ÜYELERİN NİTELİKLERİNE GÖRE SENDİKA TÜRLERİ https://www.ohubilgi.com/dersnotlari.php

SENDİKA NEDİR? İşçilerin ya da işverenlerin ayrı ayrı olmak üzere iş, kazanç, toplumsal ve kültürel konular yönünden çıkarlarını korumak, yeni haklar sağlamak amacıyla aralarında yasalar uyarınca kurdukları birlik olarak tanımlanır. Başka bir deyişle sendika, istihdam koşullarını sürdürmek ve geliştirmek için bir araya gelen çalışan gruplarıdır.

İŞÇİ SENDİKASI İşçi sendikaları, işçi sınıfının ekonomik ve toplumsal alanlardaki hak ve çıkarlarını savunan, yaşam ve çalışma koşullarını geliştirmeyi amaçlayan mesleki ve sınıfsal örgütlerdir. İşçi sendikaları, Endüstri Devrimi’nin ve sanayileşmenin yarattığı sorunlar karşısında oluşan işçi hareketinin en önemli kanadını oluşturmaktadır.

ORTAYA ÇIKIŞI İlk işçi hareketleri ‘‘ koalisyonlar’’ adı altındadır, fakat bunlar düzensiz ve eylemlerin sonu genellikle şiddetle sonuçlanmıştır. İlk işçi örgütü 1792 yılında kurulan Londra Yazışma Derneği’dir. Fakat 1799 yılında kapatılmış, ardından 1800 yılında Birleşme Kanunu ile örgütlenmeler yasaklanmıştır. İlk sendika ise 1839 yılında İngiltere’de kalfalar arasında kurulmuştur.

İşçi Sendikalarının Yasal Olarak Tanınması 1824 İngiltere 1842 ABD 1869 ALMANYA 1884 FRANSA

İŞÇİ SENDİKALARINI ETKİLİYEN DÜŞÜNCE AKIMLARI Marksist görüş ile Anarko- sendikalist Reformist görüş Pragmatik (İşletme sendikacılığı) Hıristiyan görüş

İŞVEREN SENDİKASI İşveren sendikaları kendisine üye olan işverenleri savunmak, temsil etmek veya işverenlere danışmanlık hizmeti vermek amacıyla ve işgücü ile ilgili sosyal sorunlar karşısında işverenlerin konumlarını güçlendirmek için kurulan örgütlerdir. İşveren sendikaları, Sanayi Devriminden sonra işçilerin güçlenerek bir baskı grubu haline gelmelerinden sonra savunma amacıyla kurulmuşlardır. Nitekim ilk işveren sendikası, 1913 yılında ‘‘ İngiltere İşverenleri Savunma Birliği ’’ adıyla kurulmuştur. İşverenlerin üst düzeyde örgütlenmeleri de, işçi sendikalarının üst örgütlenmelerine göre oldukça geç olmuştur. Örneğin merkezi işveren konfederasyonları; Danimarka’da 1896’da, Norveç’ de 1900’ de , İsveç’ te 1901’ de , Finlandiya’ da ise 1905’ te kurulmuştur.

İŞVEREN SENDİKASI İşverenlerin uluslararası platformda örgütlenme girişimleri de, işçi sendikalarının uluslararası alanda güç birliğine gitmeleri üzerine gerçekleşmiştir. Uluslararası alanda kurulan ilk işveren örgütü 1920 yılında kurulan ‘‘ Uluslararası Sanayi İşverenleri Örgütü’’ dür. Bu örgüt 2. Dünya Savaşından sonra ‘‘ Uluslararası İşverenler Örgütü (IDE)’’ adını almıştır. Türkiye’ den yalnızca TİSK bu örgüte üyedir.

İŞVEREN SENDİKASI İşveren sendikalarında taban örgütlenme yalnızca ‘‘İşkolu’’ düzeyindedir. Bölgesel düzeyde faaliyet gösteren ‘‘ Avrupa Topluluğu Sanayileri Birliğine (UNICE)’’ Türkiye’den TİSK ve TÜSİAD üyedir.

İşveren Sendikalarını Diğer İşveren Örgütlerinden Ayrılan Özellikleri • İşveren sendikaları gönüllü üyelik esasına dayanırken; sanayi ve ticaret odaları zorunlu üyelik esasına dayanmaktadır. • İşveren sendikaları, işverenlerin sosyal sorunlarını ele alan örgütlerken; sanayi ve ticaret odaları işverenlerin ekonomik sorunlarıyla ilgilenir. Ancak Belçika, Fransa ve İtalya ve Japonya gibi bazı ülkelerde işveren sendikaları üyelerin hem sosyal hem de ekonomik çıkarlarıyla ilgilenir.

İşveren Sendikalarının Örgütlenme Modellerini Belirleyen Faktörler İşletme büyüklüğü Devletin çalışma hayatındaki rolü Coğrafi büyüklük İşçi sendikalarının yapısı

İşveren Sendikalarının Fonksiyon ve İşlevleri Savunma ve kamuoyu oluşturma faaliyetleri Temsil faaliyetleri Üyelerine yönelik iç faaliyetler

Meslek Sendikaları Meslek sendikaları işkolu ve işyeri ayırımı yapmaksızın aynı meslekte çalışan işçileri bir araya getiren sendikalardır. Meslek sendikaları, Avrupa ülkelerinde XIX. yüzyılda, yüksek vasıflı işçilere dayanan bazı sektörlerde gelişmiş ve sendikal hareketin temelini oluşturmuştur

