FİZİKSEL RİSK ETMENLERİ (TOZ)

KONUNUN GENEL AMACI Katılımcıların, işyerindeki sağlığı ve güvenliği olumsuz etkileyen fiziksel risk etmenleri (TOZ) hakkında bilgi sahibi olmalarını ve bu etmenlere karşı alınması gereken iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerini öğrenmelerini sağlamaktır.

ÖĞRENME HEDEFLERİ Bu dersin sonunda katılımcılar; 1 2 Tozun insan vücudu üzerindeki etkileri 2 İlgili mevzuat hakkında bilgi sahibi olurlar.

KONUNUN ALT BAŞLIKLARI 1 Toz ve Toz Kaynakları 2 Toz İnsan sağlığı Üzerindeki Etkileri 3 Tozdan Korunma 4 İlgili Mevzuat

TOZ

Eğer tozlar ve dumanlar olmasaydı insanlar bin sene yaşardı. İbn-i Sina diyor ki; Eğer tozlar ve dumanlar olmasaydı insanlar bin sene yaşardı. 6 6

TOZ Toz Genellikle 300 mikronun altında,daimi hava veya başka gazlar içinde karışım halinde bulunurlar. Solunan toz, genellikle 60 mikronun altındadır. Meslek hastalığı (Ponömokonyoz) yapan tozlar 0.5-5 mikron arasındadır. 7 7

TOZ Toz Çapları 50 mikrondan büyük olan toz tanecikleri çıplak gözle görülebilir; Daha küçük taneciklerin çıplak gözle görülebilmesi için güneş ışığı gerekir. Çapı 10 mikrondan küçük olan; yani solunabilir nitelikteki tanecikler ise yalnızca mikroskop yardımı ile gözlenebilir. 8 8

TOZ TOZLARIN OLUŞUMU Üretim sırasında: Kazma, delme, kırma, kesme, aşındırma, parçalama gibi işlemlerin sürdürülmesinde ortaya çıkar. 9 9

TOZ TOZLARIN OLUŞUMU Toz haldeki ya da tozlu ham veya yarı işlenmiş maddelerin -Boşaltılması, -Depolanması, -Üretimde kullanılması, -Taşınması işlemleri 10 10

TOZ TOZLARIN OLUŞUMU Ayrıca; Üretim veya diğer faaliyetler sonrasında oluşan ve belli bir süre havada asılı kaldıktan sonra çöken tozların, bakım veya onarım işlemleri sırasında temizlenmesi tozdan etkilenmenin bir başka şeklidir. 11 11

TOZ VÜCUDA GİRİŞ YOLLARI Genellikle solunum yolları ile girerler. Alveoller; işyeri ortamındaki zararlı maddelerin organizma ile etkileştiği en geniş yüzeydir. (55-75 metrekare) 12 12

HASTALIK OLUŞTURMA RİSKİ TOZ HASTALIK OLUŞTURMA RİSKİ Çapı küçük olduğu için gözle görülemeyen, havada asılı kalma süresi en uzun olan tozlar en solunabilir tozlardır. O halde bu nitelikteki tozlar akciğerlerde hastalık oluşturma ihtimali en yüksek olan tozlardır. 13 13

KİMYASAL YAPILARINA GÖRE BİYOLOJİK ETKİLERİ AÇISINDAN TOZ TOZ ÇEŞİTLERİ KİMYASAL YAPILARINA GÖRE BİYOLOJİK ETKİLERİ AÇISINDAN 14 14

KİMYASAL YAPILARINA GÖRE TOZ KİMYASAL YAPILARINA GÖRE 1-ORGANİK TOZLAR Bitkisel Kökenli Tozlar (Pamuk, tahta, un, saman, bitki tohumları vb.) Hayvansal Kökenli Tozlar (Tüy, saç. Deri vb.) Sentetik Bileşenlerin Tozları (DDT, plastik, reçine, lastik vs.) 2- İNORGANİK TOZLAR Metalik Tozlar (Demir, Cu, Al, Zn. Pb. vb) Metalik Olmayan Tozlar (Kükürt vb.) 15 15

KİMYASAL YAPILARINA GÖRE TOZ KİMYASAL YAPILARINA GÖRE 3-KİMYASAL BİLEŞENLERİN TOZLARI: (Çinkooksit, manganezoksit, cam. Vb.) 4-DOĞAL BİLEŞENLERİN TOZLARI: (Mineraller, killer, maden cevheri vb. ) 16 16

BİYOLOJİK ETKİLERİ AÇISINDAN TOZLAR 1-Fibrojenik Tozlar, 2-Toksik Tozlar, 3-Kanserojen Tozlar, 4-Radyoaktif Tozlar, 5-Allerji Yapan Tozlar, 6-İnert Tozlar 17 17

BİYOLOJİK ETKİLERİ AÇISINDAN TOZ BİYOLOJİK ETKİLERİ AÇISINDAN 1-Fibrojenik Tozlar: Akciğerlerde fibrotik şişler yapar . Tabiatta en çok bulunan kuvars olup, diğerlerine göre çok daha az ve belli sıcaklıklarda rastlanır. Silikoz gibi pnömokonyozların oluşmasına sebep olabilirler. Tozların yapısında ne kadar fazla silis varsa o kadar tehlikelidir. Bir diğer önemli özelliği 20 yıl gibi bir etkilenme sonucu ortaya çıkmasıdır. Asbestoz ise asbest tozlarının sebep olduğu pnömokonyozdur. Asbest tozlarının solunması sonucu akciğerlerde fibroz denilen yapısal değişiklikler ortaya çıkar. 18 18

