YEŞİL İŞ SÜRDÜRÜLEBİLİR İŞ BULUŞMASI İSTANBUL DEPOZİTO SİSTEMİNE AGED BAKIŞI YEŞİL İŞ SÜRDÜRÜLEBİLİR İŞ BULUŞMASI İSTANBUL 17-18 EYLÜL 2013

ÜYELERİMİZ

GELECEK DÜŞÜM %100 GERİ DÖNÜŞÜM

BİZ KİMİZ? Atık Kağıt ve Geri Dönüşümcüler Derneği, 14 Mart 2012 yılında Türkiye’nin önde gelen atık kağıt geri dönüşüm tesisleri tarafından kurulmuştur. Temel amacı, katma değeri düşük olan atık kağıdın ülke içerisindeki toplanma oranını artırıp katma değeri yüksek ürün olarak ülke içerisinde değerlendirilmesini sağlamaktır. AGED; sektördeki diğer paydaşlarının işlevlerine mani ve muhalif değil fakat yardımcıdır. Sektör üç sacayağı üzerinde durmaktadır. Bunlar; toplama ayırma tesisleri, geri dönüşüm tesisleri ve kamu kurum/kuruluşlarıdır. Ancak bunların işbirliği ve uyumu ile sektör anlamlı bir bütün oluşturmaktadır. AGED; sektördeki diğer STK’lar ve kamu kurumları yanında kendine has duruşu ve rengiyle işbirliğine açıktır. Temel prensibimiz yasalara ve serbest piyasa ilkelerine bağlı hareket etmek ve sektörün gelişimine önemli katkılar sağlamaktır. Faaliyetlerimiz ve atacağımız adımlar hep bu dengede olacaktır.

DEPOZİTO SİSTEMİ NEDİR? Depozito sistemi; nihai tüketiciden içecek ambalajı satın aldığında depozito tutarının tüketiciden peşinen tahsil edilmesi ve ambalajın sisteme geri verilmesiyle söz konusu tutarın tüketiciye iade edilmesi şeklinde tanımlanabilir.

DEPOZİTO SİSTEMİNİN FAYDALARI Çöp hacminin düşmesini sağlamakta ve böylece özellikle belediyelerin üzerindeki yükü hafifletmektedir. Vatandaşlarda sosyal sorumluluk bilinci oluşturmaktadır. Çevre kirliğini önlemektedir. Büyük bir ekonomik kazanım meydana getirmektedir. Geri dönüşen malzemedenin yüksek kalitede ve temiz olması sağlanmaktadır. İstihdam yaratmaktadır. Geri dönüşümü teşvik etmektedir. Üretici ve tüketici sorumluluk almalarını sağlamaktadır.

DEPOZİTO SİSTEMİNİN İŞLEYİŞİ

DEPOZİTO SİSTEMİNE GENEL BİR BAKIŞ

DEPOZİTO SİSTEMİ ve YÜRÜTÜCÜ KURUM

Depozito Sisteminin Esasları Perakendeci üretici/distribütörden alırken depozitoları da dahil ödüyor ve son kullanıcıya satarken de depozitoyu ekleyip satıyor. Son kullanıcı ambalajı teslim edince depozitosunu geri alıyor. Perakendeci elindeki ambalajları teslim ettiğinde ise depozitosunu üretici/distribütörden geri alır. Amerika’da perakendeci; üretici/distribütörden 1-3 cent arası değişen miktarda bir HİZMET BEDELİ (HANDLING FEE) almaktadır. Bu durumda iki gelir oluşması sözkonusu; a. Perakendecilerden toplanarak elde edilen hammadde satışı b. İade edilmeyen şişe tutarında üretici/distribütöre kalan tutar (unclaimed ya da unredeemed deposits birçok eyalette üretici/distribütöre kalmakla birlikte bazı yerlerde -Michigan and Massachusetts - bu gelir kamu tarafından devlete bırakılmış addedilerek çevre fonu olarak kullanılmaktadır.) Sistem paradoksu; sistemde %100 geri dönüşüm arzu edilmemektedir. %80 oranında bir geri dönüşüm ideal sayılmaktadır. Talep edilmeyen ve böylece sisteme kalan nakit para yine sistemin fonlanmasını sağlamaktadır. DİĞER ÖNEMLİ NOKTA: Yasal alt yapı olmadan sistemin işlemesi mümkün değildir.

