MÜLKİ İDARE AMİRLERİNİN KOLLUK KUVVETLERİ ÜZERİNDEKİ DENETİM YETKİSİ Doç. Dr. Ali Kemal Yıldız Bahçeşehir Üniversitesi Hukuk Fakültesi alikemal.yildiz@bahcesehir.edu.tr

MÜLKİ İDARE AMİRLERİNİN KOLLUK ÜZERİNDEKİ DENETİM YETKİSİ KOLLUĞUN GÖREV VE FONKSİYONU Kamu düzen ve güvenliğini sağlamak (PVSK m. 1, 2/2 vd.) Önleme (idari) fonksiyonu Adli fonksiyon KOLLUĞUN GÖREVİNİ YERİNE GETİRİRKEN KİŞİ HAK ve ÖZGÜRLÜKLERİNE MÜDAHALE İLE ZOR ve KULLANMA YETKİSİNE SAHİP OLMASI (Örn.: PVSK m. 4/a, m. 16).

MÜLKİ İDARE AMİRLERİNİN KOLLUK ÜZERİNDEKİ DENETİM YETKİSİ KOLLUĞUN SAHİP OLDUĞU YETKİLERİ KULLANIRKEN HUKUKA ve KANUNA UYGUN DAVRANMA YÜKÜMLÜLÜĞÜ BULUNMAKTADIR Bu durum hukuk devleti ilkesinin bir gereğidir. Kanunlar kolluğa yetki verirken bunun sınırlarını da çizmekte; yetkinin hangi koşullarda nasıl kullanılacağını da göstermektedir. Kolluğun kullandığı yetkinin hukuka uygun kabul edilebilmesi için, kanundan kaynaklanan bu yetkinin kanunun öngördüğü koşullara uygun biçimde kullanılmış olması gereklidir.

MÜLKİ İDARE AMİRLERİNİN KOLLUK ÜZERİNDEKİ DENETİM YETKİSİ DEMOKRATİK, ÇOĞULCU HUKUK DEVLETLERİNDE HÜKÜMET, SEÇİLMİŞ VEYA ATANMIŞ DİĞER YÖNETİCİLER GİBİ KOLLUK FAALİYETLERİNİN DE ŞEFFAF, DENETLENEBİLİR ve HESAP VEREBİLİR OLMASI GEREKLİDİR.

MÜLKİ İDARE AMİRLERİNİN KOLLUK ÜZERİNDEKİ DENETİM YETKİSİ DENETİMİ SAĞLAYACAK MEKANİZMALAR Kurum için (=idari) denetim Adli denetim Sivil denetim (=gözetim)

MÜLKİ İDARE AMİRLERİNİN KOLLUK ÜZERİNDEKİ DENETİM YETKİSİ SİVİL DENETİM KAVRAMI Kolluğa ilişkin politikalar ile kolluk kuvvetleri ve bu kuvvetlerin uygulamalarının çok katmanlı sivil otoriteler tarafından izlenmesi ve denetlenmesidir. SİVİL DENETİMİN KONUSU Bireysel düzeydeki insan hakkı ihlalleri (Örn.: aşırı güç kullanımı, yetki sınırlarının aşımı vb.) Kurumsal politikalar (İç güvenlik kararları, harcamalar, personel alımı vb.) İç güvenlik mevzu

MÜLKİ İDARE AMİRLERİNİN KOLLUK ÜZERİNDEKİ DENETİM YETKİSİ KİM DENETLER (SİVİL OTORİTE KAVRAMI) «Sivil» kelimesi polis ve asker olmayan anlamındadır: Parlamento, Hükümet, Yargı Hükümete bağlı olmayan kurumlar (Örn.: Ombudsman) Bazı hallerde kamu otoriteleri tarafından oluşturulmuş, sınırlı yetkilere sahip vatandaş grupları (Örn.: Cezaevi izleme kurulları)

MÜLKİ İDARE AMİRLERİNİN KOLLUK ÜZERİNDEKİ DENETİM YETKİSİ SİVİL GÖZETİMİN İKİ TEMEL BOYUTU (DİKEY VE YATAY GÖZETİM) Dikey Gözetim: İç güvenlik kuvvetleri üzerinde duruma göre yaptırım gücü de olan, iç güvenlik faaliyetlerinin dayanağı olan politikaları da denetleyen kurumlar. Meclis, Hükümet, İçişleri Bakanlığı, Valiler, Kaymakamlar . Yatay Gözetim: Halkın ve sivil toplum kuruluşlarının güvenlik politikalarının oluşturulmasına katılmaları, yerel yönetimlerle işbirliği yapılması, iç güvenlik politikalarının şeffaflığı, iç güvenlik kuvvetlerinin (kolluğun) diğer kurumlarla işbirliği. Yatay gözetimde hiyerarşik bir ilişki söz konusu değildir.