BİYOLOJİK ETKİLERİ AÇISINDAN TOZ BİYOLOJİK ETKİLERİ AÇISINDAN 2-Toksik Tozlar : İÇ ORGANLARDA (sinir sistemi,karaciğer,böbrekler,mide,bağırsaklar, solunum sistemi,kan yapıcı organlar) KRONİK VEYA AKUT ZEHİRLENME ETKİLERİ YAPAR (Pb, Cr,Cd, Vanadyum gibi ağır metal tozları) 3-Kanserojen Tozlar: İNSANLARDA KANSERE YOL AÇAN TOZLARDIR. ASBEST, ARSENİK VE BİLEŞİKLERİ, BERİLYUM, KROMATLAR (kalsiyum-potasyum-sodyum), NİKEL VE BİLEŞİKLERİ (nikel oksit,nikel sülfit) 19 19

BİYOLOJİK ETKİLERİ AÇISINDAN TOZ BİYOLOJİK ETKİLERİ AÇISINDAN 4-Radyoaktif Tozlar: Fazla olmamakla birlikte en önemlileri, uranyum, toryum, seryum, trityum ve radyum bileşenleridir. 5-Allerjik Tozlar: Bazı insanlar üzerinde allerji yapabilen, astım ve egzema gibi hastalıkların oluşmasına sebep olan tozlardır. (Hayvan yemleri, ot, tahıl, pamuk, keten, kenevir,un) 6-İnert Tozlar: Bu tozlar insan vücudunda birikebilen fakat fibrojenik ve toksik etkileri olmayan ayrıca belli bir hastalığı oluşturmayan tozlardır. (Demiroksit, titandioksit, kömürtozu, baryum bileşenleri, kireçtaşı, mermer, alçı tozları, tütün) 20 20

TOZ TOZUN ETKİLERİ En büyük tehlikesi akciğerlere gitmesidir. Solunum sırasında büyük toz parçacıkları genellikle burundaki kıllar ile mukoza tarafından yakalanır yani üst solunum yollarında tutulur, öksürükle ve balgam olarak dışarı atılır. Ancak küçük parçacıklar akciğerlerde alveollere kadar ulaşarak tahrip edebilir ya da kana karışarak ve vücudun diğer bölgelerine taşınarak buralarda tahribat yapar. Gözleri zedeleyebilir, Bazı durumlarda toz patlamaları olabilir, Çoğu zaman da yoğun bulundukları ortamda görüntüyü etkileyebilmektedir. Hassas cihazları etkilemektedir. 21 21

Bazı Meslek Hastalıkları ve etmenleri TOZ Bazı Meslek Hastalıkları ve etmenleri Antrako-silikoz :Kömür tozu pönomokonyozu Sideroz :Silis “ “ Asbestoz :Asbest “ “ Bisinoz :Pamuk “ “ Alümina :Alüminyum “ “ Talkoz :Talk “ “ 22 22

Astım krizinde bronş kaslarının kasılması TOZ Astım krizinde bronş kaslarının kasılması 23 23

TOZ KORUMA TEKNİK KORUMA TIBBİ KORUMA 24 24

TOZ TEKNİK KORUMA En önemli olan metod, ortamda bulunan toz miktarını azaltmaktır. Bunun için ortamda bulunan tozun sayısı, yapısı ve çapı ölçülmelidir. Elde edilecek sonuca göre; 1- tozun meydana gelip çevreye yayılmasını önlemek. 2- meydana gelen tozu ortamdan uzaklaştırmaktır. Temel ilkeler Teknolojik metodlar, Havalandırma, Tozsuzlaştırma (toz toplama), Kişisel koruyucular 25 25

TOZ İşe giriş ve periyodik kontrol muayeneleridir. TIBBİ KORUMA İşe giriş ve periyodik kontrol muayeneleridir. Genel sağlık muayenesinin yanı sıra göğüs radyografilerin alınması, solunum ve dolaşım sistemi ile cilt hastalığı olanlar, göğüs yapısında bozukluk olanlar bu işlere alınmamalıdır. 26 26

TOZ TOZ DEĞERLENDİRMESİ Öncelikle toz türleri ve kaynakları belirlenmelidir. Toz oluşumuna katkı yapan tüm madde ve işlemler, Katkı düzeyleri, Toz analizleri ve solunabilir toz ölçümleri, Eşik sınır değeri aşıp aşmadıkları sorularına cevap aranır. 27 27

TOZDAN KORUNMA POLİTİKALARI Koruyucu politikanın gelişimi; kişisel korumayı temel alan politikalardan toplu korumayı öngören politikalara, buradan da bütüne yönelik korumayı temel alan ve riskin önlenmesine öncelik veren politikalara doğru olmuştur. 28 28

TOZDAN KORUNMA POLİTİKALARI ETKİLİLİK SIRALAMASI Seçme Kişisel koruma Toplu koruma Tam önleme ETKİSİZDEN ETKİLİYE 29 29

TOZDAN KORUNMA POLİTİKALARI 1-Seçme: Duyarlı Kişilerin Riskle Karşılaşmasının Önlenmesidir. -Yasal Düzenlemelere Uygunluk (Çocuk-kadın Çalışanlar) -Tıbbi Seçme: Sağlığı Uygun Olmayanların Ya Da Çalıştığı Süre İçinde Uygun Olmaktan Uzaklaşmanın Tespit Edilmesi -Mesleki Seçme:İşe Ve/Veya Riske Uygun Eğitimi Olmayanların İşe Alınmamaları -Doğal Seçme: İşin Gereklerini Kişisel Özellikleri Sebebiyle Yerine Getiremeyecekler Seçmeye Katılmazlar 30 30

