Düzenleyici Etki Analizinin Türk Hukuk Sistemine Tanıtılması “Eğiticilerin Eğitimi” 18-20 Kasım 2008 Oturum 8 Temel DEA kavramları ve yöntemleri (Etkileri değerlendirmek) 1

Amaçlar Bu bölüm sonunda katılımcılar aşağıdakileri yapabilecek: Etkileri tanımlama Etki değerlendirme yöntemleri seçme ve kullanma Etki değerlendirmesi için kanıt toplama Etkileri ölçme ve analiz etme Sonuçları sunma ve müdahale seçenekleri sunma

Etki Analizinin Aşamaları Seçenek Tavsiye et Etkileri Ölçme Kanıt toplama Yöntem Seçme Etki Tanımlama

Etkileri tanımlama – Etki Göstergeleri Olumlu veya olumsuz (maliyet ve fayda) Büyük veya küçük Uzun veya kısa vadeli Ekonomik, Sosyal ve Çevresel Uygulama ve uygunluk Doğrudan veya Dolaylı Dağılımlı ve hassas gruplar üzerinde

Etki Tanımlama – Ekonomik, Sosyal ve Çevresel İş dünyası Yatırım İstihdam Çevresel: Çevresel kalite Yenilenebilir kaynaklar Biyo-çeşitlilik Sosyal: Sağlık Cinsiyet Kırsal Eğitim Geçim

Etki Tanımlama – Uygulama & Uyumluluk Gönüllü Uygunluk: Eğitim İkna Ödüllendirme Zorunlu Uygunluk Teftiş İdari Kaynaklar

Etki Tanımlama – Doğrudan ve Dolaylı Etkiler Doğrudan etkiler müdahaleden doğrudan doğar Dolaylı etkiler başka etkilerdir; bazen istenmeden olur Örneğin: Yolcu taşımacılığında döşemesi değiştirilmiş minibüs kullanımın yasaklanması: Doğrudan etki taşıma şirketleri/minibüs sahipleridir. Dolaylı etki araç döşeme şirketleri ve tamircileridir.

Dağılımlı Etkiler ve Hassas Gruplar üzerinde etkiler Rekabet KOBİler Ekonomik sektörler (Turizm, Taşıma, vs.) Toplum içinde gruplar (Özürlüler, kadınlar, fakirler vs. )

Etki Tanımlama – Gösterge seçimi kriterleri İlgili (amaçlarla bağlantılı) Kabul edilen (personel ve paydaşlar tarafından) Güvenilir (Açık ve uzman olmayanlar tarafından kolay yorumlanabilir) Gözetimi kolay (uygun maliyetle toplanmış veri) Ölçülebilir (etkileri parasal terimlerle değerlendirmek, bunları birbiriyle toplamaya faydası oluyor ve etkilerin büyüklüğünü ölçmek için tek bir ölçüt sağlıyor)

Yöntemler Eşik kriteri Maliyet-etkinlik En az maliyet Risk-Risk SMM (Standart Maliyet Modeli) Maliyet-Fayda

Yöntemler – Eşik Kriteri Maliyetine bakılmaksızın, hükümetin mutlaka adım atması gereken risk veya zarar sınırının aşıldığı noktaya eşik denir. Aynı zamanda potansiyel olarak belli sınırları aşacak risk veya zarara yolaçacak eylemden vazgeçmek için de kullanılabilir Eşik yöntemi DEA’nın birkaç aşamasında veya orantı esasına dayanarak da kullanılabilir

Yöntemler – Eşik Kriteri Ön-DEA’da kullanılacak Eşik Kriteri sorularına örnekler : Önerilen yıllık iş maliyet X lei’yi (TL?) aşacak mı? Taslağın belli bir sektör veya grup üzerinde etkisi orantısız mı olacak Düzenlemenin kamu hizmetlerindeki halkla karşı karşıya olan personel üzerinde X lei üzerinde maliyeti mi olacak? Düzenlemenin siyasi hassasiyeti mi var ? Ön-DEA – sadece avantajlar ve dezavantajlar

Yöntemler – Maliyet-Etkinlik = Etkin Nerede: Parasal olarak maliyet Fiziki birimler olarak maliyet, örn. Kurtarılan hayatlar, azalan kazalar, azaltılan kirlilik seviyesi En düşük maliyetli çözüm nedir, sorusunu cevaplar

Yöntemler – En az maliyet Hedef Seçenekler Maliyet 1 Tüm seçenekler için sabit 2 n En düşük maliyetli çözüm nedir, sorusunu cevaplar

Yöntemler – Risk-Risk Analizi Risk-Risk analizi – Bazen bir müdahale önlediğinden fazla risk doğurabilir. Örneğin: İç döşemesi değiştirilmiş minibüs kullanılımın yasaklanması, önleyeceğinden (döşemesi uygun yapılmamış minibüslerden kaynaklanan hasarlar) daha ziyade, minibüs eksikliğine, dolayısıyla daha fazla kazalar olmasına yol açabilir (aşırı kalabalık otobüsler ve yollar kazalara yolaçtığından) Düzenleme yapmanın riski yapmamının riskini aşıyor mu, sorusunu cevaplar?