MÜLKİ İDARE AMİRLERİNİN KOLLUK ÜZERİNDEKİ DENETİM YETKİSİ İÇ GÜVENLİK KUVVETLERİNİN SİVİL GÖZETİMİ ANLAYIŞININ ORTAK İLKELERİ Kolluk hizmetinin hukuki olması Hesap verebilirlik Hiyerarşik denetim ve teftişler Adli kuruluşların yaptığı denetim Şeffaflık Ortaklık

MÜLKİ İDARE AMİRLERİNİN KOLLUK ÜZERİNDEKİ DENETİM YETKİSİ VALİ ve KAYMAKAMLARIN SİVİL GÖZETİMDEKİ ÖNEMİ Türkiye idari sisteminde vali ve kaymakamlar yerel düzeyde dikey gözetimin en önemli aktörüdürler. Kamu düzeni ve güvenliğinin sağlanmasından sorumludurlar. İl ve ilçelerde genel ve özel kolluğun en üst düzeyde hiyerarşik amiridirler. Kolluk üzerinde denetleme ve disiplin yetkilerine sahiptirler.

MÜLKİ İDARE AMİRLERİNİN KOLLUK ÜZERİNDEKİ DENETİM YETKİSİ MÜLKİ İDARE AMİRLERİNİN KOLLUK FAALİYETLERİNE İLİŞKİN YETKİ VE FONKSİYONU BAKIMINDAN ÖRNEKLER Kolluğu teftiş yetkisi Atama, disiplin, sicil işlemleri, yargılanmaya izin verme bakımından yetkiler Jandarma ve polisin yer bakımından yetkisinin belirlemeye ilişkin yetkiler Vali ve kaymakamların emir verme yetkileri İstihbarat ve bilgi paylaşımı bakımından yetkiler Kolluğun hak kısıtlayan yetkilerinin kullanımında Valilerin yetkileri Örn.: kolluğun önleme araması yapması

MÜLKİ İDARE AMİRLERİNİN KOLLUK ÜZERİNDEKİ DENETİM YETKİSİ MÜLKİ İDARE AMİRLERİNİN KOLLUĞU DENETLEMESİ HAKKINDAKİ ESASLAR Denetleme Yetkisi (İl İdaresi Kanunu = İİK m. 9/2-D, m. 13 vd.) Valinin kolluğun amiri olması (İİK m. 11/A)/(Kaymakamlar açısından İİK m. 31, 32) Kamu düzen ve güvenini koruma yükümlülüğü Kolluk amir ve memurlarının valinin bu konudaki emirlerini derhal yerine getirme yükümlülüğü Sınır ve kıyı emniyetini sağlama ve yürütme yükümlüğü (İİK m. 11/B – Kaymakamlar için m. 32) İl sınırları içinde huzur ve güveni sağlama yükümlülüğü (İİK m. 11/C- Kaymakamlar için m. 32)

MÜLKİ İDARE AMİRLERİNİN KOLLUK ÜZERİNDEKİ DENETİM YETKİSİ Valiler kolluğun il ve ilçe içerisindeki kolluk amir ve memurlarının yerlerini geçici veya sürekli olarak değiştirebilme yetkisi (İİK m. 11/Ç). Bu konuda Bakanlığa bilgi verme zorunluğu bulunmaktadır. Kaymakamlar bu yetkiyi valinin onayıyla kullanabilir (İİK m. 32/D). Vali ve kaymakamların disiplin yaptırımı uygulama yetkileri (İİK m. 19, m. 31/I) Denetlemeleri sırasında işbaşında kalmasında mahzur gördükleri kamu görevlilerine işten el çektirme yetkisi (İİK m. 16, m. – Kaymakamlar valinin onayıyla İİK m. 31/D) Kolluk görevlileri hakkında yapılacak soruşturmaların izne tabi olması halinde soruşturma izni verme yetkisi (4483 sy. Kanun m. 3)