TOZDAN KORUNMA POLİTİKALARI 2-Kişisel Korunma: Toz vardır ve tozlu işlem sürmektedir, çalışan toza ve tozlu işleme karşı korunur. -Kişisel korunma araçları: uygun toz maskesi, iş elbisesi, eldiven -Tıbbi korunma: işe giriş ve periyodik muayeneler ile iş sağlığı eğitimi -kişisel hijyen: sağlıklı içme ve kullanma suyu/yeterli beslenme imkanları/temizlenme ve dinlenme imkanları 31 31

Toz maskesinin etkin bir şekilde kullanımı önemlidir. KİŞİSEL KORUNMA Toz maskesinin etkin bir şekilde kullanımı önemlidir. 32 32

TOZ TOZ MASKESİ: KİŞİSEL KORUNMA Tozlu ortamda yüze takılarak solunum vasıtasıyla zararlı tozların akciğerlere girmesini önlemeye yarayan kişisel koruyucu malzemedir. 33 33

TOZ KİŞİSEL KORUNMA Toz Maskesinin Kullanımı: 34 34

TOZDAN KORUNMA POLİTİKALARI 3-Toplu Koruma: Risk ek yöntemlerle izole edilir Tozun yerel havalandırma ile ortamdan uzaklaştırılması, -Islak çalışma yapılarak tozuma sınırlanır, -işyeri ortamının nemlendirilmesi ile tozun çökmesi hızlandırılır, -Genel havalandırma ile ortamdaki toz yoğunluğu azaltılır, -Tozlu işlemlerin işçi sayısının az olduğu zaman dilimlerinde (saat veya gün) yapılması sağlanır, -Tozlu işte çalışma süresi azaltılır. 35 35

TOZDAN KORUNMA POLİTİKALARI 4-Tam Önleme: En etkili ve kalıcı yöntemdir.(Kaynağında önleme) -Yer Değiştirme: tozlu olanın tozsuz olanla, zararlı olan maddenin zararsız ya da az zararlı olanla değiştirilmesi, -Makinalaştırma: tozlu işlemin çalışana değil, makineye yaptırılması veya kapalı sistemde yapılması, -Otomasyon: tozlu işlemin çalışana değil, makineye yaptırılması veya işyeri ortamından soyutlanmış bölmede yapılması, -Uygunlaştırma: işletme binalarının çalışmaya ve tozlu üretime uygun hale getirilmesi veya üretimin ve iş organizasyonun toza uygun hale getirilmesi 36 36

TOZ TOZUN ETKİSİ -Tozun Yapısına, -Tozun Yoğunluğuna, -Maruziyet Suresine göre sağlık açısından sakıncalıdır. Kişisel Faktörler Olarak İse -Kişinin Genel Yapısı, -Sağlık Durumu, -Kişisel Direnç-duyarlılık, -Alışkanlıklar (sigara Vb.) hastalık Oluşumunda pay sahibidirler 37 37

PNÖMOKONYOZ OLUŞMASINDAKİ FAKTÖRLER TOZ PNÖMOKONYOZ OLUŞMASINDAKİ FAKTÖRLER Tozların Çapları, Tozların Tekibi, Tozların Miktarı, Kişisel Özellikler 38 38

PNÖMOKONYOZ OLUŞMASINDAKİ FAKTÖRLER TOZ PNÖMOKONYOZ OLUŞMASINDAKİ FAKTÖRLER 1-Tozların Çapları : Ortamda bulunan tozların çapları 5 mikrondan küçükse akciğerlere girme ve yığılma ihtimali artar. 2-Tozların Terkibi: Hastalığın ortaya çıkmasında önemli olan ikinci faktördür. Örneğin slikoz olabilmesi için tozun yapısında kristal halinde silis bulunmalıdır. 39 39

PNÖMOKONYOZ OLUŞMASINDAKİ FAKTÖRLER TOZ PNÖMOKONYOZ OLUŞMASINDAKİ FAKTÖRLER 3-Tozların Miktarı : Hastalığın meydana gelmesinde üçüncü faktör alınan “doz” dur. Alınan “doz” tozlu ortamda bulunma süresine bağlıdır. Ne kadar fazla kalınırsa akciğerlere giren tozun miktarı o kadar artar 40 40

PNÖMOKONYOZ OLUŞMASINDAKİ FAKTÖRLER TOZ PNÖMOKONYOZ OLUŞMASINDAKİ FAKTÖRLER 4-Kişisel Özellikler : İnsanların kendini koruma mekanizması vardır. Bu mekanizma solunum sistemini bozan bazı nedenler sonucu iyi işlemez. Örneğin; çok sigara içenler veya başka zehirli gazlarla daha önce karşılaşmış olanlarda, koruma sistemi zedelenmiştir. Pnömokonyoz olma ihtimali fazladır. 41 41

TOZ PNÖMOKONYOZLAR Silikoz: Yaygın ve tehlikeli bir toz hastalığıdır. Silica tozunun solunmasıyla oluşur.İnce toz zerrecikleri akciğerin ince hava keseciklerine kadar taşınır.Özel koruyucu hücreler tozu kapar ve sindirmeye çalışır. Buna rağmen tozlar lenf nodüllerine gerer ve burada damarları tıkarlar. Akciğerlerde fibroz denen ve lif demetine benzeyen anormal ölü kabuk oluştururlar. 42 42