Depozito Sisteminin Esasları Piyasaya süren adı verilen üretici/distribütörler bu sisteme temelde karşıdırlar çünkü nihai ürününün tüketiciye depozitolu olarak daha pahalıya ulaşması yani rafta daha pahalı durması arzu edilmemektedir. Sistemin amortismanı uzun zaman almakta bu yüzden özel girişimcilerin ilgisini çekmemektedir. Bir depozito makinasının ömrü yaklaşık olarak 10 yıldır ve sürekli bakım gerektirmektedir. Sistemin öne çıkardığı kavramlardan biri de Genişletilmiş Üretici Sorumluluğu’dur (Extended Producer Responsibility – EPR). İçecek ambalajları toplam ambalajların (konteynırların) %80’ine tekabül etmektedir. Diğer konteynırların tersine içecek konteynırları yolda (evden uzakta) tüketilir ve geridönüşüm sistemine katılamaz. Depozito sistemi bu yüzden gereklidir. Diğer kapların tersine (şampuan, kavanoz vs) içecek kapları hemen tüketilir. Bu yüzden daha çok atık meydana gelir. Toplam çöpün %40-60’ını oluştururlar. Sistemin işlemesi için; Devlet teşvikleri getirilmeli ve Kar amacı gütmeyen kuruluşlar devreye sokulmalıdır; Piyasaya sürenlerden yapılacak kesintilerle Toplanan temiz kirlenmemiş hammaddenin satılmasıyla Ve (unclaimed) talep edilmeyen depozitolarla sistem işlerliği sağlanmalıdır.

Depozito Sisteminin Esasları AMAÇ: Var olan doğal kaynakları korumak, deponi alanlarına giden çöp hacmini azaltmak ve ortaya çıkan çöp miktarını azaltmak Ambalaj içecek tüketiminin 1/3’ü ev dışında, geridönüşümün mümkün olmadığı yerlerde yapılmaktadır. Bu sistem sayesinde insanlar bu şişeleri alıp geridönüşüme katmaktadır. Bu şekilde hammadde kullanımı sera etkisini de azaltmaktadır. İlk içecek ambalaj kanunu 1953’te Vermont’ta yürürlüğe girdi. Ama tam bir depozito sistemi yoktu. Sadece biranın tek kullanımlık şişelerde satışı yasaklandı ama 4 yıl sonra lobilerin baskısıyla yasa iptal edildi. Bildiğimiz anlamda ilk yasa 1971’de Oregon’da yürürlüğe girmiştir. 1986’da ise Amerikan toplam nüfusunun çeyreğinden fazlasına tekabül eden miktarı barındıran 10 eyalette bu tür yasalar çıkmıştır. Halen on eyalette ve Kanada’nın 8 bölgesinde bu kanunlar yürürlüktedir. Bu sistem, ambalaj çöplerinin toplanmasında vergi mükelleflerinin parasının yerine üreticilerin ve tüketicilerin parasıyla fonlanan bir özel toplama altyapısı oluşturulmasını sağlamaktadır. NEDEN İÇECEK AMBALAJLARI? Çünkü içecek ambalajları toplam çöpün %40-60’ını oluşturmaktadır.