MÜLKİ İDARE AMİRLERİNİN KOLLUK ÜZERİNDEKİ DENETİM YETKİSİ MÜLKİ İDARE AMİRLERİNİN POLİS VE JANDARMANIN YER BAKIMINDAN YETKİLERİNİN BELİRLENMESİNDEKİ FONKSİYONLARI Kural: Jandarmanın görev alanı, polisin görev alanı dışında kalan (yani il ve ilçe belediye sınırları dışında kalan) veya polis teşkilatı bulunmayan yerlerdir (Jandarma, Teşkilat, Görev ve Yetkileri Kanunu m. 10/1). İstisna: Emniyet ve Jandarmanın kendi sorumluluk alanlarında yetersiz kalmaları veya kalacaklarının öngörülmesi halinde, mülki amirler tarafından geçici olarak birbirlerinin sorumluluk sahasında görevlendirilebilirler (JTGYK m. 10/3) İlde çıkan veya çıkabilecek olaylarda ildeki kolluk kuvvetleri yeterli görülmezse, valiler diğer illerin kolluk kuvvetleri, jandarma ve kara kuvvetlerinden yardım isteyebilir. Bu durumda koordinasyon görevi valide, birden fazla ili kapsayan olaylarda İçişleri Bakanı tarafından geçici görevlendirilecek validedir (İİK m. 11/D)

MÜLKİ İDARE AMİRLERİNİN KOLLUK ÜZERİNDEKİ DENETİM YETKİSİ VALİ VE KAYMAKAMIN KOLLUĞA DOĞRUDAN EMİR VERME YETKİSİ Vali ilde kaymakam ilçede kolluk kuvvetlerinin amiridir (İİK m. 11/1, 32/1). Kolluk amir ve memurları valinin ve kaymakamın verdiği emirleri derhal yerine getirmek yükümlülüğü altındadır (İİK m. 11/1, 32/1).

MÜLKİ İDARE AMİRLERİNİN KOLLUK ÜZERİNDEKİ DENETİM YETKİSİ İSTİHBARAT VE BİLGİ PAYLAŞIMI BAKIMINDAN VALİLERİN YETKİLERİ Emniyet Ve Asayiş İşlerinde İl, İlçe Ve Bucaklardaki Jandarma Ve Emniyet Ödevlerinin Yapılması Ve Yetkilerinin Kullanılması Suretini Ve Aralarındaki Münasebetleri Gösterir Yönetmelik’e göre (m. 4): Her gün saat 11.00 bütün Türkiye’de asayiş saatidir. Emniyet müdür veya jandarma komutanı bu saatte, acil hallerde saat sınırı olmaksızın Vali veya vekiline giderek 24 saat içinde sorumluluk bölgelerinde gerçekleşen olayları ve aldıkları haberleri, alınması gereken tedbire ilişkin teklifleriyle birlikte vali veya vekiliyle paylaşırlar. Konuya ilişkin valinin emirlerini yerine getirmek zorundadırlar.

MÜLKİ İDARE AMİRLERİNİN KOLLUK ÜZERİNDEKİ DENETİM YETKİSİ KOLLUĞUN HAK KISITLAYAN YETKİLERİNİN KULLANIMINDA MÜLKİ AMİRLERİN YETKİSİ Genel olarak mülki amirlerin, kolluğun hak kısıtlayan bütün yetki kullanımlarını denetleme yetkisi bulunmaktadır. Bazı hallerde mülki amirin doğrudan doğruya polise hak kısıtlayan tedbire başvurması konusunda emir verme yetkisi düzenlenmiştir. Örn.: Önleme araması (PVSK m. 9). Kural: Hakim kararı İstisna: Gecikmesinde sakınca bulunan hallerde mülki amirin yazılı emriyle gerçekleştirilebilir.

MÜLKİ İDARE AMİRLERİNİN KOLLUK ÜZERİNDEKİ DENETİM YETKİSİ BENİ DİNLEDİĞİNİZ İÇİN TEŞEKKÜR EDERİM.