Yöntemler – Maliyet-Fayda Analizi (MFA) (MFA) Net Faydalar = Faydalar – Maliyet Nerede: Parasal olarak faydalar Parasal olarak maliyet Cevapladığı soru: Faydalar maliyetleri haklı kılıyormu?

Kanıt Toplama – Kanıt kaynakları Kendi bilgi ve deneyimleriniz (varsayımda bulunmak dahil) Meslektaşlarınızın bilgi ve deneyimleri; başka kurumlardan olanlar dahil Etkilenme olasılığı olanlarla danışma Uzmanlara danışma Piyasa raporları, resmi istatistikler, internetten alınacak kaynaklar; bunlara başka ülkelerden alınacak bilgiler dahil

Kanıt Toplama – Orantı Etkiler daha fazla olacağı göründüğünde kanıt toplamaya daha fazla emek verin Zaman ve geri dönüşler için sınırlama sağlar Eğer DEA aşamalar halinde yapılırsa, ön DEA ne kadar ayrıntıya inilmesi gerektiğini ve bir sonraki aşama için ihtiyaçları gösterecektir

Ölçme ve Analiz: Maliyet Fayda Analizinin üç öğesi Potansiyel fayda ve maliyetlerin tanımlanması Toplayabilmek için maliyet ve faydaların değerlendirilmesi Maliyet ve faydaların zaman üzerine dağılımı

Ölçme ve Analiz: Maliyet ve faydaların tanımlanması Başlangıç noktasını tanımlayın ‘Bir şey yapmama’ seçeneğini dikkate alın Çift hesap yapmayın

Ölçme & Analiz: Örnek Seçenek: Bir şey yapmamak Konu: İçdöşemesi değiştirilmiş minibüsler rahatsız ve yaralanmaya yol açıyor Seçenek: Bir şey yapmamak Seçenek: Kalite şartların konulması Faydalar: yok Sağlık harcamaları azalacak Yolcuların üretkenliği artacak Maliyetler: Sağlık harcamaları yüksek Yolcuların üretkenliği azalıyor Yeni

Ölçme & Analiz: Örnek Faydalar: Seçenek: Kamu alanlarında sigara içilmesinin yasaklanması Faydalar: Sağlığa faydalar Üretkenliğe faydalar Maliyetler: İthalatçıların satışlarının azalması Üreticilerin satışlarının azalması Bar/Kafe/Restoranlarda satışların azalması

Ölçme & Analiz: Sayıya dökme ve Değer biçme Etkileri farklı birimler(kgs, metre vs.) kullanarak sayısallaştırın Etkileri toplayabilmek için tek bir birim kullanarak değer biçin (parasal değere ‘piyasa değeri’ veya ‘ekonomik değer’ de denir) Uygunluğuna göre farklı senaryolar kullanın

Ölçme & Analiz: Fiyat biçme Piyasa değeri – Ödemeye razı olma Ancak bazen piyasa dengesizliği olur Piyasa hatalı olmasaydı piyasa denge fiyatı gösteren ‘gölge fiyatlar’ kullanın Bazı fiyatların piyasada bir değeri yoktur: Sağlığa faydaları Zaman tasarrufu Çevresel maliyet ve faydalar İnsan ömrü Temel yaklaşım, belli bir çıktı/alternatif maliyeti ‘ödemeye razı olmayı’ (veya ‘tazmin edilmeye razı olmayı’) tahmin etmeye dayanıyor

Ölçme & Analiz: Fiyat tahmin etmeye yönelik yöntemler 1. Piyasa Fiyatları bilgisini kullan Üretkenlikte değişiklik İnsan sermaye değeri belirleme 2. Bireylerin tercihleri konusunda bilgiye dayanarak değer biçme İkame maliyet veya önleyici maliyet yöntemi Destek değer biçme yöntemi Vekaleten piyasa değeri biçme yöntemi 3. Fayda transferi (başka etüdlerin kullandığı ‘gölge fiyatları’ kullanarak fayda transfer edin)

Ölçme ve Analiz: Maliyet ve faydaların zaman içinde dağılımı Yarın alınacak 1 $’ın değeri bugün alınan 1 $’dan daha düşüktür Bireyler bugün tüketimden vazgeçerek elde edecekleri tasarruflar üzerinden belli bir oranda faiz almaya beklerler. Dolayısıyla, faiz oranı bize bireyin zaman tercihi oranını gösteriri Zaman tercihi oranını kullanarak gelecekteki değeri bugünkü değere dönüştürmeye iskonto etme denir. Farklı zaman dilimlerindeki fayda ve maliyetleri karşılaştırmaya yarar