TOZ Silikozun Sebep Olduğu Diğer Hastalıklar; PNÖMOKONYOZLAR Silikozun Sebep Olduğu Diğer Hastalıklar; Silikoz, başka hastalığa sebep olmaz, ancak, silikozla birlikte başka hastalıklar da olabilir. Bu ise silikozun şiddetini artırır. Ayrıca durumu daha komplike hale sokacak her türlü durumdan sıkınmalıdır. Sigara.... Sigara, solunum yolunda bulunan ve tüye benzeyen tozlarla yabancı maddelerin boğaz ve tükürük yoluyla atılmasını sağlayan kılımsı hücrelere zarar verir. Bu hücreler görev yapamayınca silikalar birikir. 43 43

TOZ SİLİKOZ TÜRLERİ 1-Kronik Silikoz: Genellikle aşırı temastan 10 yıl sonra ortaya çıkar. En çok görülenidir. Erken dönemde farkedilmeyebilir. Vücudun enfeksiyonla mücadele yeteneği silika tozlarından etkilenebilir. Çalışanlarda fiziksel uğraşıdan sonra solunumda kesilme, nefes darlığı, şiddetli öksürük, yorgunluk, iştah kaybı, göğüs ağrıları, yüksek ateş, morarma-siyanoz) 2- Hızlanmış Slikoz: Yüksek temas sonucu oluşur ve 5- 10 yılda gelişir. 3-Akut Silikoz: En yüksek derecede maruz kalınan ve birkaç haftadan 5 yıla kadar süre içerisinde semptomları görülen tiptir. 44 44

SİLİKOZUN TANISI VE KORUNMA TOZ SİLİKOZUN TANISI VE KORUNMA Tıbbi muayene ile çalışanın tüm çalışma hikayesi ve göğüs röntgeni ile ikisinin silica tozu taşıdığının tek göstergesi olan akciğer tahlillerini içerir. Korunma genel tedbirler ile yapılır. Erken zamanda tanısı önemlidir. İş değiştirerek ve tozlu ortamdan uzaklaştırılarak silikanın vücuttan atılması sağlanabilir. 45 45

TOZ PNÖMOKONYOZLAR BİSSİNOS : (Keten, kendir ve pamuk tozlarından meydana gelir).Bu hastalık üç devre gösterir. 1’nci devre: Tipik belirtisi “Pazartesi Ateşidir” 2’nci devre: Nefes darlığı, öksürük vb. belirtiler pazartesiyi takip eden günlerde de devam eder, 3’cü devre: İşe devam edildiğinde şikayetler yerleşir, iyileşmeyen bir duruma gelir. 46 46

TOZ ASBEST Asbest; Temelde bazı kaya oluşumlarının damarlarında doğal olarak bulunan ve doğada sıkça rastlanan bir mineral silikatıdır. Minerolojik özelliklerine göre Amfibol ve Serpantin grubu olmak üzere iki farklı asbest grubu bulunmaktadır. Serpantin grubu asbest KRİZOTİL (Beyaz Asbest) olarak adlandırılmakta ve dünya asbest üretiminin %95 ‘ni oluşturmaktadır. 47 47

TOZ ASBEST Serpantin türü asbest lifleri esnek, dayanıklı olup amfibol grubu asbestlere göre nemi daha çok emerler. Amfibol grubu asbestler ise ; AMOZİT (Kahve Rengi), TREMOTİL , ANTOFİLLİT , KROKİDOLİT (Mavi), AKTİNOLİT diye adlandırılırlar 48 48

TOZ ASBEST Amfibol grubu asbestlerin lifleri daha kısa ve serttir.iğnemsi yapıda olan bu lifler oldukça kırılgandır. Kimyasallara karşı daha fazla dirençlidir. Genel olarak asbest lifleri; esnektir, yanmaz, kuvvetlidir, kimyasallara dayanıklıdır, termal iletkenliği düşüktür. 49 49

TOZ ASBEST KULLANIM ALANLARI: Çimentolu boru ve çatı levhası Balata ve Conta İmalatı, Yer Döşemesi, İzolasyon Malzemesi, Tekstil Sanayi İKAME MALZEMELER Silisyumdioksit, cam elyaf-cam yünü, kaya yünü, suni elyaflar 50 50

TOZ ASBEST Asbest vücudumuza 2 yoldan girer. Solunum, Sindirim. Solunum yoluyla giren liflerin boyunun 5 mikrondan uzun,çapının 3 mikrondan ince ve boy-çap oranı 3/1 den fazla olanları en tehlikelidir. 51 51

TOZ ASBEST Asbestozis, Akciğer Kanseri, Mesotlioma, Plevra Lezyonları,/(İyi-huylu). Özellikle akciğer kanserinin oluşması için ilk maruziyetten sonra 10- 15 yıl ve daha fazla bir sürenin geçmesi gerekmektedir. 52 52

ASBESTİN TÜRKİYEDEKİ DURUMU TOZ ASBESTİN TÜRKİYEDEKİ DURUMU 1993 Yılına kadar herhangi bir kısıtlama yok. 11.07.1993 tarih ve 21634 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan ZARARLI KİMYASAL MADDE VE ÜRÜNLERİN KONTROLÜ YÖNETMELİĞİ GEREĞİNCE AMFİBOL TİPİ ASBEST TÜRLERİNİN her çeşit malzeme üretiminde kullanılması 01.01.1996 tarihinden itibaren yasaklanmıştır. 53 53

