Ekonomimize Yansımaları Jeo-Politik Riskler ve Ekonomimize Yansımaları Atilla Yesilada www.paraanaliz.com www.istanbulanalytics.com  Videolarımız için: https://www.youtube.com/channel/UCNwlNNDsWUIL1vYqrIErg-g Haziran 2019

Tanım ve yönetici özeti Jeo-politik riskler birden fazla ülkeyi etkileyen, piyasa ve ekonomide davranışları değiştiren vaka veya süreçlerdir. Biraz ecnebi tanımına kaçarak “risk” kelimesinin “fırsat” tanımını da kapsadığını ekleyeyim. Sadece Türkiye ekonomisini etkilemesi muhtemel küresel risklerle başlayacağım. Ardından bize mahsus İstanbul seçimleri, S-400 ve seçim sonrası reform patikası konularını işleyeceğim. Suriye ve Doğu Akdeniz enerji savaşları çok önemli, fakat kısa veya orta vadede ekonomi ve piyasalara yansıması çok güç gerginlikler olduğu için bir kenara bıraktım, ama sorularınızı cevaplamaya hazırım.

Tanım ve yönetici özeti (devam…) Jeo-politik risklerin çoğunun kaynağı Trump. Kimse ne yapacağını kestiremiyor. Bu anlamda, halihazırdaki yüksek risk ortamının 2020 sonuna değin sürüp her gün şekil değiştirmesi en olası senaryo. Ticaret Savaşları Trump riskinin en belirgin örneği. Beklentim, Temmuz ayı içinde ateşkes. Bu senaryoda Fed-ECB’nin para basması gecikir, bu da bizim için risk. ABD-İran gerginliği bizim açımızdan en büyük tehditlerden biri, petrol fiyatlarında ani zıplamalar yaratabilir, ABD İran’la ilişkilerimizi gözetim altına almaya kalkışır. AB büyük bir travma yaşıyor. Brexit’in yanında Merkel’in emekliliği ile merkezde açılan boşluk ve Brüksel’e başkaldıran ülkelerin yarattığı belirsizlik var. AB’de büyümenin toparlanması en erken 2020 ortası.

Bizim evin riskleri İstanbul seçimlerinin adilce ve demokratik bir ortamda sonlanması 4 yılı seçimsiz geçirecek Türkiye için çok büyük fırsat. Fakat, Erdoğan’ın ne denli reformlara istekli olacağı kesin değil. S-400’ler acil ve hayati bir tehdit. ABD-NATO’yla uzlaşamazsak, ekonomik istikrar bir hayal olur. Sonuç olarak Erdoğan’ın önünde 3 badire ve ekonomiyi düze çıkartacak 3 fırsat var: Batı’yla barışmak Yargı reformunu ve hukukun üstünlüğü prensibini yeniden hayata geçirmek Ekonomik deneylerden vazgeçip, yetkin bir kadro ile IMF stand-bye’ı yapmak.

Ticaret Savaşları Sadece ABD-Çin boyutuna değineceğim, fakat Trump’ın AB veya İran’la iş yapan her ülkeye saldırması da bir olasılık. Bu durumda ekonomik zarar hesaplananı misliyle aşar. Ticaret Savaşları tek başına global durgunluk üretmez, çünkü Fed başta rezerv para merkez bankaları parasal genişlemeye geçer. Ticaret Savaşları’nın yanında mali piyasalarda panik, global durgunluk ve finansal krizin yolunu açar. Temel senaryomda, Osaka Zirvesi veya sonrasında Ticaret Savaşları’nda ateşkes imzalanır. 2020 yılında ABD seçim kampanyası esnasında yeni bir savaş göz ardı edilemez.

Ticaret Savaşları ve Türkiye Ticaret Savaşı sürer veya genişlerse, Fed faiz indirir. Düşük ABD faizi ve doları dünyayı kurtarmaz, ama piyasa paniği ve finansal krizi önleyebilir. Fed’in faiz indirimi Türkiye için sınırlı bir avantajdır. ANCAK S-400 meselesinin ve özel sektör borç batağının çözülmesi durumunda kayda değer iyimser etki yaratır. Dış kaynak açığının nedeni siyasi belirsizlik ve aşırı kaldıraç. Bunları çözecek tedbirler alınmazsa, küresel gelişmelerin bize katkısı sınırlı olacak.

ABD-İran gerginliği ABD İran’ın bölgedeki dostları Arap krallıkları ve İsrail’i tehdit etmesinden endişeli. Esad’ın savaşı kazanması halinde, Suriye de İran’ın mandasına dönüşür. ABD Suriye’den çıkmaz. ABD ekonomik baskı yoluyla İran’ı dize getirmeyi önceliklendirdi. Sıcak savaş ihtimali düşük, fakat istenmeyen hadiseler sıcak çatışmaya dönüşebilir. İran’ın Hürmüz Boğazı’ndan geçecek tankerlere sabotaj resti ciddiye alınmalı. Bu gerginlik Trump gitmeden bitmez, İran’ın teslim olacağını sanmıyorum. Petrol fiyatlarında geçici olarak 80-100 dolara erişecek sıçramalar göz ardı edilemez. Ticaret Savaşları’nın bittiği senaryoda Brent’in denge fiyatı 85 dolar/varil kadar yüksek olabilir.