İşyeri Sendikaları İşyeri sendikaları aynı işyerinde çalışan işçileri bir araya getiren sendikalardır. İşyeri sendikalarının kurulmasında, kitle üretim sürecinde işletme ölçeğinin büyümesi önemli rol oynamıştır. Ayrıca büyük ulusal sendikaların aşırı derecede siyasileşmesinden, kitle halinde çatışmalara neden olmasından çekinen hükümetler ve işverenler işyeri sendikalarının kurulmasını teşvik etmişlerdir. ABD ve Japonya sendikacılığında önemli bir yere sahip olan işyeri sendikaları teknolojik gelişmelerin küçük ve orta boy işletmeleri cazip hale getirmesi, yeni istihdam şekilleri, Çokuluslu Şirketler ’in izlediği stratejiler gibi nedenlerle 1970’li yıllardan itibaren yeniden önem kazanmaya başlamışlardır.

İşkolu Sendikaları İşkolu sendikaları mesleki farklılıklarını dikkate almadan, bir işkolundaki tüm işçileri bir araya getiren sendikalardır. İşkolu sendikaları kitle üretim sisteminin gelişmesine bağlı olarak özellikle gelişmiş ülkelerde büyük gelişme göstermişlerdir.

Kamu Görevlileri Sendikaları Kamu görevlileri sendikaları İngiltere dışında ülkelerin büyük bölümünde XX. yüzyılın başında kurulmuştur. Devletin kamu görevlilerinin sendikalaşması konusundaki katı tutumu bu tür sendikacılığın gelişmesini uzun süre engellemiştir. Kamu görevlilerinde sendikalaşma öncelikle posta ve demiryolları gibi yoğun işçi birleşimi olan alanlar ile eğitim gibi çok sayıda insanın çalıştığı alanlarda başlamıştır.

TÜRKİYE'DE MEMUR SENDIKACILIĞI Memur sendikacılığı Türkiye’de oldukça geç başlamış; ilk memur örgütleri ancak 1965’te kurulabilmiştir. Siyasi irade, Cumhuriyet’in ilk yıllarında işçi sendikacılığına gösterdiği olumsuz yaklaşımını, memur sendikacılığı için daha kesin bir tavırla sürdürmüş; Devlet’in bir parçası sayılan, iktisadi ve sosyal durumları yine Devlet tarafından garanti altına alınan memurların sendikalaşmasun uzun süre gereksiz görmüştür.

TÜRKİYE'DE MEMUR SENDIKACILIĞI 1961 Anayasası ’nın genel özelliği çerçevesinde, temel hak ve özgürlüklerin kısıtsız bir şekilde kullanmamak istenmesinin somut bir sonucu olarak Anayasa'nın 46. maddesindeki düzenlemeyle memurların sendikalaşması mümkün kılınmıştır. 46. maddedeki; “Çalışanlar ve işverenler önceden izin almaksızın sendikalar ve sendika birlikleri kurma, serbestçe üye olma ve üyelikten ayrılma hakkına sahiptir. İşçi niteliği taşımayan kamu hizmeti görevlilerinin bu alandaki hakları kanunla düzenlenir.” hükmü, memur sendikacılığının birinci döneminde yasal dayanağını oluşturmuştur.

624 Sayılı Kamu Personeli Sendikaları Kanunu Memurlar, kendilerine sendikalaşma hakkını tanıyan Anayasa’daki açık hüküm sonrasında bile, yeterli düzeyde örgütlenme deneyimlerinin olmaması nedeniyle bir süre harekete geçememişler; bu hakkı fiilen kullanabilmek ya da özel kanunun bir an önce hazırlanması için çaba gösterememişlerdir. Dolayısıyla memurların sendikalaşmasıyla ilgili “Özel kanun” ancak 1965’te yürürlüğe girebilmiştir

Kanun’un Amacı ve Kapsamı Kanun’un amacı; “İşçi niteliğinde olanlar dışındaki kamu hizmeti görevlilerinin ortak mesleki, kültürel, sosyal ve iktisadi hak ve menfaatlerini korumak, özellikle mesleki gelişmeyi ve aralarındaki yardımlaşmayı sağlamak“ (m.1) şeklinde düzenlenmiştir. 2. maddede kapsam: “Genel ve katma bütçeli dairelerde, il özel idarelerinde, kamu iktisadi teşekküllerinde, özel kanunlarla kurulmuş banka ve teşekküllerde çalışan asli ve sürekli görevliler” olarak belirtilmiştir.

Sendikaların Kuruluşu 3. maddede; “Kamu personeli sendikaları, her bir kurumda, kurumlar arasında, merkez teşkilatında, taşra teşkilatında kurulabilirler. Ayrıca bu sendikalar, bir kurumun genel bütünlüğünü, bir kurumun bir kısmını, bir meslek ' veya uzmanlık kolunu kapsayabilir.” denilmektedir. Madde metninde, sendikalara çok düzeyli bir örgütlenme öngörülmüştür. Örneğin kurulan sendika, tek bir kurumda çalışan personeli örgütleyebildiği gibi, birden çok kurum personelini de örgütleyebilir. Örneğin, kurulacak sendika, PTT’de çalışan veznedarlarla, diğer bakanlıklarda çalışan veznedarları da üye kaydedebilir.

KAYNAKÇA ENDÜSTRİ İLİŞKİLERİ VE YENİ GELİŞMELER (PROF.DR.AYSEN TOKOL) DÜNYADA VE TÜRKİYEDE SENDİKACILIK(PROF.DR.ADNAN MAHİROĞULLARI)