ASBESTİN TÜRKİYEDEKİ DURUMU TOZ ASBESTİN TÜRKİYEDEKİ DURUMU ASBESTLE ÇALIŞMALARDA SAĞLIK VE GÜVENLİK ÖNLEMLERİ HAKKINDA YÖNETMELİK (Resmi Gazete Tarihi: 25.01.2013 Sayı : 28539) İle asbest kullanımı tamamen yasaklanmıştır. Kullanım yasağı MADDE 5 – (1) Çevre ve Şehircilik Bakanlığının ilgili mevzuatındaki hükümler saklı kalmak kaydı ile asbest konusunda aşağıdaki hükümlere uyulur. a) Asbestin her türünün çıkarılması, işlenmesi, satılması ve ithalatı, b) Asbest içeren her türlü ürünün ithalatı ve satılması, c) Asbest ürünlerinin veya asbest ilave edilmiş ürünlerin üretimi ve işlenmesi yasaktır. 54 54

TOZLU İŞLERDE SAĞLIK VE GÜVENLİK TEDBİRLERİ Çapı 5-10 mikron arasında olan tozlar akciğerimize nadiren ulaşabildiği halde, Alveollere ulaşan toz tanecikleri çapı 5 mikrondan küçük olanlardır. İpliksi tozlarda ise durum farklıdır. Bu defa çapı 3 mikrondan küçük, boyu da çapının en az üç katı olan tozlar solunabilir tozlardır. 55 55

TOZLU İŞLERDE SAĞLIK VE GÜVENLİK TEDBİRLERİ Eğitim, Kapalı Sistemle Çalışma, İşyeri ortam temizliği-Çalışanların temizliği, Aspirasyon Sistemleri, İşe giriş ve periyodik sağlık muayeneleri, Sosyal tesisler,(Banyo,soyunma yeri,elbise dol.) Asbest depoları, Atıkların kontrolü, Kişisel koruyucular, İşyeri ortam ölçümleri, Çalışma Süresi. 56 56

Mevzuat 57 57

MEVZUAT MEVZUAT TOZLA MÜCADELE YÖNETMELİĞİ Yayımlandığı Resmi Gazete Tarihi/Sayısı: 05.11.2013/28812 ASBESTLE ÇALIŞMALARDA SAĞLIK VE GÜVENLİK ÖNLEMLERİ HAKKINDA YÖNETMELİK Resmi Gazete Tarihi: 25.01.2013 Sayı : 28539 ASBEST SÖKÜMÜ İLE İLGİLİ EĞİTİM PROGRAMLARINA İLİŞKİN TEBLİĞ Resmi Gazete Tarihi/Sayısı: 29.06.2013/28692 58 58

MEVZUAT MEVZUAT ÇALIŞANLARIN PATLAYICI ORTAMLARIN TEHLİKELERİNDEN KORUNMASI HAKKINDA YÖNETMELİK  Resmi Gazete Tarihi: 30.04.2013 Sayısı: 28633 İŞYERİ BİNA VE EKLENTİLERİNDE ALINACAK SAĞLIK VE GÜVENLİK ÖNLEMLERİNE İLİŞKİN YÖNETMELİK  Yayımlandığı Resmi Gazete Tarihi/Sayısı: 17.07.2013/28710 MADEN İŞYERLERİNDE İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ YÖNETMELİĞİ Yayımlandığı Resmi Gazete Tarihi/Sayısı: 19.09.2013/28770 59 59

MEVZUAT Endüstriyel Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği RG : 07.10.2004/25606 Çevre ve Orman Bakanlığından: HAVA KALİTESİ DEĞERLENDİRME VE YÖNETİMİ YÖNETMELİĞİ RG : 06.06.2008/26898 60 60

Resmi Gazete Tarihi/Sayısı: 05.11.2013/28812 MEVZUAT TOZLA MÜCADELE YÖNETMELİĞİ Resmi Gazete Tarihi/Sayısı: 05.11.2013/28812 Amaç MADDE 1 – (1) Bu Yönetmeliğin amacı, işyerlerinde tozdan kaynaklı ortaya çıkabilecek risklerin önlenebilmesi amacıyla iş sağlığı ve güvenliği yönünden tozla mücadele etmek ve bu işlerde çalışanların tozun etkilerinden korunmalarını sağlamak için alınması gerekli tedbirlere dair usul ve esasları belirlemektir. Kapsam MADDE 2 – (1) Bu Yönetmelik, 20/6/2012 tarihli ve 6331 sayılı İş Sağlığı  ve Güvenliği Kanunu kapsamına giren işyerlerinde; çalışanların yaptıkları  işlerden dolayı toz maruziyetinin olabileceği işyerlerinde uygulanır. Dayanak MADDE 3 – (1) Bu Yönetmelik, 20/6/2012 tarihli ve 6331 sayılı İş Sağlığı  ve Güvenliği Kanununun 30 uncu maddesine dayanılarak düzenlenmiştir. 61 61

MEVZUAT TOZLA MÜCADELE YÖNETMELİĞİ Tanımlar ve kısaltmalar MADDE 4 – (1) Bu Yönetmelikte geçen; a) Asbest : 1) Aktinolit Asbest, CAS No 77536-66-4, 2) Antofilit Asbest, CAS No 77536-67-5, 3) Grünerit Asbest (Amosit) CAS No 12172-73-5, 4) Krizotil, CAS No 12001-29-5, CAS No132207-32-0, 5) Krosidolit, CAS No 12001-28-4, 6) Tremolit Asbest, CAS No 77536-68-6, lifli silikatlarını, 62 62

MEVZUAT TOZLA MÜCADELE YÖNETMELİĞİ b) Bakanlık: Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığını, c) Genel Müdürlük (İSGGM): İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğünü, ç) ILO: Uluslararası Çalışma Örgütünü, d) İnert toz: Solunumla akciğerlere ulaşmasına rağmen akciğerlerde yapısal ve/veya fonksiyonel bozukluk yapmayan tozları, e) İSGÜM: İş Sağlığı ve Güvenliği Enstitüsü Müdürlüğünü, f) Kristal yapıda SiO2: Kuvars, tridimit ve kristobaliti, g) Lifsi tozlar: Uzunluğu beş mikrondan daha büyük, eni üç  mikrondan daha küçük ve boyu eninin üç katından büyük olan parçacıkları, ğ) Okuyucu: ILO Uluslararası Pnömokonyoz Radyografileri Sınıflandırılması konusunda eğitim almış hekimi, 63 63