ABD-İran gerginliği ve Türkiye Petrol fiyatlarında artış hem cari denge, hem de enflasyon için risk teşkil ediyor. Daha önemlisi, ABD’nin İran’a yaptırımlarının etkili olması için Türkiye’nin işbirliği şart. ABD hem İran hem de Batı’ya dönmesi için Türkiye’ye meşru ve ya gayri-meşru her türlü baskıyı uygulayacak. İran’la daha fazla ticaret, ve Astana sürecinde işbirliği riziko altında. İsrail ve Suudi Arabistan-Mısır başta Arap Dörtlü’sü de bize karşı tutumunu sertleştirebilir. Doğu Akdeniz’de yaşanan gerginliğin önemli nedenlerinden biri Ankara’nın İran’la dostluğu.

AB’nin travması Halen çözümsüz Brexit en akla yakın senaryo. İngiltere ve ona ihracat yapan Almanya-Hollanda’nın üretimi zarar görecek. Merkel’in emekliliği sonrası Macron’la merkezi tutacak lider yokluğu işdünyasını çok endişelendiriyor. Bir yanda İtalya, öte yanda Macaristan-Polonya gibi otoriterliğe kayan Doğu Avrupa ülkeleri çıban başı. Ticaret Savaşları AB’yi ummadığımız ölçüde olumsuz etkiliyor. Bu sene AMB Başkanı, Komisyon Başkanı ve Dışişleri Başkanı değişecek. Bu da bir belirsizlik kaynağı. AB resesyona girmez, ama büyüme yıllık %1’in altına gerileyebilir. AMB’ın vereceği destek kurumsal nedenlerden dolayı sınırlıdır. Zaten sorun ortak irade ve kamu harcaması eksikliği.

AB ve Türkiye AB’nin yavaşlaması ihracatı frenler İngiltere ile serbest ticaret anlaşması yapmak zaman alır ve hiç de kolay değil. AB’yle başka sorunlarımız da var: İnsan hakları eksikliği giderilmeden (Kopenhag Kriterlerine uyum) vize serbestisi ve yeni Gümrük Birliği müzakereleri yok. AMB’nın parasal genişlemesi bize çok az yardımdı olur, çünkü Euro değer kaybedebilir.

İstanbul seçimlerinin ekonomiye etkisi İmamoğlu zaferi Erdoğan ve AKP’nin demokrasi ve meşruiyete verdiği önemin ispatıdır. Sandık ve meşruiyete riayet etme gereği Erdoğan’ın manevra alanını büyük ölçüde kısıtlar ve alacağı kararları öngörmemizi kolaylaştırır. Türkiye üzerinden büyük bir belirsizlik kalktı. İlk aşamada özel sektör yatırımları ve harcama iştahı cüzi miktar yükselir, dolarizasyon yavaşlar. Gerisi S-400 krizinin çözümü ve reform haritasına bağlı.

S-400 krizi Problemin adı S-400 krizi değil, aidiyet sorunu. Batı, Ankara’ya “hangi saftasın” diye soruyor. Çok kritik bir coğrafyayı işgal eden Türkiye’nin Rusya yörüngesine kaymasına karşı her türlü yöntem kullanılacak. ABD’nin CAATSA yoluyla ekonomiyi sabote etme tehdidi ciddidir. Buna NATO ve AB de katılabilir. Erdoğan’ın Osaka’da Trump’ın ona yardımcı olamayacağını anladıktan sonra S-400’lerin teslimatını ertelemesini bekliyorum. Aksi halde çok aşamalı bir oyun başlar. S-400’ler monte edilirken ABD-NATO kademe kademe baskıyı artırır. Sonuç Rahip Brunson günlerinin yeniden yaşanmasıdır. Rusya S-400 almazsak bir bedel ister, ama Türkiye ile ekonomik ortaklığını tehlikeye atmaz.

Reformlar şart Ankara artık seçmenin ekonomik durgunluk ve ihtiyari yönetimden bunaldığını anlamalı. İlk olumlu sinyal kabine değişikliği. Albayrak’ın başka bir göreve kaydırılarak, daha ehil bir ismin göreve gelmesi çok isabetli olur. Başkanlık sistemi OK, ama ortada sistem yok. BİR sistemin acilen tesisi, görev dağılımı ve hiyerarşik yapılandırma şart. Yargı Reformu ve hukukun üstünlüğü tesis edilmeden, bizim işdünyası yatırım yapmaz, dışardan da büyük montanlı para gelmez. Banka bilançolarında biriken batık krediler 60 milyar doları bulabilir. Dış kaynak ihtiyacını ancak IMF karşılayabilir. Erdoğan’a güveniyorum. Riskleri yakında kavrayacak. Eğer ekonomiyi kışa kadar selamete çıkartmazsa, parti üçe bölünebilir.  

Istanbul Analytics Konaklar Mahallesi Selvili Sokak Emlak Bankası Apartmanı 1/2 Daire 13 Kat 44. Levent atilla@istanbulanalytics.com 90 212 352-1270 Phone 90 533 216-9795