Ölçme ve Değerlendirme: İskonto etme “Net güncel değeri” (NPV) vermesi için bugünün faydalar değeri ile maliyetler değeri karşılaştırılır NPV pozitif ise faydalar maliyeti haklı kılar (NPV>0) NPV negatif ise faydalar maliyet haklı kılmaz (NPV<0)

Ölçme ve Analiz: Net Güncel Değerin hesaplanması B0 – C0 B1 – C1 Bn – Cn NPV = + + … + (1+i)0 (1+i)1 (1+i)n Açıklama: NPV – Net Güncel Değer B0 – Yıl 0’da faydalar C0 – Yıl 0’da maliyetler i – iskonto oranı (faiz oranı) n – proje ömrü (yıl sayısı) 1 – Yıl n için iskonto faktörü (1+i)n

Ölçme ve Analiz: NPV hesabına örnek Yıl 1 2 3 4 Faydalar 1500 Maliyetler 300 Net Faydalar -1500 -300 1200 İskonto Faktörü (10% için) 1.000 0.909 0.826 0.751 0.683 İskonto edilmiş Net Güncel Değer -272.7 -247.8 901.2 819.6 Kümülatif Net Faydalar = – 1500 – 300 – 300 + 1200 + 1200 = 300 Net Güncel Değer = – 1500 – 272.7 – 247.8 + 901.2 + 819.6 = – 299.7

Ölçme ve Analiz: İskonto oranı seçilmesi Bireysel zaman tercih oranı, sosyal zaman tercih oranına karşı Genelde kamu projelerinde kullanılacak iskontor oranını kamu sektörü bildirir (İngiltere’de % 3,5) Güncel değeri hesaplamak için iskonto tablolarını/faktörlerini kullanın

Ölçme ve Analiz: Risk Değerlendirmesi Etkilerin değerlendirilmesinde riskleri ve gerçekleşme ihtimallerini dikkate alın Risklerin sonuçlarını betimleyin – düzenlemenin hedeflerine ulaşmasına engel olabilir mi? Önlem ilkesi – önleyici eylem risk düşük olup sonuç çok zararlı olacağı zaman gerekli olabilir (örn. Yeni ilaçların veya gıda maddelerinin insan sağlığı üzerinde etkileri)

Ölçme ve Analiz: Risk Değerlendirmesi Risk Türleri İş riski Arz riski Talep riski Uygunluk riski Çevresel risk Vs.

Ölçme ve Analiz: Risk Değerlendirmesi Risk değerlendirmesi, riske göre ayarlanmış faydaların riske ayarlanmış maliyetlerindan fazla veya ters bir sonuç ihtimalin maliyetinin önleyici eylemi gerektirecek kadar yüksek olup olmadığına dair bir karar vermeyi sağlar. Uygun oldukça farklı senaryolar kullan Ayrıca Hassasiyet Analizi ile, sonucun ana faydalar ve maliyetlerdeki herhangi bir değişiklikten ne ölçüde etkilendiğini de hesaplayabilirsiniz.

Örnek: Riske ayarlı Etkiler

Sonuçların Sunumu ve Tavsiyeler: Karar verme Kriteri Maliyet ve faydaların değerlendirmesi kararı bilgilendirir Faydalar Maliyetleri haklı kılıyor mu? Amaca ulaşmak için kullanılan yaklaşım en az maliyetli seçenek midir ?

Sonuçların Sunumu ve Tavsiyeler DEA belgesinde değerlendirmenin sonucu betimlenmeli ve açıklanmalı Güvenilir kılmak için kanıtlara kaynak gösterilmeli Mümkün oldukça etkileri (maliyet ve faydaları) nicelendir Sonuçları tablolaştırarak, olumlu etkileri (faydaları) ve olumsuz etkileri (maliyetler) farklı yerlerde göster ve net faydaları hesapla Herhangi önemli dağılımlı etkiyi farklı bir şekilde göster

Örnek: İngiltere’de kamu alanlarında sigara içilmesi Yıllık Faydalar £m Önlenen Ölüm Seçenek 1 Gönüllü eylem Seçenek 2 Tam yasak Seçenek 3 Yerel güçler Seçenek 4 Gıda/gıda olmayan istisnalı yasak Sigara içmeyenler Çalışanlar Müşteriler 4 75 21 350 0-21 0-350 150-250 Sigarayı bırakanlar 800 - 1600 180 0-1600 0-180 Diğer …

Örnek: İngiltere’de kamu alanlarında sigara içmek Yıllık Faydalar £m Seçenek 1 Gönüllü eylem Seçenek 2 Tam yasak Seçenek 3 Yerel güçler Seçenek 4 Gıda/gıda olmayan istisnalı yasak Uygulama - (asgari) bilinmiyor Zorunluluk 5-13 0-20+ 7-20 Diğer …

Örnek: İngiltere’de kamu alanlarında sigara içmek Seçenek 1 Gönüllü eylem Seçenek 2 Tam yasak Seçenek 3 Yerel güçler Seçenek 4 Gıda/gıda olmayan istisnalı yasak Net Fayda 523-605 1714-2116 0-2110 1304-1941