MEVZUAT TOZLA MÜCADELE YÖNETMELİĞİ h) Pnömokonyoz (Akciğer Toz Hastalığı): Akciğerlerde tozun birikmesi sonucu ortaya çıkan doku reaksiyonu ile oluşan hastalığı, ı) SGK: Sosyal Güvenlik Kurumunu, i) Solunabilir toz: Aerodinamik eşdeğer çapı 0,1–5,0 mikron büyüklüğünde kristal veya amorf yapıda toz ile çapıüç mikrondan küçük, uzunluğu çapının en az üç katı olan lifsi tozları, j) Standart akciğer radyografisi: En az 35x35 cm ebatında ILO Uluslararası Pnömokonyoz Radyografileri Sınıflandırılması kriterlerine göre değerlendirilebilir akciğer radyografisini veya dijital akciğer radyografisini, 64 64

MEVZUAT TOZLA MÜCADELE YÖNETMELİĞİ k) Toz: Bu Yönetmeliğe göre işyeri ortam havasına yayılan veya yayılma potansiyeli olan parçacıkları, l) Toz ölçümü: İşyeri ortam havasındaki toz miktarının gravimetrik esasa veya lifsi tozlarda lif sayısına göre belirlenmesini, m) Tozla Mücadele Komisyonu (TMK): Bu Yönetmelik çerçevesinde çalışma hayatında tozla ilgili konularda ihtiyaç ve öncelikleri belirleyerek teknik ve tıbbi açıdan görüş ve öneri hazırlamak amacıyla Bakanlıkça oluşturulan komisyonu, n) Zaman Ağırlıklı Ortalama Değer (ZAOD/TWA): Günlük 8 saatlik zaman dilimine göre ölçülen veya hesaplanan zaman ağırlıklı ortalama değeri, ifade eder. 65 65

MEVZUAT TOZLA MÜCADELE YÖNETMELİĞİ İşverenin yükümlülükleri MADDE 5 – (1) İşveren, her türlü tozun meydana geldiği işyerlerinde çalışanların toz maruziyetini önlemek veçalışanların toz ile ilgili tehlikelerden korunması için gerekli tüm koruyucu ve önleyici tedbirleri almakla yükümlüdür. (2) İşveren, ayrıca tozdan kaynaklanan maruziyetin önlenmesinde; a) İkame yöntemi uygulanarak, toz oluşumuna neden olabilecek tehlikeli madde yerine çalışanların sağlık ve güvenliği yönünden tehlikesiz veya daha az tehlikeli olan maddelerin kullanılmasını, b) Riski kaynağında önlemek üzere; uygun iş organizasyonunun yapılmasını ve toplu koruma yöntemlerinin uygulanmasını, 66 66

MEVZUAT TOZLA MÜCADELE YÖNETMELİĞİ c) Toz çıkışını önlemek için uygun mühendislik yöntemlerinin kullanılmasını, ç) İşyerlerinin çalışma şekline ve çalışanların yaptıkları işe göre, ihtiyaç duyulan yeterli temiz havanın bulunmasını, d) Alınan önlemlerin yeterli olmadığı durumlarda çalışanlara tozun niteliğine uygun kişisel koruyucu donanımların verilmesini ve kullanılmasını, e) Alınan önlemlerin etkinliğini ve sürekliliğini sağlamak üzere yeterli kontrol, denetim ve gözetim yapılmasını, f) İşyerlerinde oluşan atıkların, Çevre ve Şehircilik Bakanlığının ilgili mevzuatına uygun olarak bertaraf edilmesini, sağlar. 67 67

MEVZUAT TOZLA MÜCADELE YÖNETMELİĞİ Risk değerlendirmesi MADDE 6 – (1) İşveren, çalışanlarının sağlık ve güvenliğini tehlikeye atacak, işyerinde bulunan tozlardan kaynaklanan olumsuz etkileri belirlemek üzere, 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu ve 29/12/2012 tarihli ve 28512 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan İş Sağlığı ve Güvenliği Risk Değerlendirmesi Yönetmeliği hükümlerine uygun şekilde risk değerlendirmesi yapmakla yükümlüdür. (2) Tozlu işlerde yapılacak risk değerlendirmesinde aşağıda belirtilen hususlar özellikle dikkate alınır. 68 68

MEVZUAT TOZLA MÜCADELE YÖNETMELİĞİ Risk değerlendirmesi a) Ortamda bulunan tozun çeşidi, b) Ortamda bulunan tozun sağlık ve güvenlik yönünden tehlike ve zararları, c) Maruziyetin düzeyi, süresi ve sıklığı, ç) Bu Yönetmeliğin Ek-1’inde yer alan mesleki maruziyet sınır değerleri, d) Toz ölçüm sonuçları, e) Alınması gereken önleyici tedbirleri, f) Varsa daha önce yapılmış olan sağlık gözetimlerinin sonuçları. 69 69