DEPOZİTO BÖLGESİ ve YASALAR

BÖLGELERE GÖRE DEPOZİTO TUTARI

ALMAN DEPOZİTO SİSTEMİ

ALMAN DEPOZİTO SİSTEMİ Alman Ambalaj Atıkları Yönetmeliği 1993’te çıkartılmış fakat içecek kutularına dair depozito sistemi sözkonusu yönetmeliğe 2003 yılında dahil edilmiştir. Ambalaj Depozito Ltd Şti (Deutsche Pfandsystem GmbH) ise 2005 yılında yönetmeliğin en etkin biçimde işlemesi için kurulmuştur. Ambalaj Depozito Ltd Şti yönetimi şu şekilde oluştmaktadır: Alman Yiyecek ve İçecek Federasyonu’ndan 4 üye ve Alman Perakendeciler Federasyonu’ndan da 4 üye DANIŞMA KURULU’nu oluşturmaktadır. Şirketin yönetiminde bu iki taraftan İKİ BAŞKAN bulunmaktadır. Yönetim her 3 ayda bir toplantı yapmaktadır. Ayrıca sisteme dahil olan ticari ve sanayi kuruluşlarından oluşan bir MÜTEVELLİ HEYETİ bulunmaktadır. Alman depozito sistemini diğer sistemlerden ayıran önemli bir özelliği de sistemin işleyişini ve işleyişinden kaynaklanan hakları tek bir kuruma devretmemiş olmasıdır. Sistemin en önemli sorunlarından biri AB üyesi oluşundan dolayı ülke içine bolca giren içecek kaplarının geri dönüşüm oranını zaman zaman %100’ün üzerine çıkarması ve buan bağlı bir finansman riskinin oluşmasıdır.

DANİMARKA DEPOZİTO SİSTEMİ

DANİMARKA DEPOZİTO SİSTEMİ Danimarka Depozito Sistemi (Dansk Retursystem) ilk olarak 1989’da ve sonra 1991’de yasalaşmıştır. Alman depozito sisteminin tersine sistemin işleyişi ve bundan doğan bütün haklar Dansk Retursystem A/S'ye aittir. Talep edilmeyen depozito bedelleri sistemin iyileştirilmesi ve böylece randımanlı tutulması için kullanılır. 2011 yılı itibariyle geri dönüşüm oranı %89 olarak gerçekleşmiştir. Peki sistem nasıl işliyor: Üretici/ithalatçı; ürünlerini perakendeciye satarken depozito tutarını da fiyata ekliyor. Üretici/ithalatçı buradan elde ettiği tutarı Dansk Retursystem transfer ediyor. Perakendeci; tüketiciye ürünü sattığında üretici/ithalatçıya ödediği tutarı geri alıyor. Tüketici ürünü iade ettiğinde depozito tutarını geri alıyor. Dansk Retursystem satış noktalarından boş içecek ambalajlarını topluyor ve perakendecinin tüketiciye ödediği tutarı tazmin ediyor. Dansk Retursystem topladığı ambalajları işleme merkezine götürüyor ve ürün işlendikten sonra piyasaya satıyor.

AVRUPA’DA GERİ DÖNÜŞÜM Avrupa içinde geri dönüşüm faaliyeti yürütmenin altı önemli nedeni: Avrupa geri dönüşüm sanayiinin desteklenmesi Avrupa’da yeşil istihdam yaratılması Atık nakliyesinden kaynaklanan emisyonun düşürülmesi Avrupa çevre müktesebatına uygun geri dönüşüm faaliyeti yürütülmesi Atık toplama sistemlerine yapılan yatırımların ekonomik canlılık ve zenginleşme olarak geri dönmesi Geri dönüşüm sürecinin daha şeffaf yürütülmesi ve daha etkin kontrol edilmesi ve böylece tüketici güveninin artması

