetmeliği Makul ölçüleri aşan alıntılamalar yapmak 1-3 yıl arası doçentlik sınavlarına girme yasağı En hafifi 5-e: Uyarma cezası; kasıtlı olması halinde 8-i: Aylıktan kesme cezası Lisansüstü çalışmalarda öğrenci veya danışmanın isminin olmaması O yıl yapılan doçentlik başvurusunun reddi En hafifi 5-h: Uyarma cezası; kasıtlı olması halinde 8-d ve 8-i: Aylıktan kesme cezası Araştırmaya destek olanların çalışmada belirtilmemesi

7. DİĞER ETİK İHLALLERİ (DEVAM) Etiğe Aykırı Davranışlar Yaptırımlar Doçentlik Sınav Yönetmeliği (11.md) Disiplin Yönetmeliği İnsan-Hayvanlar üzerindeki çalışmalarda etiğe uymama 1-3 yıl arası doçentlik sınavlarına girme yasağı 8-i: Aylıktan kesme cezası Hasta haklarına saygı göstermeden bilgileri yayınlama 8-i: Aylıktan kesme cezası; idarecilik görevi olanlar için 7-b: Yönetim görevinden ayırma cezası Doçentlik başvurularında jüriyi yanıltan yanlış-eksik beyanda bulunma O yıl yapılan doçentlik başvurusunun reddi 8-d: Aylıktan kesme cezası

ÜNİVERSİTELERARASI KURUL TANIMLAMASINDA YER ALMAYAN ETİĞE AYKIRI DAVRANIŞLAR

Etiğe Aykırı Davranışlar Doçentlik Sınav Yönetmeliği (11.md) Yaptırımlar Doçentlik Sınav Yönetmeliği (11.md) Disiplin Yönetmeliği Hakemliğini kötüye kullanmak 1-3 yıl arası doçentlik sınavlarına girme yasağı 9-c: Kademe ilerlemesinin durdurulması cezası Kongre katılım sahteciliği 8-d ve 8-r:Aylıktan kesme cezası Çalışmadaki diğer yazar isimlerini silerek fotokopi ile tek isimli makale oluşturmak Bir daha doçentlik sınavına başvuramama 11-a/3: Üniversite öğretim mesleğinden çıkarma cezası Farklı yayınlardan paragraflar alıp, kısmi değişikliklerle özet yazmak En hafifi 5-e: Uyarma cezası; kasıtlı olması halinde 8-i:Aylıktan kesme cezası YÖK kriterlerini aşmak için para karşılığı makale yazdırmak veya yayınlatmak 11-a/3: Üniversite öğretim mesleğinden çıkarma cezası veya eylemin durumuna göre gerekirse 11-b/6: Kamu görevinden çıkarma

YÜKSEK LİSANS VE DOKTORA AŞAMASINDA ETİK DIŞI DAVRANIŞLAR

1. Kaynak gösterilmeden alıntı yapılması Araştırmacının kendinden önce yapılmış olan çalışmalardan yararlanması ne kadar doğalsa, doğrudan ya da dolaylı, her alıntıda alıntı yapılan kaynağı göstermesi de o kadar zorunludur. Bu alıntı, kaynak eserden alınmış bir bilgi olabileceği gibi, herhangi bir düşünce de olabilmektedir. Aynı şekilde başka bir kaynaktan alınmış resimlerin de kaynağı ait oldukları kişi belirtilerek verilmelidir.

2. İnternet'ten erişilen bilgilerin doğrudan verilmesi Tez danışmanının tezin yazımında kopya çekilmediğini denetlemesi gerekmektedir. Özellikle İngilizce bir tezde internet kaynaklarından doğrudan alınmış cümleler bulunabilmektedir. Bu kaynaklarla tezi karşılaştırıp, alıntıları ortaya çıkaran programlar bulunmaktadır. Bu programlar ödev ve raporlar için de kullanılabilir.

3. Birkaç kaynaktaki bilgilerin fotokopilerinin alınarak montaj yapılıp tez olarak verilmesi, 4. Başkası tarafından hazırlanmış olan tez, seminer, ödev gibi çalışmaların kendi çalışması gibi sunulması. 5. Para karşılığı ödev ya da tez hazırlayan kişi ya da internet sitelerine tez hazırlattırılması.

ETİK DIŞI DAVRANIŞLARI EN AZA İNDİRMEK İÇİN… En başta genç bilim insanı adaylarının, bilimin ve araştırmanın akademik ilerleme veya sosyo-ekonomik yükselmeye hizmet eden bir araçtan çok, insanları yücelten bir hayat tarzı, uğraş ve bir ülkü olduğuna inanmaları gerekmektedir.