MEVZUAT TOZLA MÜCADELE YÖNETMELİĞİ Tozla mücadele komisyonu MADDE 7 – (1) İSGGM Genel Müdürü veya Genel Müdürün görevlendireceği bir Genel Müdür Yardımcısı başkanlığında; Sağlık Bakanlığı, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığından birer temsilci ile İş Teftiş Kurulu Başkanlığından iş sağlığı ve güvenliği yönünden teftiş yapmaya yetkili bir iş müfettişi, SGK’den bir temsilci, Genel Müdürlükten bir hekim ile bir mühendis veya bir iş sağlığı ve güvenliği uzmanı, en çok üyesi olan çalışan ve işveren konfederasyonlarından birer temsilci ve Bakanlıkça uygun görülecek tozla mücadele ve toza bağlı meslek hastalıkları konularında çalışmaları bulunan  üniversitelerin tıp ve mühendislik fakültelerinden birer öğretim üyesinin katılımıyla bir komisyon kurulur. Bu komisyon üyelerinin görev süresi üç yıldır. Süresi bitenler yeniden görevlendirilebilir. 70 70

MEVZUAT TOZLA MÜCADELE YÖNETMELİĞİ (2) Bu komisyon yılda iki defa toplanır. Komisyon, Bakanlığın ve komisyon üyelerinin isteği üzerine olağanüstütoplanarak gelen görüş ve önerileri değerlendirir. Komisyon tozla ilgili hangi sektörlerde rehber hazırlanması gerektiğine karar verir ve bu rehberlerin hazırlanmasında hangi kurum ve/veya kuruluşların görev alacağını belirler. (3) Komisyonun sekretarya hizmetleri Genel Müdürlükçe yürütülür. 71 71

MEVZUAT TOZLA MÜCADELE YÖNETMELİĞİ Toz ölçümleri MADDE 8 – (1) İşveren, her türlü tozun meydana geldiği işyerlerinde 20/8/2013 tarihli ve 28741 sayılı ResmîGazete’de yayımlanan İş Hijyeni Ölçüm, Test ve Analizi Yapan Laboratuvarlar Hakkında Yönetmelik hükümleri saklı kalmak kaydıyla; a) Risk değerlendirmesi sonucuna göre belirlenen periyodik aralıklarla toz ölçümlerinin yapılmasını, b) İşyerinde çalışanların toz maruziyetinin bulunduğu koşullarda herhangi bir değişiklik olduğunda bu ölçümlerin tekrarlanmasını, c) Ölçüm sonuçlarının, Ek-1’de belirtilen mesleki maruziyet sınır değerleri dikkate alınarak değerlendirilmesini, ç) İşyerinde yapılacak denetimler için toz ölçümlerinin Genel Müdürlükçe ön yeterlik veya yeterlik belgesi verilen laboratuvarlarca  yapılmasını sağlar. 72 72

MEVZUAT TOZLA MÜCADELE YÖNETMELİĞİ Maruziyet sınır değerleri MADDE 9 – (1) Tozlar için mesleki maruziyet sınır değerleri, Ek-1'de yer alan tabloda belirtilen değerlerinüstünde olamaz. (2) Tozlu işyerlerinde toz oluşumunun önlenmesi, tozun çalışma ortamına yayılmadan kaynağında yok edilmesi veya tozun bastırılması gibi diğer yöntemler ile toz yoğunluğunun Ek-1'deki değerlerin altına düşürülmesi içinçalışmalar yapılır. Bu çalışmalar sonucunda toz ölçümü yenilenir ve toz yoğunluğunun uyulması gereken değerde olduğu veya altına düştüğü tespit edildiğinde çalışma izni verilir. 73 73

MEVZUAT TOZLA MÜCADELE YÖNETMELİĞİ Sağlık gözetimi MADDE 10 – (1) Bu Yönetmelik kapsamına giren işyerlerinde çalışan ve çalışacak kişilerin yapılacak sağlık gözetiminde aşağıdaki hususlar dikkate alınır. a) 20/7/2013 tarihli ve 28713 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan İşyeri Hekimi ve Diğer Sağlık Personelinin Görev, Yetki, Sorumluluk ve Eğitimleri Hakkında Yönetmelik ekinde yer alan İşe Giriş / Periyodik Muayene Formuörneğine göre yapılır. b) Çalışanların sağlık gözetimi; risk değerlendirmesi, aralıklarla yapılan toz ölçüm sonuçları ve tozun cinsi dikkate alınarak işyeri hekimince belirlenen sıklıkta tekrarlanır ve her çalışan için sağlık kaydı tutulur. 74 74

MEVZUAT TOZLA MÜCADELE YÖNETMELİĞİ c) Pnömokonyoz yönünden yapılan periyodik sağlık muayenelerinde Ek-2’de verilen “Pnömokonyoz TanıŞeması” dikkate alınır. ç) Sağlık gözetiminden sorumlu işyeri hekimi; muayene ve tetkiklerin sonucuna göre, çalışanın toza maruz kalacağı işlerde çalıştırılmaması da dahil, her türlü koruyucu ve önleyici tedbirleri belirler ve tavsiyelerde bulunur. d) İşyeri hekimi, çalışanın maruziyetinin sona ermesinden sonra da yapılması gereken sağlık değerlendirmesi ile ilgili bilgi verir ve maruziyetin bitmesinden sonra sağlık gözetiminin devam etmesi gereken süreyi belirleyebilir. e) Çalışan veya işveren sağlık muayenesi ve tetkiklerinin yeniden yapılmasını isteme hakkına sahiptir. 75 75