SORUMLULUK HEPİMİZİN Geri döşüm oranlarını yükseltmede herkese/her kurum ve kuruluşa sorumluluk düşüyor. Beşikten mezara ilkesi esas alınmalı ve geri dönüşüm sürecinde tüm paydaşlar üzerlerine düşen sorumlulukları yerine getirmelidir. Bunun için sürece çocuklardan başlanmalı eğitime önem verilmelidir. Aile: Özellikle aile içerisinde kaynağında ayrı toplama çalışmalarına başlayarak tüketim alışkanlıklarımızda ambalaj atıklarının önemine değinilmelidir. Okullar : Okullarda geri dönüşüm üzerine eğitimler verilip süreç teknik gezilerle özendirilebilir. Ayrıca, müfredata haftada bir defa olmak üzere geridönüşüm dersi konabilir. Medya: Sistemin yaygınlaşıp ülke genelinde geri dönüşümün benimsenmesi için görsel ve yazılı medyada bu tür haberlerin yaygınlaştırılması sağlanmalıdır. Kamu Kurum ve Kuruluşları: İlgili Bakanlıklar, İl Özel İdareleri, Yerel Yönetimler ve Kolluk Güçleri sistemin yaygınlaşması ve denetiminde aktif rol almalıdır. Hükûmet: Hükümetin geri dönüşüm ve geri kazanım politikalarını oluşturması ve uygulatması için hedefler ortaya koyması, teşvikler ile sistemi özendirmesi gerekmektedir. Sanayi: Özel sektör geri dönüşümlü teknolojileri kullanmaya yönelik yatırımlara yönelmelidir. Sivil Toplum Örgütleri: Duyarlılığı bir yere taşımak ve sonuç aldırmak için çalışmalarda bulunmalıdır. Dini kurum/kuruluşlar: Bütün dinler ve inanç sistemlerinde israf haram sayılmaktadır. Her dinden ilgili kurum ve kuruluşlar kendi cemaatlerine bu konuda bilgilendirici faaliyetlerde bulunabilir.

TEKNOLOJİK ALTYAPI YATIRIMI

3R / REUSE - REDUCE - RECYCLE

3R / REUSE - REDUCE - RECYCLE REDUCE (AZ TÜKETİM): Tüketiciler küçük ambalajlara yerleştirilen ürünlerden çok sayıda alacaklarına aynı ürünü büyük bir ambalaja yerleştirilmiş olarak almaya yönlendirilmelidir (Ör. Küçük yoğurt kapları yerine büyükler tercih edilmelidir). Üreticiler ambajların daha az kaynak dolayısıyla enerji tüketilerek üretileceği metodlar geliştirmelidir (ör. PET şişelerinin gramajlarının düşürülmesi). REUSE (YENİDEN KULLANIM): Tüketicilerin alış-verişleri sırasında tekrar dönüşebilen ürünler almaları sağlanmalı ve birkez değil birçok kez kullanabilecekleri ürünler (ör. Şarj edilen piller) almaları konusunda bilinçlendirme çalışmaları yapılmalıdır. Tüketiciler PET şişeleri bir defa kullanıp atmak yerine evde tekrar doldurup kullanabilmelidir. RECYCLE (GERİ DÖNÜŞÜM) Az tüketim ve yeniden kullanım halkasında sonra geri dönüşüm gelmektedir. Ülkemizde sürdürülebilirlik çerçevesinde geri dönüşüm oranlarını artırmak sektördeki tüm paydaşların ortak arzusudur.

Sonuç Depozito sisteminin hayata geçirilmesi için öncelikli konu YASAL ALTYAPIDIR. Sistem ancak kar amacı gütmeyen kuruluşların kontrolünde ve devlet kurumlarının denetiminde sağlıklı bir şekilde işleyebilir. Üreticiler/ithalatçılar ürünlerinin nihai tüketiciye daha pahalı ulaşmasını istemezler. Bu yüzden bu sisteme genel olarak karşıdırlar. Sistemin başarılı bir şekilde işlediği ülkelerle bir an önce etkileşime girilmelidir. Sistemin işlerlik kazanması için devlet teşvikleri gereklidir. İşlerlik kazandıktan sonra sistem kendi kendini çevirecektir. Teknolojik altyapı kurulmadan sistem randımanlı sonuçlar vermeyecektir. Ödüllendirme yöntemi, meyvelerini eğitim faaliyetlerinden daha hızlı verecektir. Depozito sistemi Türkiye ve dünya için gereklidir.