“Âlimlerin çürüdüğü bir toplumda sağlam adam aramaya lüzum yoktur” Bir bilgelik sözü…

BU BAKIMDAN Bilim İnsanlarına Düşen Sorumluluklar… 1. Araştırmanın tasarımı ve yürütülmesinde en yüksek mesleki standartlara sahip olmak. 2. Araştırmanın yapılışı ve bulguların analizi sırasında özeleştiri, dürüstlük ve açıklığı elden bırakmamak. 3. Aynı konu üzerinde araştırma yapmış ve yapmakta olan diğer araştırmacıların katkılarını teslim edici bir tavır içinde olmak; bu tavırlarını yazılı-sözel-görsel sunumlarda tam olarak korumak. 4. Bir araştırmacı yalnız kendisinin değil, içinde bulunduğu araştırma grubunun tüm üyelerinin de bilimde etik dışı davranışlara girmesini kesinlikle önlenmelidir.

Bilim Kurumlarına Düşen Sorumluluklar… Kuralları, Gerekli altyapıları ve Saydam yönetimleri olmalıdır. Bilimde etik dışı davranışlara karşı duyarlı ve donanımlı olmalı ve bunlara karşı yapısal ve düzenleyici önlemler almalıdır. Bilimsel kurumlarda etik kurullar kurulmalı, onların etkin ve bağımsız olarak çalışabilmeleri sağlanmalıdır.

Toplumu bilimsel yanıltmaya karşı korumak, içme suyunun veya besinlerin temizliğini sağlamak gibi bir halk sağlığı işlemidir. Michael Farthing

SONUÇ

Bilimsel etik ihlalleri, bilimin yanlış yönlendirilmesi demektir Bilimsel etik ihlalleri, bilimin yanlış yönlendirilmesi demektir. Son yıllarda ortaya çıkan etik ihlalleri daha çok akademik yükselme kaygıları sonucunda kimi zaman iyi niyetli ve bilmeden yapılan eylemleri içerirken, kimi zaman da tamamen bilinçli ve çıkar sağlamak amacıyla yapılmaktadır.

Ancak neden ne olursa olsun, bilime katkı veren bütün akademik personel bilimsel aktivitelerini yerine getirirken etik kuralları bilmeli ve gereğini yerine getirmelidir. Unutmayalım: “HAYATTA EN HAKİKİ MÜRŞİT İLİMDİR” Onu kişisel çıkarlar uğruna yanlış uygulamak, yorumlamak ve toplumu yanlış yönlendirmek bilime ve insanlığa yapılmış en büyük kötülük olacaktır.

KAYNAKLAR 1) American college of Physicians, Ethics Manual, Fourth Edition, Ann Intern Med 128:576-594,1998. 2)Andersen D, Attrup L, Axelsen N, Riis P, Scientific Dishonesty & Good Scientific Practice, Danish Medical Research Council,1992. 3)Anonim, 2002. Bilimsel Araştırmada Etik ve Sorunları, Türkiye Bilimler Akademisi Bilim Etiği Komitesi, Türkiye Bilimler Akademisi Yayınları, Sıra No:1, Ankara. 4)Anonim, 2007 a. http://efg2007. mcayirli.net/PresentationFiles /Prof.Dr.Isik.Tuglular. Etik.Genetik.ppt 5) Anonim, 2007 b. http://fenbilimleri.atauni.edu.tr/BilimEtik/2007-8%20G %C3%BCz %203.%20Hafta%20-%20Bilim%20Eti%C4%9Fi%20A%20(H.%20Se%C3%A7en).pdf 6) Anonim, http://www.ulakbim.gov.tr/cabim/vt/uvt/sbvt/kurultay2/arbak.ppt#2 7)Anonim, 2007 c. http://fenbilimleri.atauni.edu.tr/BilimEtik/2007-8%20Bahar %205. %20Hafta%20-%20Bilim%20Eti%C4%9Fi%20(%C4%B0%20Efeoglu).pdf 8) Anonim, T.C. Süleyman Demirel Üniversitesi, Hayvan Deneyleri Yerel Etik Kurulu Yönergesi 9) Anonim, 2008. Bitirme Projesi Yazım Kılavuzu. Marmara Üniversitesi, Bankacılık ve Sigortacılık Enstitüsü, İstanbul. 10) Aydın, V. IIBF-KYÖ Hukuk Bilim Dalı. 11) Bishop C, How to Edit a Scientific Journal, ISI Press,Philadelphia,1984,s.74. 12) Kansu E,Bilimsel Yanıltma ve Önlenmesi,Dünyada ve Türkiye’de Bilim, Etik ve Üniversite,Türkiye Bilimler Akademisi Yayınları,1994 13) Lynch A, Publication of research: The ethical dimension, J Dent Res,73:1778-1782,1994. 14)Malone RE, Ethical issues in publication of research, J emerg Nurs,3:281-3,1998 15)Ruacan, Ş. Bilimsel Araştırma ve Yayınlarda Etik İlkeler. www.karto.itu.edu.tr /derslerimiz/etik/sruacan2.pdf. 16) Yayın Etiği, Sempozyumu,TÜBİTAK Yayınları,Ankara,1996