MEVZUAT TOZLA MÜCADELE YÖNETMELİĞİ Akciğer radyografilerinin değerlendirilmesi MADDE 11 – (1) Bu Yönetmelik kapsamına giren işyerlerinde 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanununun 15 inci maddesinde belirtilen durumlarda ve işyeri hekimince belirlenen sıklıkta ILO Uluslararası PnömokonyozRadyografileri Sınıflandırılmasına uygun standartlarda akciğer radyografileri çekilir. (2) Bu Yönetmelik kapsamına giren asbest ve türleri, kuvars içeren tozların bulunabileceği işyerlerinde; risk değerlendirmesi ve ölçüm sonuçları ile çalışanların sağlık durumları dikkate alınarak hangi sıklıkta standart akciğer radyografilerinin çekileceği işyeri hekimince belirlenir. 76 76

MEVZUAT TOZLA MÜCADELE YÖNETMELİĞİ (3) Bu Yönetmelik kapsamına giren asbest ve türleri, kuvars içeren tozların bulunabileceği işyerlerinde çalışanların standart akciğer radyografileri okuyucu tarafından ILO Uluslararası Pnömokonyoz Radyografi Sınıflandırılmasına göre değerlendirilir. Farklılık gösteren değerlendirme sonuçları, okuyucular tarafından birlikte değerlendirilerek nihai sonuçlar işverene yazılı olarak bildirilir. (4) Okuyucu listeleri, İSGGM veya İSGÜM’ün internet sayfasından temin edilebilir. (5) Bu Yönetmelik kapsamına giren asbest ve türleri, kuvars içeren tozlar hariç diğer tozların bulunduğu işyerlerinde çalışanların ILO Uluslararası Pnömokonyoz Radyografi Sınıflandırılmasına uygun standartlarda akciğer radyografisi işyeri hekimi tarafından maruz kalınan tozun özellikleri de dikkate alınarak değerlendirilir.  İhtiyaç duyulması halinde ileri tetkik ve değerlendirme için, okuyucuya gönderilebilir. 77 77

MEVZUAT TOZLA MÜCADELE YÖNETMELİĞİ Pnömokonyoz olgularının belirlenmesi MADDE 12 – (1) Ek-3’te verilen ILO Uluslararası Pnömokonyoz Değerlendirme Kategorisi Çizelgesi’ne göre okuyucuların nihai değerlendirme sonuçlarına ilişkin raporunu alan işveren; a) Kategori 0 olarak değerlendirilenlerin; aralıklı muayenelerle takibinin yapılmasını, b) Kategori 1 ve üzeri olarak değerlendirilenlerin; SGK tarafından yetkilendirilen sağlık hizmet sunucularına sevkini sağlar. (2) Meslek hastalıkları tıbbi tanısında yetkili sağlık kuruluşu, düzenlediği raporların birer örneğini ilgili işverene gönderir. 78 78

MEVZUAT TOZLA MÜCADELE YÖNETMELİĞİ Pnömokonyoz tanısı alan çalışanların çalışma durumu MADDE 13 – (1) İşveren, meslek hastalıkları tanısında yetkili sağlık kuruluşunun çalışanla ilgili düzenlediği raporda belirtilen çalışma koşullarını sağlamakla yükümlüdür. 79 79

MEVZUAT TOZLA MÜCADELE YÖNETMELİĞİ Kayıtların saklanması MADDE 14 – (1) İşveren, işyerinde çalışanların yaptıkları iş, çalışma süresi, toz ölçüm sonuçları ile kişisel sağlık dosyalarının kayıtlarını ilgili mevzuatta ayrıca belirlenmemişse çalışanın işten ayrılma tarihinden itibaren on beşyıl süreyle saklar. İşyeri ortamındaki tozlardan kaynaklanan hastalıkların yükümlülük süresi bu süreyi aşan işyerlerinde, evrakların saklanması hastalıkların yükümlülük süresine göre uzar. Çalışanın işyerinden ayrılarak başka bir işyerindeçalışmaya başlaması halinde, yeni işveren çalışanın kişisel sağlık dosyasını ve diğer kayıtları ister, önceki işveren de dosyanın bir örneğini onaylayarak gönderir. (2) Çalışanlar kendilerine ait kayıtların bir örneğini alabilirler.  Çalışanlar ve/veya çalışan temsilcileri de kayıtlar hakkında isimsiz olarak genel bilgileri alabilirler. 80 80

MEVZUAT TOZLA MÜCADELE YÖNETMELİĞİ Çalışanların eğitimi ve bilgilendirilmesi MADDE 15 – (1) İşveren, 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanununun 16 ve 17 nci maddelerinde ve15/5/2013 tarihli ve 28648 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Çalışanların İş Sağlığı ve Güvenliği Eğitimlerinin Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelikte belirtilen hususlar saklı kalmak kaydıyla çalışanların ve temsilcilerinin eğitim ve bilgilendirilmelerini sağlar. Bu eğitim ve bilgilendirilmeler özellikle aşağıdaki hususları içerir. a) Risk değerlendirmesi sonucunda elde edilen bilgiler, b) İşyerinde bulunan tozun çeşidinin tanınması, tozdan kaynaklanan sağlık ve güvenlik riskleri, meslek hastalıkları, mesleki maruziyet sınır değerleri ve diğer yasal düzenlemeler hakkında bilgiler, c) Çalışanların kendilerini ve diğer çalışanları tehlikelerden koruması için yapılması gerekenler ve alınacakönlemler, ç) Kişisel koruyucu donanımların doğru kullanımı ve bakımı. 81 81

MEVZUAT TOZLA MÜCADELE YÖNETMELİĞİ MADDE 16 – (1) ILO Uluslararası Pnömokonyoz Radyografi Sınıflandırılması Okuyucu eğitimi İSGÜM tarafından düzenlenir. Eğitimi başarılı ile bitiren hekimlere Ek-4’teki örneğine uygun sertifika düzenlenir. 82 82

ŞİMDİ ÇAY SAATİ